الوقت- جنگ بین روسیه و اوکراین باتوجه به ابعاد گسترده ای که دارد همه مناطق را تحت تاثیر قرار خواهد داد و یکی از این مناطق که بیش از سایرین متضرر می شود، آسیای مرکزی است. کشورهای آسیای مرکزی به دلیل روابط سیاسی و اقتصادی گسترده‌ای که با روسیه دارند از تبعات جنگ در اوکراین نگران هستند و ادامه این بحران جدای از نتایجی که به همراه دارد، بر روند سرمایه‌گذاری و آینده روابط اقتصادی بین مسکو و این کشورها تاثیر منفی بر جای خواهد گذاشت و آسیای مرکزی را در عرصه سیاست خارجی و ژئوپلتیکی دچار تغییرات اساسی خواهد کرد. از آنجا که روسیه بزرگترین شریک تجاری آسیای مرکزی به شمار می رود تحریمهای غرب می تواند به کاهش تعهدات مسکو در این کشورها منجر شود.
جنگ در اوکراین هم مثل همه جنگها به همان اندازه که تهدیداتی را متوجه کشورها می کنند، برای بازیگرانی مثل ایران فرصتهایی را فراهم می کند تا دیپلماسی عمومی خود را در معرض نمایش قرار دهند و ایران به دلیل همجواری با آسیای مرکزی و ظرفیتهای بالقوه اقتصادی که دارد می تواند تبعات جنگ اوکراین بر منطقه را تا حدی کاهش دهد.
کشورهای ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان که بخش زیادی از منابع انرژی خود را از روسیه تامین می کنند در صورت تحریم نفت و گاز روسیه، برای در امان ماندن از مجازاتهای غرب به دنبال مسیرهای جایگزین خواهند رفت. ایران به دلیل همسایگی با کشورهای آسیای مرکزی و به دلیل داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز، کوتاهترین و به صرفه ترین مسیر برای تامین انرژی مورد نیاز آسیای مرکزی است و در صورت احیای توافق هسته ای، دست ایران برای افزایش صادرات انرژی باز خواهد بود و می تواند نوسانات تحریمهای غرب بر منطقه را کاهش دهد.
باتوجه به اینکه آمریکا اعلام کرده همه کشورها باید از تحریمهای ضد روسی تبعیت کنند، دولتمردان آسیای مرکزی هم از تحریمهای ثانویه که ممکن است به خاطر ادامه روابط تجاری با روسیه علیه این کشورها اعمال شود، نگران هستند و برای در امان ماندن از دایره تحریمها ممکن است از خرید کالاهای تحریمی از روسیه خودداری کنند و در این صورت بازار ایران جایگزین خوبی برای کالاهای روسی خواهد بود.
روسیه ممکن است به دلیل تحریمهای غرب، کارخانه ها و شرکتهای تجاری خود در آسیای مرکزی را تعطیل یا فعالیتهایشان را متوقف کند و یا سرمایه گذاری های خود در آسیای مرکزی را کاهش دهد، لذا ایران می تواند با ورود به بازارهای منطقه در بخش صنعت و تجارت آسیای مرکزی نقش موثری ایفا کند.
مهم ترین حوزه همکاری بین ایران و آسیای مرکزی بخش ترانزیت و حمل و نقل ریلی است که از سالها پیش در دستور کار قرار گرفته است و با توسعه کریدور شمال و جنوب ایران، دسترسی کشورهای آسیای مرکزی محصور در خشکی به بازارهای جهانی از طریق کوتاهترین مسیر و در کوتاه ترین زمان فراهم می شود.
کشورهای آسیای مرکزی هم که همواره دنبال فرصتی برای خلاص شدن از محدودیتهای ژئوپلتیکی بودند، پس از بحران اوکراین با جدیت بیشتری دنبال عملی کردن کریدور شمال و جنوب خواهند بود.
بنادر ایران مسیر مطمئن و به صرفه ای را برای کالاهای صادراتی آسیای مرکزی برای رسیدن به بازارهای جهانی فراهم می آورد و علاوه بر این، سبب می شود از کنترل روسیه و چین بر زیرساخت‌های کلیدی انرژی و حمل و نقل این کشورها کاسته شود.
روسیه هر چند از بزرگترین تولید کنندگان محصولات کشاورزی در جهان به شمار می رود اما با ادامه جنگ در اوکراین، ممکن است صادرات مواد غذایی و کشاورزی به آسیای مرکزی را متوقف کند و ایران می تواند با ظرفیتهایی که در اختیار دارد این خلاء را پر کرده و بخشی از کالاهای مورد نیاز کشاورزی را به منطقه صادر کند.
از سوی دیگر، پس از بحران اوکراین، کشورهای آسیای مرکزی در پی تقویت توان دفاعی و استراتژیکی خود خواهند رفت و ایران به دلیل پیشرفتهایی که در عرصه موشکی و پهپادی داشته، می تواند نیازهای تسلیحاتی کشورهای منطقه را برآورده سازد. همچنانکه از سال گذشته همکاریهای نظامی ایران و آسیای مرکزی افزایش یافته و حتی تاجیکستان کمیته نظامی مشترک ضد تروریسم با ایران تشکیل داده است.
سیاست کشورهای آسیای مرکزی از زمان استقلال از شوروی سابق، بر این اساس شکل گرفته که روابط بین قدرتهای منطقه ای و بین المللی را متوازن کنند تا هیچ کشوری به طور کامل بر منطقه مسلط نشود. بنابراین استراتژی تعدد بازیگران در آسیای مرکزی، فرصت مناسبی پیش روی ایران قرار می دهد تا با اصل تنوع بخشی و توازن بخشی، به موازنه سازی در برابر دیگر بازیگران اقدام کند و وجود اشتراکات فرهنگی، قومی و زبانی بین ایران و کشورهای آسیای مرکزی هم می تواند در نزدیک شدن دو طرف کارگشا باشد. همچنین، با کاهش روابط تجاری غرب و روسیه، ایران می‌تواند برای کاهش اثرات تحریمی بر اقتصاد روسیه نیز نقش فعالتری داشته باشد و تامین آن دسته از کالاهایی که از اروپا وارد می شد را متقبل شود.
روسیه در سه دهه گذشته با وابسته کردن کشورهای آسیای مرکزی به اقتصاد خود، اجازه نداده تا بازیگران دیگری به این منطقه ورود کنند اما جنگ اوکراین، این فرصت را برای قدرتهای منطقه به خصوص ایران فراهم می کند تا مناسبات خود با آسیای مرکزی را بهبود دهند. همکاریهای اقتصادی و توسعه صادرات به آسیای مرکزی، می تواند نفوذ سیاسی و اقتصادی ایران در منطقه را توسعه داده و جایگاهش را در عرصه دیپلماتیک ارتقا دهد.
