در روند تاریخ سیاست بین‌الملل در بسیاری از سفرهای دیپلماتیک یا رخدادهای سیاسی میان کشورها و سیاست‌مداران مختلف، بیش از آنکه ابعاد عینی وتوافقات ملموس میان آنها اهمیت داشته باشد، بُعد نمادین سفر، مذاکره یا دیدار بوده که از اهمیت برخوردار است. جریان سفر رسمی مصطفی الکاظمی به تهران را نیز می‌توان یکی از این سفرهای دیپلماتیک مهم از حیث نمادین مورد ارزیابی قرار داد
الوقت - مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر کشور عراق در (امروز) 21 جولای 2020 (31 تیر 1399) در راس هیاتی بلندپایه ببرای دیدار با مقام‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایرا، عازم تهران شد. در این سفر، علی عبدالامیر علاوی وزیر دارایی، فواد حسین وزیر امور خارجه، خالد بتال النجم وزیر برنامه ریزی، جمعه عناد وزیر دفاع ، احسان عبدالجبار وزیر نفت، ماجد مهدی حنتوش وزیر برق، حمید نعیم الغزی دبیرکل شورای وزیران، قاسم الاعرجی مشاور امنیت ملی، سالم جواد الجلبی مشاور نخست وزیر، سهی داوود النجار مشاور نخست وزیر، حسنین رشید الشیخ مدیر کل اداره هماهنگی برنامه های نخست وزیر، فیصل الهمیص مدیر کل بانک تجارت عراق و برخی مشاوران و کارمندان دفتر نخست‌وزیری، الکاظمی را همراهی می‌کنند.
بر اساس برنامه اعلام شده، الکاظمی، با آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، «محمدباقر قالیباف» رییس مجلس شورای اسلامی و علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار و گفت‌وگو می‌کند. همچنین، هیات مذاکره کننده در سطوح مختلف اقتصادی، امنیتی و سیاسی به منظور رسیدن به توافق با یکدیگر نشست و مذاکره خواعند داشت. با نظر به این اوصاف، اکنون این مساله قابل طرح است که سفر مصطفی الکاظمی و هیات همراه او به تهران چه اهدافی را دنبال می‌کند و از چه ابعاد اهمیتی برخوردار است؟ در پرداختن به این پرسش اساسی می‌توان سه محور مهم را مورد شرح و واکاوی قرار داد.
اهمیت نمادین اولین سفر رسمی الکاظمی به تهران
در روند تاریخ سیاست بین‌الملل در بسیاری از سفرهای دیپلماتیک یا رخدادهای سیاسی میان کشورها و سیاست‌مداران مختلف، بیش از آنکه ابعاد عینی وتوافقات ملموس میان آنها اهمیت داشته باشد، بُعد نمادین سفر، مذاکره یا دیدار بوده که از اهمیت برخوردار است. جریان سفر رسمی مصطفی الکاظمی به تهران را نیز می‌توان یکی از این سفرهای دیپلماتیک مهم از حیث نمادین مورد ارزیابی قرار داد. این سفر در شرایطی انجام می‌گیرد که اولین سفر خارجی نخست‌وزیر کشور عراق ات که در نوع ود نشانگر اهمیت ایران برای دولت جدید عراق نیز است.
در این میان یک نکته بسیار حائز اهمیت است که در تمامی سال‌های بعد از 2003 تا کنون، به ویژه پس از 2005 که دولت عراق رسما در کنترل عراقی‌ها قرار گرفت، همواره سفر دیپلماتیک به ایران در صدر اولویت روسای دولت عراق بوده است. ابراهیم الجعفری، در دوره کوتاه و یک ساله نخست‌وزیر خودر در عراق (2005 تا 2006) نخستین مقام بلندپایه عراقی بود که بعد از 45 سال در جولای 2005 وارد تهران شد. «نوری المالکی» در دو دوره نخست وزیریش (۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ / ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴)، «حیدر العبادی» (۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸) و «عادل عبدالمهدی (دوم اکتبر ۲۰۱۸ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۱۹) به ایران سفر کرده و بر مناسبات دیپلماتیک و راهبردی حسنه میان دو کشور تاکید کردند.
در وضعیت کنونی نیز اهمیت نمایدن سفر مصطفی الکاظمی به این مساله مربوط است که برخی ناظران سیاسی این فرضیه را مطرح می‌کردند که نخست‌وزیر جدید عراق بر خلاف دیگران رویه‌ای ضد ایرانی دارد و به هیچ عنوان قصد بازی در زمین و در راستای منافع ایران را ندارد. حتی این ناظران طی ماههای گذشته بر این مساله تاکید می‌کردند که دولت الکاظمی پالس‌های منفی و معنادار زیادی را برای ایران و نیروهای نزدیک‌اش در عراق ارسال کرده است اما اکنون نفش این سفر و انجام شدن آن به عنوان اولین سفر خارجی نخست‌وزیر از نظر نمادین نشانگر جایگاه و اهمیت ویژه ایران در افکار نخست‌وزیر جدید است و تا حدود زیادی تحلیل برخی ناظران سیاسی را بی‌اعتبار می‌کند.
طرح‌ریزی و تقویت مناسبات استراتژیک در عصر پساکرونا
در سطحی دیگر توجه به این مساله ضروری است که مناسبات میان ایران و عراق طی سال‌های گذشته کاملا استراتژیک و در سطحی عمیق بوده است و تا کنون آنچه در کنش‌های الکاظمی قابل مساهده بوده این است که او توجه زیادی به طرح‌ریزی و تقویت مجدد مناسبات در عصر پساکرونا دارد. در واقع، الکاظمی در طول شروع به کار دولت خود، نشان داده که به گسترش مناسبات با جمهوری اسلامی ایران علاقه‌مند است و بر همین اساس دستور بازگشایی مجدد بیشتر گذرگاه های مرزی با ایران را با وجود همه‌گیری کرونا در این کشور داده است.
در وضعیت کنونی به نظر می‌رسد دو کشور در پی آن هستند که سطح مناسبات تجاری خود را به 20 میلیلرد دلار و حتی بیشتر افزایش دهند. همچنین، هیات‌هی مذاکره کننده دو کشور طی مذاکرات دو روزه خود در تهران به نظر می‌رسد در سطوح مختلف تجاری، انرژی، ترانژیت، گذرگاههای مرزی و حتی همکاری‌های امنیتی در پی آن هستند که مناسبات راهبردی خود را حفظ وتقویت کنند.
آیا طرح تنش‌زدایی الکاظمی میان تهران، ریاض و واشنگتن موضوعیت دارد؟
در میانه سفر الکاظمی و هیات همراه او به تهران، یکی از مهم‌ترین مسائلی که مورد توجه ناظران سیاسی قرار گرفته در ارتباط با نقش میانجی‌گرایانه نخست‌وزیر عراق و احتمال نقش او در تبادل پیام سیاسی میان کشوهای ایران، عربستان و آمریکا است. این موضوع بیشتر در شرایطی طرح می‌شود که مقرر شده بعد از سفر به ایران، الکاظمی به کشورهای عربستان و آمریکا نیز سفر کند. هر چند سفر هیات سیاسی عراقی به عربستان به دلیل بستری شدن ملک سلمان در بیمارستان با تعویق مواجه شده اما روند کلی‌‌ای که ناظران سیاسی مدنظر قرار می‌دهند بر این مبنا است که احتمالا الکاظمی نقش میانجی‌گری را ایفا خواهد کرد.
بر خلاف ان قضیه مساله قابل توجه این است که در جریان سفر محمد جواد ظریف به کشور عراق که در 29 جولای 2020 (29 تیر 1399) اتفاق افتاد نیز بر این مساله تاکید شد که ایران به هیچ عنوان درخواستی مبنی بر میانجی‌گری کشور عراق میان تهران با ریاض یا واشنگتن را ارائه نداده و نخواهد داد. واقعیت امر این است که دولت الکاظمی در پی اتخاذ سیاست موازنه مثبت یمان قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نقش‌آفرین در عراق است. بر اساس راهبرد دولت جدید عراق، این کشور در عرصه سیاست خارجی هیچ گونه سیاسیتی مینی بر حذف یک بازیگر را نداشته و ندارد و خواستار حفظ و تقویت همزمان مناسبات با تهرلن و ریاض است. امابحق مناسبات با آمریکا که مجزا بوده و به نظر می‌رسد بیشتر در ارتباط با مذاکرات استراتژیک میان دو کشور خواهد بود.
