الوقت- در پی خروج نیروهای اشغالگر خارجی از افغانستان یکی از موضوعات بسیار مهم و مورد توجه درباره آینده تحولات این کشور بحث حضور و فعالیت گروهک تروریستی داعش می‌باشد. شاخه گروه تروریستی داعش در افغانستان که تحت عنوان «داعش خراسان» شناخته می‌شود در سالهای اخیر به عضوگیری و انجام فعالیت‌های تبلیغی و نظامی برای جلب نیرو از میان عناصر تکفیری در افغاستان پرداخته است به صورتی که اکنون چالش امنیتی بزرگی، نه تنها برای دولت گذشته کرده افغانستان بلکه حتی برای امارت اسلامی تحت رهبری طالبان تلقی می‌شود. حال باید پرسید عمده ترین مراکز تجمع و فعالیت این گروه ترویستی در افغانستان کجاست؟ عوامل تأثیرگذار بر حضور، رشد و فعالیت شاخه خراسان داعش چه بوده است؟ توان داعش خراسان در چه حدی است؟ طالبان دوران مبارزه و طالبان حاکم امروز با داعش چگونه مواجه شده است؟
سرآغاز داعش شاخه خراسان
در سال 2015 و در اوج توسعه سرزمینی داعش در عراق و سوریه، این گروه تروریستی اعلام کرد که وفاداری شاخه جدیدی را در بخش‌هایی از افغانستان و پاکستان که آن را «منطقه خراسان» می‌نامید، پذیرفته است. در همان زمان ، ابوبکر البغدادی ، خلیفه خودخوانده داعش ، حافظ خان سعید را به عنوان اولین امیر داعش شاخه خراسان منصوب کرد. خان سعید قبلاً به عنوان فرمانده گروه تحریک طالبان شناخته می‌شد. این گروه در مناطق قبیله ای تحت کنترل دولت فدرال پاکستان به فعالیت‌ها و انجام عملیات می‌پرداخت. با ایجاد شبکه های تازه تاسیس داعش؛ رهبران اولیه این گروه چندین فرمانده تحریک طالبان پاکستان را مسئول جلب نیرو از مناطق نواحی قبیله نشین پاکستان، کردند.
صفوف آن به سرعت پر از افرادی شد که از طالبان سرخورده شده بودند. همچنین آنها موفق به جذب افراد محلی و جذب تکفیری‌های خارجی از کشورهای همسایه در منطقه ، یعنی پاکستانی ها ، هندی ها و مبارزان جمهوری های شوروی سابق در آسیای مرکزی شدند.
اگرچه برآورد تعداد شبه نظامیان گروه داعش در افغانستان دشوار است اما بر اساس برآوردهای تحلیلگران ، در سال 2016 ، یک سال پس از تأسیس ، داعش شاخه خراسان در اوج خود بود حدود 3000 تا 4000 جنگجو داشت. عمده حضور داعش خراسان مربوط به استانهای شرقی افغانستان در جوار مرزهای پاکستان در ولایت های کنر و ننگرهار می‌باشد.
با نگاهی به ترورها ، بمب گذاری ها ، خودروهای بمب گذاری شده و عملیات‌های انتحاری می توان گفت که داعش افغانستان ظرفیت قابل توجهی برای تهدید امنیتی در افغانستان و کشورهای همجوار بویژه آسیای میانه دارد.
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد در ماه ژوئن ، داعش با گروهی متشکل از حدود 1500 تا 2200 جنگنده در شرق افغانستان ، 115 حمله را بین آوریل 2020 تا مارس 2021 انجام داده است.
در ژوئن 2020 ، دولت اسلامی افغانستان پس از دستگیری اسلام فاروقی، شهاب المهاجر را به عنوان امیر جدید منصوب کرد . المهاجر پیش از این طراح حملات در مناطق شهری در کابل بود و گفته می شود زمانی یک فرمانده سطح میانی در شبکه حقانی بوده است.
داعش شاخه خراسان اگرچه در جنگ همزمان با طالبان و دولت مرکزی از نظر سرزمینی شکست خوردند و نتوانستند پایگاه خود را در ننگنهار و کنر برای مدت طولانی حفظ کنند ، اما این گروه موفق شد در محیط های شهری جای پای خود را تقویت کند. این امر به ویژه در شهرهایی مانند کابل و قندهار صادق است ، جایی که تکفیری‌ها ثابت کرده‌اند که می‌توانند بدون نیاز به کنترل قلمرو دست به انجام حملات بزنند. در طول سال 2020 ، داعش علیرغم کنترل محدوده کمی حملات گسترده ای را با موفقیت انجام داد که شامل حمله تروریستی مه 2020 در زایشگاه کابل با 24 نفر کشته و حمله به دانشگاه کابل در نوامبر 2020 با 22 کشته بود.
تا اوایل سال 2020 تعداد اعضای داعش در افغانستان به 1500 تا 2200 نفر کاهش یافت اما اقدامات این گروه تحت فرماندهی جدید ، شهاب المهاجر ، مانند حمله به زندان جلال آباد در 100 کیلومتری غرب کابل در اوت 2020 و فراری دادن صدها تروریست از زندان، جان تازه ای به این گروه بخشید .
منابع مالی داعش خراسان از کجا تامین می‌شود؟
منابع مالی یکی از مهمترین علل گسترش داعش در افغانستان و دیگر مناطق بحرانی حضور این گروه تروریستی بوده است. حاجی عبدالجان ، یکی از بزرگان قبیله ای از ولسوالی اچین در سال 2015 به رویترز گفت که طالبان نتوانستند مقاومت کنند و فرار کردند . وی افزود: برخلاف طالبان ، آنها (داعش) روستائیان را مجبور نمی کنند که به آنها غذا بدهند و آنها را در خانه‌هایشان جای دهند. در عوض ، آنها (داعش) پول زیادی در جیب خود دارند و آن را صرف غذا و فریب جوانان روستایی می کنند تا به آنها بپیوندند."
ارزیابی های دولت آمریکا از جمع آوری کمک های مالی شاخه خراسان داعش نشان می‌دهد درآمد این گروه از استخراج منابع طبیعی ، از جمله طالک در مناطق قبایلی در مرز پاکستان و افغانستان می‌باشد.
علاوه بر این داعش خراسان از درآمدهای حاصل از قاچاق، جذب کمک های محلی ، مالیات ، اخاذی و برخی حمایت های مالی از خارج بویژه بودجه ای از سوی سازمان اصلی داعش بهره می‌برد. همچنین سپتامبر 2020 وال استریت ژورنال در مقاله‌ای اعلام کرد که افراد وابسته به داعش از طریق بازارهای غیرقانونی تنباکو در افغانستان و پاکستان کسب درآمد می‌کنند.
داعش چگونه وارد افغانستان شد؟
قبل از مرگ البغدادی ، او سازمان داعش را گسترش داده و به زیر دستان خود فرصت عمل زیادی داده بود. داعش پیروان خود را تشویق می کرد که به تنهایی یا در گروه های کوچک محلی عمل کنند. دراین راستا حسن ابو هانیه، کارشناس اردنی در مطالعه گروه های افراطی، در گفتگو با نیویورک تایمز آمریکا گفت داعش "ساختار جدیدی ایجاد کرده است که کمتر متمرکز است و حتی بدون البغدادی نیز ادامه خواهد یافت."
هسته اولیه داعش خراسان ، توسط عناصر ناراضی طالبان پاکستان تأسیس شد. طالبان پاکستان به‌ویژه گروه تحریک طالبان از لحاظ ایدئولوژیکی و خط مشی فکری وابستگی کمتری به موضوعات قومی و قبیله ای داشته و بر جهاد سراسری و ایجاد خلافت جهانی متمرکز است و به همین دلیل عناصر بسیار رادیکال در این گروه مستعد جذب در ایدئولوژی خشن و افراطی داعش بودند.
با این حال بخش مهمی از حضور داعش در افغانستان را باید در ارتباط با برنامه‌های آمریکا برای منطقه بویژه آسیای مرکزی دانست که ایجاد چالشهای امنیتی در این منطقه از دریچه گسترش ناامنی در افغنستان می‌تواند منافع رقبای بزرگی چون روسیه، چین و ایران را تهدید کند. آمریکا ید طولایی در طرح ریزی و اجرای چنین سیاستی را داراست به صورتی که طالبان خود حاصل رقابت جنگ سرد و تلاش واشنگتن برای سوق دادن پتانسیل جهادگرایان علیه حضور ارتش سرخ در خاک افغانستان بود.
بسیاری بر این اعتقاد هستند که خروج یکباره امریکا از افغانستان بر اساس چنین سناریویی طرح ریزی شده است و هدف اصلی ایجاد بحران امنیتی بزرگ در منطقه است.
در سالهای اخیر، داعش افغانستان برای به راه انداختن جنگ فرقه‌ای بر انجام اقدامات تروریستی علیه اقلیت شیعه هزاره متمرکز شده است و مجموعه ای از حملات را علیه مدارس و مساجد هزاره در کابل صورت داده است. این گرایش عملیاتی نشانه های تلاش برای ایجاد جنگ فرقه ای در منطقه را نمایان می‌کند.
طالبان در مواجهه با داعش؛ گذشته و چشم انداز آینده
رقابت میان طالبان و داعش در افغانستان موضوع کاملاً آشکاری است. رهبران گروه داعش تسلط طالبان بر افغانستان را محکوم کرده و گفته اند که نسخه حکومت اسلامی این گروه به اندازه کافی سختگیرانه و منطبق بر اصول دینی نیست.
طالبان پیرو مکتب حنفی اسلام سنی هستند که بسیاری از آنها آئین های صوفیانه را انجام می دهند. در مقابل ، داعش عقاید سلفی خالصانه ای را دربر می گیرد که در برخی مناطق شرق افغانستان مانند ننگرهار در نتیجه تبلیغ جهادگران عرب در دهه های 1980 و 1990 ریشه دوانده است.
داعش از استراتژی چند وجهی برای بی اعتبار کردن طالبان استفاده می‌کند. اولاً این گروه با انجام حملات خشونت آمیز بویژه علیه اقلیت شیعیان هزاره، می خواهد مارک خود را از طالبان متمایز کرده و توانایی حاکمان جدید در اداره کشور را به چالش بکشد. ریکاردو واله ، محقق مستقل در مورد مطالعه گروه‌های تکفیری مستقر در ونیز معتقد است: "هرچه دولت تازه تاسیس طالبان برای پذیرش بخش هایی از جامعه افغانستان امتیازات بیشتری بدهد ، داعش بیشتر برای تبلیغات جدید علیه آنها فرصت پیدا می کند."
وی گفت: "آن دسته از اعضای طالبان که به تصمیمات آشتی‌جویانه طالبان (در عرصه داخلی و بین‌المللی) شک دارند، ممکن است به داعش بپیوندند که امروزه ادعا می کند که آنها وارثان حقیقی اسامه بن لادن و ملا عمر [بنیانگذار درگذشته طالبان] هستند."
همچنین به عنوان بخشی از تلاش برای عضوگیری از میان عناصر ناراضی طالبان، داعش تلاش کرده است وجهه دینی طالبان را به عنوان "همکاران آمریکایی" خدشه دار کند. کارشناسان امنیتی معتقدند گروه داعش قصد دارد به هر طریقی که شده طالبان را بی اعتبار کند.
در مارس 2020 خبرنامه النبا، ارگان تبلیغی داعش طالبان را متحدان"صلیبیون" [ایالات متحده] نامید. همچنین داعش از به رسمیت شناختن طالبان به عنوان یک رهبر مشروع اسلامی خودداری می کند و طالبان را " ناسیونالیست های کثیف " می‌نامد زیرا به جای انجام جهاد اسلامی جهانی ، از یک پایگاه قومی و ناسیونالیستی محدود دفاع کرده اند.
همچنین پس از خروج نظامیان آمریکایی، داعش در نشریه هفتگی رسمی خود ، النبا ، پیروزی طالبان را به تمسخر گرفت و مدعی شد که طالبان در "جهاد" واقعی شرکت نکرده است و ادعا می کند که موفقیت این گروه مرهون یک "توطئه جهانی "بوده است.
طالبان می گویند که می خواهند با همه کشورها از جمله ایالات متحده روابط دوستانه داشته باشند و به تازگی سفیر خود را در سازمان ملل تعیین کرده اند. داعش اما ایده دولت-ملت مدرن را به رسمیت نمی شناسد و به دنبال خلافت جهانی است. داعش سابقه طولانی در تبلیغات دارد و طالبان را متهم به "دست نشانده" پاکستان و آمریکا کرده است.
برای طالبان سخت است که بتواند کادرهای خیابانی خود را که سالها در یک جهاد ضد غربی مبارزه کرده اند متقاعد کند و داعش برای بهره‌برداری از این وضعیت آماده است."
بر همین اساس طالبان از مدتها قبل به سرکوب عناصر داعش و حامیان آن در ولایات شرقی افغانستان روی آورد. ملا ندا محمد ، والی طالبان در ولایت ننگرهار، اخیراً به رسانه ها گفته است که بیش از 80 نفر در این استان ننگرهار به اتهام ارتباط با داعش دستگیر شده اند. طالبان همچنین فاروق بنگلزی ، رهبر داعش در استان بلوچستان پاکستان را، در حالی که در استان نیمروز افغانستان بود، ترور کردند. گزارش شده است که طالبان ابوعمر خراسانی ، فرمانده سابق داعش را نیز کشته اند. طالبان همچنین بیش مساجد و مدارس دینی حامی داعش را در سراسر کشور را تعطیل کردند.
اگرچه تلاش طالبان برای سرکوب داعش منجر به کاهش گستره جغرافیایی حضور این گروه شده است اما طالبان تجربه عملیات ضدتروریستی برای سرکوب شبکه سلول های کوچک داعش در سرتاسر کشور را ندارند. بی‌ثباتی کنونی خلأ لازم برای عملیات داعش ایجاد می کند. همچنین احتمالاً در کوتاه مدت طالبان توان قطع شریانهای مالی حامی داعش را نداشته باشد. همچنین، توانایی ها و تمایل طالبان به حکومت ناشناخته است. طالبان اکنون بر بانک مرکزی افغانستان و واحد اطلاعات مالی کنترل و نظارت دارد اما اینکه چه فشاری می تواند بر گلوگاه حیات اقتصادی داعش وارد کند، چندان روشن نیست ، به ویژه اینکه طالبان نیز همانند داعش از سیستم «صدور حواله» برای انتقال پول به شبه نظامیان خود تا سال 2020 استفاده کرده است.
