ایران و چنین دو قدرت بزرگ هستند که نسبت به مقابله با هژمونی آمریکا رغبت دارند. این دو کشور در سال‌های بعد از 2019 تا کنون سه رزمایش بزرگ دریایی را با مشارکت روس‌ها با یکدیگر انجام داده‌اند که در دیدار اخیر وزیر دفاع چین برگزاری رزمایش‌های جدید در دریای عمان نیز مورد توافق قرار گرفته است که مسئله محوری آن حفظ ثبات منطقه‌ای و تقویت روند همکاری‌های نظامی می‌باشد
الوقت – سفر اخیر «وی فنگ» وزیر دفاع چین به ایران در 27 آوریل 2022 (7 اردیبهشت 1401) واکنش‌های قابل توجهی در سطح رسانه‌ای و محافل پژوهشی حوزه مسائل استراتژیک و نظامی به همراه داشته است. در جریان این سفر و دیدارهای وزیر دفاع پکن با مقام‌های ایرانی، مهم‌ترین موضوع مورد تاکید طرفین توافق بر سر استفاده مناسب از ساز و کار همکاری و ارتقای همکاری عملی بود تا روابط نظامی را به سطح بالاتری برشد.
سفر اخیر وی فنگ‌هه به تهران، دومین سفر یکی از وزرای دفاع چین به ایران ظرف سال‌های اخیر بود. مناسبات میان چین و ایران به عنوان دو قدرت منطقه‌ای مهم علاوه بر اهمیت در سطح داخلی این کشورها، برای تحلیل‌گران و سران سیاسی کشورهای غربی نیز از اهمیتی فوق العاده برخوردار بوده است. چین یکی از بزرگترین ارتش‌های جهان را در اختیار دارد و در سطح جهانی نیز به عنوان یکی از رقبای اصلی آمریکا در حوزه استراتژیک شناخته می‌شود. جمهوری اسلامی ایران نیز که ید طولایی در ضدیت و تقابل با آمریکا در منطقه غرب آسیا دارد، در مقام یکی از قدرت‌های منطقه‌ای بزرگ از زمینه‌های و بسترهای مناسبی برای گسترش همکاری نظامی و امنیتی با چین برخوردار است.
زمینه‌ها و بسترهای افزایش همکاری نظامی میان ایران و چین
مناسبات میان ایران چین دارای سابقه‌ای دیرینه بوده، ولی از ابتدای انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 تا کنون روابط میان دو طرف در زمینه‌های اقتصادی، دفاعی و ژئواستراتژیک به شدت رو به افزایش گذاشته است. مهم‌ترین نمود همکاری‌های نظامی پکن با تهران، ارسال تسلیحات در دوران جنگ 8 ساله تحملی عراق علیه ایران بود اما در سال‌های بعد از پایان جنگ، همچنان همکاری‌های میان طرفین روندی رو به افزایش داشته است.
بدون تردید در این بین موضوعاتی همانند نیازمندی چین به منابع انرژی نفت و گاز ایران، همکاری‌های اقتصادی و تکنولوژیک دو طرف با یکدیگر و رغبت ایران نسبت به افزایش توانمندی‌های دفاعی و تقویت توان نظامی‌اش، نقش مهمی را در تسهیل روند ارتباط‌گیری دو کشور با یکدیگر داشته است. اما فراتر از این مسائل فنی، قرار گرفتن دو کشور در جبهه رقابت با غرب و تلاش برای ایجاد موازنه استراتژیک در برابر غرب، بیشترین نقش را در گرایش دو طرف به گسترش همکاری‌های دوجانبه در چند وقت اخیر داشته است.
در کل، ایران و چنین دو قدرت بزرگ هستند که نسبت به مقابله با هژمونی آمریکا رغبت دارند. این دو کشور در سال‌های بعد از 2019 تا کنون سه رزمایش بزرگ دریایی را با مشارکت روسیه با یکدیگر انجام داده‌اند که در سفر اخیر وزیر دفاع چین برگزاری رزمایش‌های جدید در دریای عمان نیز مورد توافق قرار گرفته است که مسئله محوری آن حفظ ثبات منطقه‌ای و تقویت روند همکاری‌های نظامی می‌باشد.
در همین چارچوب، پس از خروج اشغالگران آمریکایی از افغانستان در 2021 گرایش دو طرف به افزایش همکاری‌های دفاعی و امنیتی نیز پیشرفت چشمگیری به خود دیده است. تهران و پکن در هر وضعیتی بر این باور هستند که عدم حضور آمریکا در مناطق همجوار سرزمین‌یشان، به معنای امنیت و ثبات بیشتر خواهد بود. در وضعیت جدید نیز موضوع افغانستان نیز بستری برای نزدیکی هر چه بیشتر مواضع دو طرف پیرامون یک مساله منطقه‌ای است. در حقیقت، دو کشور به این باور رسیده‌اند که می‌بایست در زمینه رفع تهدیدات امنیتی موجود در منطقه آسیای میانه با یکدیگر همکاری داشته باشند.
افزون بر مساله خروج آمریکا از افغانستان، افزایش رغبت ایران و چین برای گسترش همکاری‌های دفاعی و امنیتی در شرایطی است که دو کشور مواضع نسبتا نزدیکی را در پیوند با آغاز عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین اتخاذ کرده‌اند به صورتی که هر دو کشور عامل اصلی تنش‌آفرینی را تلاش ناتو برای گسترش به شرق و تهدیدآفرینی علیه منافع روسیه عنوان می‌کنند.
علاوه بر این یکی دیگر از حوزه‌های مهم در همکاری نظامی ایران و چین در پیوند با حوزه خلیج فارس می‌باشد. از نگاه چین حضور فراگیر آمریکا در خلیج فارس، تهدیدی برای امنیت انرژی، محدود کننده مناسبات با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس در زمینه اقتصادی و نظامی و نیز در بلندمدت تهدید بزرگی برای فشار بر پکن در صورت ورود به درگیری به آمریکا در اقیانوس آرام است. در سوی مقابل، جمهوری اسلامی ایران نیز حضور ناوگان دریایی آمریکا در خلیج فارس و دریای عمان و نیز استقرار پایگاههای نظامی آمریکا در منطقه را تهدید مستقیم علیه امنیت ملی خود ارزیابی می‌کند. بنابر همین ملاحظه دو طرفه، تهران و پکن نسبت به مهار قدرت آمریکا در حوزه خلیج فارس تمایل داشته و در چند دهه گذشته شاهد بوده‌ایم که چنین در زمینه تقویت نیروهای دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، همکاری‌های قبل توجهی با تهران داشته است.
افزایش چشم‌گیر همکاری‌های نظامی و فناوری تهران و چین
با توجه به زمینه‌ها و بسترهای همکاری‌ای که به عنوان تسهل کننده مناسبات دو کشور در حوزه نظامی و دفاعی مورد بحث و بررسی قرار گرفت، طی حداقل دو دهه گذشته شاهد افزایش چشمگیری همکاری‌های تهران و پکن در زمینه نظامی بوده‌ایم. پکن در هزار جدید (2000) دومین صادرکننده تسلیحات نظامی و اولین ارائه دهنده تکنولوژی‌های نظامی به ایران بوده است. در این زمینه مهم‌ترین تسلیحات ارسالی چین به ایران را می‌توان در موارد ذیل دسته‌بندی کرد:
- انتقال فناوری نظامی و فروش موشک‌های مختلف، هواپیماهای جنگنده (مانند اف ۷)، شناور‌های گشتی و موشک‌انداز، و مین‌های پیشرفته به ایران؛
- کمک‌های فنی و انتقال فناوری نظامی برای تولید موشک‌های مختلف و سامانه‌های هدایت آنها؛
- کمک به توسعه سلاح‌های متعارفی مانند موشک‌های زمین به هوا و هوا به زمین و ضدکشتی و همچنین کمک به تولید هواپیماهای نظامی، سیستم‌های راداری و ناوچه‌های موشک انداز؛
- تحویل فولاد‌های ویژه و برخی ابزارو ماشین آلات رایانه‌ای و قطعات برای ساختن موشک‌ها و سلاح‌های دیگر؛
- ارائه آموزش به نظامیان ایرانی برای استفاده از تسلیحات پیشرفته؛
- کمک‌های در زمینه دقت سامانه هدایت موشک‌های بالیستیک و نیروی رانش آنها با استفاده ازسوخت جامد.
چشم‌انداز همکاری‌های نظامی دو کشور
روند تحولات جهانی طی سال‌های اخیر، سطح تقابل میان آمریکا با قدرت‌های شرقی همانند روسیه، ایران و چین را به بالاترین حد ممکن بعد از پایان جنگ سرد (1991) تا کنون رسانده است. در چند وقت اخیر نیز بحران اوکراین، بیش از بیش موجب تقویت جبهه‌بندی اخیر شده است. در چنین وضعیتی، از یک سو، ایران در میانه جنگ اوکراین و نیز متوقف شدن مسیر مذاکرات توافق هسته‌ای در وین، با توافق با چین در زمینه افزایش همکاری‌های نظامی و به تبع آن افزایش همکاری‌ها در حوزه اجرایی کردن سند راهبرد 25 ساله میان دو کشور، این پیام را به همه‌گان ارسال کرده که نه تنها امنیت و منافع ملی خود را به خواست و اراده دیگران گره نمی‌زند، بلکه به غربی‌ها این پیام را ارسال کرده که از اراده‌ای مستقل در زمینه همکاری با دیگر قدرت‌های فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای برخوردار می‌باشد.
هم داستان با ایران، چینی‌ها که در پیوند با مساله تایوان اختلافات‌شان با آمریکا به اوج رسیده و دکترین نگاه به شرق واشنگتن را همچون تهدیدی برای امنیت ملی خود ارزیابی می‌کنند، به شدت در پی گسترش سطح همکاری‌ها با متحدان استراتژیک خود هستند. از نگاه استراتژیست‌های چینی، ورود این کشور به محور اتحاد امنیتی، نظامی و دفاعی با روسیه و ایران، در وضعیت کنونی مناسب‌ترین گزینه در دسترس خواهد بود. افزون بر این پکن در پی اخذ تضمین برای انتقال انرژی و مقابله با تحریم‌های واشنگتن علیه خود می‌باشد. در این زمینه در دسترس‌ترین و مناسب‌ترین گزینه همانند چند دهه گذشته جمهوری اسلامی ایران خواهد بود، لذا می‌توان چشم‌انداز همکاری و مناسبات میان دو کشور رو به جلو و پیشرفت مورد ارزیابی قرار داد.
