جمهوری اسلامی ایران همواره نشان داده که در بحث تقویت مناسبات با همسایگان خود به ویژه دولت ترکیه، هیچگاه مرزی را به عنوان نقطه نهایی مشخص نکرده اما در وضعیت کنونی ترسیم نقشه راه همکاری بلندمدت در مناسبات دو کشور علاوه بر زمینه‌های عینی همانند تقویت همکاری‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری و تجارت، نیازمند تعدیل سیاست‌های آنکارا در سطح منطقه‌ای است
الوقت - مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در چارچوب سفری رسمی برای دیدار با مقامات سیاسی جمهوری اسلامی ایران، یکشنبه (15 نوامبر/24 آبان) وارد تهران شد. در این سفر چاووش اغلو با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه و نیز سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران دیدار و گفتگو کرد. سفر وزیر امور خارجه ترکیه به تهران در شرایطی صورت گرفت که در چند سال گذشته سطحی از اختلاف مواضع بر مناسبات دو کشور سایه انداخته است.
سفر چاووش اغلو، به تهران از دیدگاه بسیاری از ناظران سیاسی در ادامه رویکرد این کشور در مسیر تنش‌زدایی با دیگر بازیگران در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا قابل خوانش است.
در جریان دیدار چاووش اغلو با مقام‌های ایرانی، گستره‌ای از مسائل مهم از جمله تقویت مناسبات دو جانبه در زمینه‌های مختلف اقتصادی و سیاسی، بحث تحریم‌های ایران، اوضاع افغانستان، تحولات منطقه مورد بحث و گفتگو قرار گرفت.
در این میان، یکی از مسائل مهم مورد بحث و اشاره طرفین در جریان این سفر در ارتباط با ترسیم نقشه راه همکاری‌های بلندمدت میان ایران و ترکیه بوده است. در واقع، هم چاووش اغلو و هم امیرعبداللهیان بر ضرورت تشکیل کارگروه و نشست‌های تخصصی برای ترسیم نقشه‌راه اشاره کرده‌اند. اما اکنون این پرسش قابل طرح است که نقشه راه همکاری‌های بلندمدت ایران و ترکیه نیازمند چه الزاماتی بوده و چه منافعی را برای طرفین به همراه خواهد داشت؟ در راستای پرداختن به این پرسش در ابتدا ضروری است که فضای کلی حاکم بر مناسبات ایران و ترکیه قبل از سفر مولود چاووش اغلو مورد بررسی قرار بگیرد.
نقشه‌راه بلندمدت در میانه اختلاف مواضع یک دهه‌ای
سفر احمد چاووش اغلو به تهران در شرایطی است که طی سال‌های بعد از 2011 بعد از چند سال مناسبات حسنه و همکاری قابل توجه میان حزب عدالت و توسعه و جمهوری اسلامی ایران، سطحی از اختلاف‌نظر در مواضع دو طرف پیرامون بحران‌های منطقه‌ای پدیدار شد. در این میان، بیش از هر موضوع دیگری در سال‌های مابین 2011 تا 2016 بحران سوریه و سیاست ترکیه در ضدت با حکومت مشروع و قانونی بشار اسد، زمینه‌ساز اختلاف مواضع میان دو طرف بود. در چند سال گذشته نیز بحران کرونا و نیز جاه‌طلبی رجب طیب اردوغان در زمینه صادارات انرژی و نیز توسعه مناسبات با کشورهایی همانند چین و روسیه، سطح مناسبات میان ایران و ترکیه را در ابعاد مختلف به ویژه در زمینه اقتصادی به شدت کاهش داده بود.
همچنین، سفر چاوش اغلو به تهران بعد از تحولات منطقه قفقاز جنوبی و تنش دیپلماتیک باکو و آنکارا با تهران به دلیل دستگیری رانندگان ایرانی و نیز توقف و بازرسی اتوبوس ها و کامیون های با پلاک جمهوری اسلامی در مسیر گوروس – قاپان قدری معنادار است، چرا که بی شک ترکیه کارگردان تحولات قره‌باغ به شمار می‌رود. تنش‌های لفظی الهام علی اف، رئیس‌جمهور آذربایجان علیه ایران در چند وقت اخیر با توجه به نزدیکی باکو با آنکارا بیش از هر زمان دیگری موجب سردی مناسبات دیپلماتیک میان ایران و ترکیه شده بود. مجموع این وضعیت موجب شده که به جرات بتوان مدعی شد، سخن به میان آوردن از نقشه راه بلندمدت در همکاری ایران و ترکیه در جریان سفر چاووش اغلو به تهران در بستری از اختلاف مواضع منطقه مطرح شده است.
الزامات و منافع نقشه‌راه بلندمدت ایران و ترکیه
هر چند اختلاف مواضع میان ایران و ترکیه پیرامون مسائل منطقه‌ای امری بدیهی و غیرقابل انکار است اما در شرایطی کنونی به نظر می‌رسد دولت ترکیه در ادامه راهبرد منطقه‌ای خود در تنش‌زدایی با بازیگران مختلف، در پی تقویت مجدد مناسبات خود با تهران همانند وضعیت قبل از شیوع کرونا است. در همین راستا شاهد هستیم که مولود چاووش اوغلو، در نشست خبری خود با امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، با اتخاذ مواضعی همدلانه با ایران در بحث تحریم‌ها و پرونده هسته‌ای، تاکید می‌کند: «تلاش داریم که این نشست هرچه زودتر برگزار شود. اسناد زیادی باید در آن امضا شود و نقشه راه همکاری های دو کشور که متوجه آینده است را در آن قطعی کنیم. مقامات دو کشور در تماس و رایزنی با یکدیگر هستند و با رایزنی‌ها و توافقاتی که صورت می گیرد زمان نهایی برگزاری این نشست مشخص خواهد شد.»
همچنین، امیر عبداللهیان، وزیر خارجه ایران، هم‌راستای با وزیر خارجه ترکیه، ابراز امیدواری نمود سفر رئیس جمهور ترکیه به تهران با هدف برگزاری هفتمین اجلاس شورای عالی همکاری دو کشور در آینده نزدیک صورت پذیرد. وی تدوین سند جامع همکاری میان دو کشور را مفید بر شمرد و افزود: تسهیل تجارت و سرمایه گذاری و توسعه همکاری های اقتصادی از اهمیت زیادی در روابط دو کشور برخوردار است. در این ملاقات وزیر خارجه کشورمان همکاری دو کشور در حفاظت از محیط زیست و مدیریت منابع مشترک آبی را مورد تاکید قرار داد.
واقعیت امر این است که جمهوری اسلامی ایران همواره نشان داده که در بحث تقویت مناسبات با همسایگان خود به ویژه دولت ترکیه، هیچگاه مرزی را به عنوان نقطه نهایی مشخص نکرده و همواره با روی گشوده بر توسعه فزاینده همکاری‌ها تاکید کرده است. اما در وضعیت کنونی ترسیم نقشه راه همکاری بلندمدت در مناسبات دو کشور علاوه بر زمینه‌های عینی همانند تقویت همکاری‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری و تجارت، نیازمند تعدیل سیاست‌های آنکارا در سطح منطقه‌ای است. دولت‌مردان ترک می‌بایست نسبت به این امر واقف باشند که تهران در معادلات و بحران‌های مهم منطقه‌ای همانند قره‌باغ، بحران سوریه، یمن و... ملاحظات ویژه خود را دارد. لذا اساسا نزدیک شدن مواضع و حتی همکاری میان دو کشور در مواجهه با هریک از بحران‌ها می‌تواند پیش‌شرط ورود به نقشه‌راه همکاری بلندمدت و استراتژیک با ایران باشد.
در سطحی دیگر، توجه به این امر ضروری است که ترسیم نقشه‌راه بلندمدت میان ایران و ترکیه می‌تواند ضرورتی همراه با منافع برای دو طرف باشد. نوع مواجهه کشورهای غربی با ترکیه در چند دهه گذشته نشان داده که هیچگاه آمریکا و اروپا، ترکیه را به عنوان متحد استراتژیک و واقعی خود نمی‌پذیرند. حتی تضادهای سیاست خاجی ترکیه با غرب در یک دهه گذشته این واقعیت را برای همگان روشن کرده که آنکارا هیچ راه‌حلی فارغ از نزدیکی به شرق ندارد. سیاست‌مداران ترک به نظر می‌رسد نسبت به این امر واقف هستند که در آینده نه چندان دور تحریم‌های بیشتری از سوی غرب علیه این کشور اعمال خواهد شد. مجموع این شرایط موجب شده که نزدیکی و همکاری استراتژیک ترکیه به ایران به عنوان بازیگری قدرتمند در سطح منطقه‌ایی، در راستای منافع دوطرفه قابل خوانش باشد.
