الوقت- چالش بزرگ سالهای اخیر عراق در تأمین نیازمندی برق، اکنون به یک موضوع مهم منطقه‌ای تبدیل شده است به صورتی که بار دیگر با طرح آن در نشست پرحاشیه رهبران آمریکا و کشورهای عربی منطقه در جده عربستان سعودی، گره خوردن برق عراق به رقابت‌های منطقه‌ای را نشان داد.
گفتنی است که در بیانیه پایانی این نشست که با حضور مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق نیز همراه بود، از توافق میان عراق و عربستان و کشورهای شورای همکاری برای اتصال شبکه برق و نیز اتصال شبکه میان عراق، اردن و مصر استقبال شده بود. اقدامی که بیش از انکه از سر خیرخواهی برای عراق صورت گرفته باشد ترفندی سیاسی از سوی واشنگتن و سعودی‌ها برای کاهش وابستگی انرژی عراق به ایران و با امید واهی تأثیرگذاری بر روابط استراتژیک تهران- بغداد صورت گرفته است.
نیازمندی فزاینده عراق به واردات برق
دولت‌های مختلف عراق با وجود تلاش‌ها و سرمایه‌گذاری‌های اساسی در بازسازی زیرساخت‌های کشور از زمان سرنگونی رژیم بعث در سال 2003، هنوز برای ارائه خدمات عمومی به شهروندان با مشکلات بزرگی دست به گریبان هستند. سال‌ها ویرانی ناشی از اشغالگری و هجمه تروریست‌های مورد حمایت عربستان سعودی و آمریکا به خاک عراق، و همچنین سوء مدیریت ، خسارات سنگینی بر زیرساخت‌های برق کشور وارد کرده است. تنها در بین سالهای 2014 و 2018، تروریسم داعش میلیاردها دلار خسارت به زیرساخت‌های برق فرسوده عراق وارد کرد و باعث از دست دادن حدود 7 هزار مگاوات از ظرفیت‌های تولید و انتقال برق شد. امروزه قطعی شدید برق و خاموشی در عراق، بویژه در فصول گرم سال که مصرف برق شهروندان بالا می‌رود بسیار شایع است به صورتی که خشم عمومی را برانگیخته و بارها اعتراضات گسترده ای را در سراسر جنوب عراق به ویژه در استان بصره برانگیخته است.
طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی ، تقاضای برق عراق تا سال 2030 دو برابر خواهد شد و شکاف بین تقاضا و عرضه بیشتر خواهد شد مگر اینکه دولت به سرعت و قاطعانه برای مقابله با این تغییرات اقدام کند.
در حالی که آمارها حاکی از آن است که حجم تولید سالانه برق در عراق در سال 2019 چیزی حدود 25 هزار مگاوات در سال بوده است عادل کریم وزیر برق عراق در آوریل فرودین ماه اعلام کرد این کشور برای سال جاری به 35 هزار مگاوات در سال نیاز دارد و 1500 مگاوات به این نیاز اضافه می شود. موضوعی که رشد سریع و تصاعدی مصرف برق در عراق را نشان می‌دهد. مصرف برق عراق از سال 2010 سه برابر شده است و از 11.9 گیگاوات به 39.5 گیگاوات در سال 2021 رسیده است.
عراق تا مدت‌ها نیازمند برق و گاز ایران می‌ماند
دولت‌های مختلف عراق برای رفع شکاف موجود میان حجم سالانه تولید و مصرف برق، سالهاست که مشتری پروپاقرص خرید برق و گاز طبیعی از ایران هستند.
با این حال در سالهای اخیر در نتیجه فشارهای سیاسی واشنگتن بر دولت‌های عراق برای التزام به تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی این کشور علیه تهران، مشکلات عدیده‌ای در روند صادرات برق ایران به عراق ایجاد شده است. طرح آمریکا بر مبنای اتصال عراق به شبکه برق کشورهای عربی و در نتیجه قطع کردن یکی از منابع درآمدهای اقتصادی ایران و همچنین کاهش وابستگی بغداد به تهران بوده است.
در نتیجه این فشارها در ژانویه 2022، عراق و عربستان سعودی یک یادداشت تفاهم برای اتصال شبکه های برق دو کشور امضا کردند. انتظار می رود فاز اول پروژه اتصال به ظرفیت سالانه هزار مگاوات ساعت باشد و از سال 2023 یا 2024 به بهره برداری برسد.
همچنین در سپتامبر 2020، عراق با اردن برای اتصال شبکه های برق خود به توافق رسید و اردن پذیرفت که از دسامبر 2022 به عراق هزار مگاوات ساعت در سال ارائه دهد.
اما با وجود این توافقات هم انتظار کاهش همکاری‌های انرژی میان ایران و عراق حتی در سالهای آتی بسیار کمرنگ می‌باشد. در اوریل 2022 عادل کریم وزیر برق عراق تاکید کرد که عراق با کشورهای ساحلی خلیج فارس معامله‌ای نکرده است و بنابراین، بغداد برای سال های آینده همچنان نیاز به واردات گاز از ایران دارد.
کریم با اذعان به اینکه ایجاد یک شبکه برق با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس بسیار پرهزینه خواهد بود، خاطرنشان کرد: دولت عراق قیمت هایی را که چنین کشورهای عربی پیشنهاد می کنند، نمی پذیرد.
وی با بیان اینکه گاز ایران برای عراق مناسب است و قیمت آن قابل قبول است، گفت: ما سال ها به گاز ایران نیاز داریم.
گفتنی است بیشتر نیروگاه های عراق به صادرات گاز و انرژی ایران وابسته هستند.
همچنین به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه عراق، رایزنی‌های دو طرف برای افزایش صادرات گاز ایران به عراق آغاز شده و نخست‌وزیر عراق دستور بازپرداخت بدهی به تهران را در مدت سه سال صادر کرده است.
راه‌های کاهش مشکلات برق در عراق
در طول سالهای گذشته که دولت‌های عراق با پدیده بحران برق مواجه بوده‌اند اصلاح این بخش یکی از سخت‌ترین مسائل در این کشور بوده است . این در حالی است که مطالعات تحقیقاتی نشان می‌دهد با در پیش گرفتن برخی رویه‌های اصلاحی می‌توان بر قسمت عمده‌ای از چالش تأمین برق فائق آمد.
به گفته مؤسسه انرژی عراق، حدود 30 تا 50 درصد از برق به دلیل سیستم های ضعیف انتقال و توزیع (T&D) از بین می رود. شبکه توزیع و انتقال برق عراق اولاً فرسوده است و ثانیاً نیاز به ارتقا و گسترش فوری دارد. یک پنجم این شبکه در جنگ علیه داعش از رده خارج شده است. بنابراین خطوط انتقال قادر به تحویل بار فزاینده ای که روی شبکه قرار می گیرد، نیستندکه موجب تلفات برق در سیستم های T&D تا حدود 40 درصد است؛ این درحالی است که تلفات حدود 22.5 درصدی عددی عادی و رایج برای چنین سیستمی تلقی می شود.
در حالی که تلفات فنی در شبکه توزیع را می توان از طریق اصلاح و نوسازی در خطوط و کابل ها کاهش داد، همچنین نیاز مبرمی به رسیدگی به تلفات غیر فنی همانند بررسی‌های مربوط به سرقت انرژی، بکارگیری شیوه‌های قوی صورت‌حساب و جمع‌آوری کنتورها، و روش‌های مدیریت بهینه از منابع برق وجود دارد. بر اساس گزارشها کمتر از یک سوم کل بهای برق تولید شده در نهایت توسط مشترکان بازپرداخت می‌شود و این امر ضررهای درآمدی ناشی از عدم پرداخت در سطح توزیع را می تواند تا 60 درصد افزایش دهد. این امر منجر شده است که سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در صنعت تولید و انتقال برق عراق با ریسک بسیار بالای مواجه باشد.
همچنین به دلیل عدم وجود تأسیسات و خطوط فرآوری گاز، هر سال مقدار قابل توجهی از گاز حاصل از استخراج نفت سوزانده می‌شود. عراق حدود 16 میلیارد مترمکعب گاز را سالانه آتش می‌زند. اگر این گاز برای استفاده در نیروگاه ها تصفیه شود، ظرفیت تولید برق عراق بسیار بهبود خواهد یافت.
از طرف دیگر با توجه به اینکه حدود 63 درصد از ظرفیت نیروگاهی عراق با مصرف گاز به تأمین برق می‌پردازند، ایران به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر پایدار انرژی در همسایگی این کشور می‌تواند گزینه مناسبی برای تأمین برق در آینده باشد.
دولت عراق در آوریل 2019 قراردادی 15 میلیارد دلاری با شرکت آلمانی زیمنس برای بازسازی زیرساخت های برق، شامل تلاش برای کاهش تلفات انرژی، معرفی شبکه‌های هوشمند، تقویت شبکه انتقال، بازسازی نیروگاه‌های موجود، افزودن ظرفیت‌های تولید جدید و اتصال عراق به شبکه برق خلیج‌فارس طی چهار سال امضا کرد. اقدامی که با مانع تراشی و مخالفت دولت وقت آمریکا مواجه شد چرا که ترامپ خواهان گرفتن امتیازی مشابه برای شرکت‌های امریکایی بود.
دولت عراق همچنین به چندین شرکت چند ملیتی چراغ سبز نشان داده است تا زیرساخت های جذب و پردازش گاز را ایجاد کنند. شرکت گاز بصره تحت رهبری شرکت انگلیسی شل، اوریون گاز مستقر در هیوستون و شرکت مهندسی و ساخت و ساز نفت چین (CPECC) قبلاً در این فرآیندها سرمایه گذاری کرده اند. عراق همچنین در نظر دارد قراردادی به ارزش یک میلیارد دلار با شرکت های آمریکایی Bechtel و Honeywell و Enka ترکیه برای ساخت یک کارخانه عظیم پردازش گاز در نزدیکی میادین نفتی فراوان بصره نهایی کند.
سرمایه گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر بخش دیگری از تمهیدات دولت عراق برای کاهش واردات برق و گاز بوده است. عراق که دارای منابع فراوان خورشیدی و بادی است، قصد دارد سهم انرژی های تجدیدپذیر را به ظرفیت تولید برق نصب شده خود افزایش دهد.
عراق کمتر از 220 مگاوات ظرفیت خورشیدی (2021) دارد، اما قصد دارد سهم خود را در چند سال آینده به 20 درصد از ترکیب برق برساند. برای انجام این کار، این کشور قصد دارد تا سال 2025 با مشارکت شرکت های بین المللی، 10 هزار مگاوات ظرفیت خورشیدی توسعه دهد.
در همین راستا وزارت برق عراق قراردادی را با شرکت اماراتی مصدر برای ساخت چهار پروژه خورشیدی با ظرفیت مجموع هزار مگاوات در مرحله اول منعقد کرده است. این پروژه ها که قرار است طی 2 تا 3 سال به بهره برداری برسد، در استان های نینوا، میسان، ذی قار و الانبار تأسیس خواهند شد.
