الوقت- در هته گذشته ترکمنستان میزبان وزرای حمل و نقل کشورهای درحال توسعه محصور در خشکی بود و در این اجلاس روسای آژانس‌های سازمان ملل، سازمان‌های معتبر بین‌المللی، منطقه‌ای و ساختارهای مالی، نمایندگان بخش خصوصی، انجمن‌های غیردولتی و دانشگاهیان شرکت کردند. بر اساس اظهارات مقامات شرکت کننده، اهداف اصلی کنفرانس، تجزیه و تحلیل پیشرفت کشورهای درحال توسعه محصور در خشکی در زمینه حمل و نقل پایدار و اهداف توسعه پایدار بعد از چالش‌های ویروس کرونا، کاهش تغییرات آب و هوا و سازگاری بود. از دیگر اهداف این انجمن باید به اشتراک گذاری دانش، تجربه و رویکردهای نوآورانه، راه‌حل‌های تامین مالی زیرساخت‌ها، تضمین پایداری و ثبات آن، شناسایی توصیه‌ها و فرصت‌ها برای بهبود توسعه و نگهداری زیرساختهای حمل و نقل در کشورهای محصور در خشکی اشاره کرد.
دبیرکل سازمان جهانی گمرک در سخنرانی خود در اجلاس ترکمنستان گفت که بهینه سازی تشریفات گمرکی و مرزی تاثیر مثبتی بر توسعه زیرساختهای حمل و نقل در مرزها خواهد داشت. به گفته او، در این فرآیند، سیاست «درهای باز» که توسط ترکمنستان و کشورهای آسیای مرکزی دنبال می‌شود و همچنین چارچوب قانونی و نظارتی ایجاد شده در سالهای اخیر در تنظیم تسهیل رویه‌های تجاری برای سرعت بخشیدن به جابجایی کالا و ترانزیت وسایل نقلیه کمک خواهد کرد.
در این کنفرانس همچنین سردار بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان، پیشنهاد تدوین قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد تقویت نقش کشورهای در حال توسعه محصور در خشکی در جهت توسعه همکاری حمل و نقل جهانی را ارائه کرد. مسئله ترانزیت و حملونقل برای کشورهایی که به دلیل موقعیت جغرافیایی خود به دریا دسترسی ندارند از اهمیت بالایی برخوردار است و به همین خاطر کشورهای حاضر در این اجلاس تاکید داشتند که اول باید مشکلات فیزیکی زیرساختهای حمل و نقل حل شود و در این صورت تماسهای منطقه‌ای و بین‌المللی بین این کشورها فراهم خواهد شد.
بحران اوکراین فرصت فرار از محصوریت
در سالهای اخیر کم و بیش چنین نشست‌هایی بین کشورهای آسیای مرکزی برگزار شده تا بتوانند بر مشکلات سرزمینی غلبه کنند اما تا چند ماه پیش گام‌های موثری در این زمینه برداشته نشده است ولی جنگ اوکراین سبب شده تا کشورها در سیاستهای خود تغییراتی را ایجاد کنند. عدم دسترسی به آبهای آزاد همواره کابوس کشورهای محصور در خشکی بوده و سعی کرده‌اند تا حد امکان گریزگاهی برای فرار از این محدودیت‌ها بیابند.
کشورهای آسیای مرکزی که بیش از سایر کشورها از این محدودیتهای جغرافیایی آسیب دیده‌اند، درصددند با کمک کشورهایی که به آبهای آزاد دسترسی دارند، حدالامکان این محذوریت‌های سرزمینی را از میان بردارند و به تعاملات گسترده با جهان خارج بپردازند. در این میان کشورهایی که از کریدورهای حمل و نقل و ترانزیتی خوبی برخوردار هستند می‌توانند به آسیای مرکزی کمک کنند و خطوط راه‌آهن و جاده‌های ترانزیتی مهمترین مسیرها برای رسیدن به آبهای آزاد هستند. امروزه نزدیک به 80 درصد مبادلات تجاری بین کشورها از طریق دریا انجام می‌شود و از اینرو آسیای مرکزی هم سعی دارد به این موهبت دسترسی داشته باشد و رسیدن به آبهای آزاد سبب می‌شود تا تعاملات این کشورها با جهان خارج نیز توسعه پیدا کند.
موقعیت جغرافیایی آسیای مرکزی برای برخی کشورهای منطقه مزیت‌هایی را ایجاد کرده است تا بتوانند طرح‌های اقتصادی خود را عملی کنند و چینی یکی از بازیگران منطقه‌ای است که پس از بحران اوکراین، اهمیت آسیای مرکزی را بیش از پیش درک کرده است. چین که تا قبل از جنگ اوکراین بسیاری از کالاهای خود را از مرز روسیه به کشورهای اروپایی صدر می‌کرد، اکنون مجبور است از طریق مسیرهای آسیای مرکزی و دریایی این کالاها را منتقل کند. از آنجا که چینی‌ها در یک دهه گذشته طرح جدید احیای جاده ابریشم را در دستور کار قرار داده‌اند به نوعی بحران اوکراین و بسته شدن مرزهای روسیه می‌تواند آزمون جدی برای اجرای آزمایشی این طرح جهانی باشد. در صورتی که چینی‌ها بتوانند مسیرهای ریلی و تجاری آسیای مرکزی و ایران را تقویت کنند، در این صورت طرح جاده ابریشم نیز عملی خواهد شد و انتقال کالاها از طریق این کشورها سبب می‌شود تا زیرساختهای آنها توسط خود دولتها و به کمک چینی‌ها توسعه پیدا کند. آسیای مرکزی اولین نقطه شروع طرح «یک کمربند و یک جاده» است و افزایش ظرفیت ناوگان ریلی این کشورها راه پرپیچ و خم چین را نیز هموار خواهد کرد و می‌تواند در کوتاهترن زمان و با کمترین هزینه کالاهای خود را به اروپا و سایر مناطق انتقال دهد.
ایران کریدور مناسب برای آسیای مرکزی
باتوجه به اینکه کشورهای آسیای مرکزی از جنگ اوکراین بیشترین آسیبهای اقتصادی را متحمل شده‌اند تلاش می‌کنند در زمانی که مرزهای روسیه به دروازه‌های اروپا بسته شده است، مسیرهای جایگزین دیگری را برای مبادلات اقتصادی با غرب و دیگر مناطق جهان پیدا کنند. سفر مقامات ارشد این کشورها به تهران در ماههای اخیر و توسعه همکاری در عرصه‌های انرژی و حملونقل ریلی بر این اساس انجام شده است. ایران یکی از کشورهایی است که به دلیل همجواری با آسیای مرکزی و دسترسی به اقیانوس هند و خلیج فارس بهترین گزینه برای منطقه است تا این کشورها را از حصار در خشکی نجات داده و به آبهای آزاد متصل کند.
ایران نیز تلاش کرده تا هر آنچه در توان دارد برای کمک به این کشورها برای رفع محدودیتهای سرزمینی‌شان انجام دهد. در همین راستا، رستم قاسمی وزیر راه شهرسازی که به عنون نماینده ایران در اجلاس ترکمنستان حضور داشت، نسبت به تاثیر این نشست در انجام اقدامات موثر برای کمک به تحقق اهداف توسعه‌ای کشورهای محصور در خشکی ابراز امیدواری کرد. وزیر راه و شهرسازی از آمادگی ایران برای تامین نیازهای ترانزیتی ۸ کشور محصور در خشکی منطقه خبر داد و خواستار تخصیص منابع مالی بین‌المللی برای توسعه زیرساخت‌ها شد.
ایران ظرفیتهای زیادی برای کمک به کشورهای آسیای مرکزی دارد و باتوجه به زیرساختهای ریلی می‌تواند در انتقال کالاهای آسیای مرکزی به اقیانوس هند و خلیج فارس و از آنجا به سایر مناطق نقش مهمی ایفا کند. اخیرا نیز کریدور شمال-جنوب از روسیه تا اقیانوس هند نیز راه اندازی شده است و این مسئله اهمیت و جایگاه ژئوپلتیکی ایران را برای آسیای مرکزی دوچندان کرده است. کشورهای آسیای مرکزی هم که همواره دنبال فرصتی برای خلاص شدن از محدودیتهای ژئوپلتیکی بودند، پس از بحران اوکراین با جدیت بیشتری دنبال عملی کردن کریدور شمال - جنوب خواهند بود. لذا بنادر ایران مسیر مطمئن و به صرفه‌ای را برای کالاهای صادراتی آسیای مرکزی برای رسیدن به بازارهای جهانی فراهم می‌‌آورد. بنابراین با گذشت زمان، اهمیت این کریدور ریلی و دریایی و همچنین نقش و جایگاه ایران در آن بیش از پیش آشکار خواهد شد.
فعال شدن امارات در آسیای مرکزی
محدودیتهای سرزمینی و ضعف اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی فرصت خوبی برای برخی شیخ نشینهای حاشیه خلیج فارس فراهم کرده تا از این نمد، کلاهی برای خود ببافند. به همین خاطر، وزیر انرژی و زیرساخت امارات که برای شرکت در اجلاس ترکمنستان راهی این کشور شده بود با وزیر امور خارجه ترکمنستان دیدار کرد. در این دیدار فرصت‌های گشایش مسیرهای حمل و نقل و لجستیک و ایجاد همکاری بنادر ترکمنستان با بنادر دوبی و ابوظبی، ادغام بنادر ترکمنستان به سامانه جهانی بنادر مورد بحث و بررسی قرار گرفت. همچنین، طرفین ارتقای پروژه‌ها در بخش‌های گاز، مواد شیمیایی و حمل و نقل در ترکمنستان با مشارکت امارات و تعدادی توافق‌نامه از جمله تامین مالی ساخت فرودگاه در جبل، ساخت نیروگاه هیبریدی در منطقه سردار و کارخانه شیمیایی تولید کودهای معدنی ترکیبی در ترکمن آباد تبادل نظر کردند. حضور امارات در اجلاس ترکمنستان درحالی است که قرار است در اوایل ماه سپتامبر، اولین نشست در مورد گفت و گوی راهبردی بین کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس و وزرای خارجه کشورهای آسیای مرکزی برگزار شود.
امارات که در سالهای اخیر تلاش کرده تا جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی خود را ارتقا دهد، این بار آسیای مرکزی را برای جاه‌طلبی‌های خود انتخاب کرده است تا بتواند نفوذ خود را در این منطقه افزایش دهد. امارات که تاکنون نقش فعالی در آسیای مرکزی نداشت، اینک بوی منافع اقتصادی به مشامش خورده تا از این قافله سهم خواهی عقب نماند. از آنجا که در ماههای اخیر ایران به میعادگاه کشورهای منطقه تبدیل شده است، این شیخ نشین عربی نیز قصد دارد جای پایی برای خود در این منطقه پیدا کرده و بتواند بخشی از ترانزیت آسیای مرکزی را به دوش بکشد. زیرا در صورتی که ایران به مسیر ترانزیتی آسیای مرکزی تبدیل شود، جایگاه ژئوپلتیکی آن بیش از پیش تقویت خواهد شد و این برخلاف خواست اماراتی‌ها است. باتوجه به اینکه کشورهای آسیای مرکزی به لحاظ اقتصادی ضعیف هستند، امارات می‌تواند با شل کردن سر کیسه و با تزریق دلارهای نفتی، دولتمردان منطقه را به سمت خود جلب کرده و از ایران دور کند. امارات به لطف درآمدهای هنگفت نفتی، می‌تواند با سرمایه‌گذاریهای کلان در این منطقه، نفوذ خود را افزایش داده و آنها را وامدار خود کند.
سازمان بنادر جهانی دوبی (DP WORLD) اخیراً در پی سفر ژنرال باجوا رئیس ارتش پاکستان به ابوظبی از قصد خود برای سرمایه‌گذاری در بنادر اسلام آباد خبر داده است که یکی از اهداف اصلی آن گسترش تجارت دریایی با کشورهای آسیای مرکزی از مسیر پاکستان می‌باشد.
با وجود پیشرفتهای گسترده در عرصه حملونقل هوایی اما با این حال مسیرهای ریلی و دریایی همچنان حرف اول را در تجارت جهانی می‌زنند و در این میان کشورهایی که از هر دو نعمت مسیرهای ریلی و دسترسی به آبهای آزاد برخوردارند نقش مهمی در حمل و نقل جهانی بازی می‌کنند و کشورهای آسیای مرکزی هم می‌توانند روی ظرفیتهای بالقوه ایران برای توسعه تجارت خود با جهان خارج حساب باز کنند.
