الوقت- اگرچه حكومت بحرين به دليل عدم انجام اصلاحات سياسي با بحران مشروعيت مواجه بوده و مجموعه گسترده اي از نيروهاي اجتماعي، اعم از سني و شيعه و سكولار و ديني در مقابل آن قرار گرفته بودند، اما اين رژيم تا حدودی توانست از طريق سياست هاي امنیتی سازی با محوریت سیاست های فرقه گرايانه برخي اقشار اجتماعي از جمله اهل سنت را از روند اعتراضي دور كند، هم چنين درآمدهاي اقتصادي، كمك هاي مالي خارجي و بسته هاي سخاوتي رژيم آل خليفه را نيز بايد در نظر گرفت. اين عوامل باعث شد كه فراگيري جنبش با چالش مواجه شده و زمينه‌هاي نزاع فرقه اي در جامعه بحرين گسترش يابد. البته مهم ترين عامل در تداوم حكومت آل خليفه وفاداري ارتش بحرين مي‌باشد كه با طبقه حاكم داراي پيوندهاي فرقه اي است، ضمن اينكه دخالت موثر عربستان سعودي و چراغ سبز تلويحي ايالات متحده نيز در تداوم اين شرايط دخيل بوده است .
صرف نظر از این موارد مي توان چگونگي تاثيرگذاري اين متغيرها را از دو ديدگاه «توافق و مشاركت» و «مقاومت و تغيير» مورد بررسي و ارزيابي قرار داد :
الف. ديدگاه توافق و مشاركت
براساس اين ديدگاه، بحرين به دليل آنكه كشوري كوچك و با جمعيت اندك است، از استقلال كافي برخوردار نيست و از گذشته نيز همواره تحت تاثير سياست دولت هاي خارجي به خصوص غربي بوده است. اين كشور كوچك از يك سو حيات خلوت سعودي ها محسوب مي شود و از سوي ديگر محل استقرار پايگاه پنجم آمريكايي هاست. از اين رو در اداره امور خود از استقلال لازم برخوردار نيست .
از آنجا كه عربستان سعودي و آمريكا اجازه ايجاد تغييرات اساسي در بحرين را نمي‌دهند و سرمايه‌گذاري مالي و نظامي لازم در اين خصوص را انجام مي دهند، بحران بحرين راه حل نظامي نخواهد داشت. با توجه به شرايط خاص اين كشور، راه حل بحران، توافق و مشاركت ايران در مجموعه رايزني ها و اقدامات منطقه اي و بين المللي در خصوص اين كشور است. مساله اي كه هرچند نمي تواند تغييرات اساسي ايجاد كند، اما مي تواند به اعطاي برخي امتيازات بيشتر به شيعيان بحرين بيانجامد .
ب. ديدگاه مقاومت و تغيير
ديدگاه دوم برخلاف ديدگاه اول معتقد است كه عربستان سعودي و آمريكا ديگر همانند گذشته از قدرت، شرايط و امكانات لازم براي مديريت و هدايت بحران هاي منطقه اي برخوردار نيستند، به نحوي كه عربستان دچار ضعف و آمريكا تغيير راهبرد در سياست هاي منطقه اي خود شده است. ناكامي هاي آمريكا در حوزه‌هايي مانند سوريه، عراق، افغانستان و عدم موفقيت سعودي ها در حوزه هايي مانند لبنان و سوريه نشانگر افول تاثيرگذاري دو كشور در تحولات منطقه اي و بين المللي است. بر اين اساس در شرايط نوين منطقه اي و جهاني،گزينه مقاومت مردم بحرين و تداوم اعتراضات و تاكيد آنها بر اصلاح يا تغيير ساختار قدرت مي تواند به تدريج با نتايج مهم و موفقيت آميزي همراه باشد. با اين حال در اين رويكرد بايد از تشديد منازعات و راديكال شدن شرايط ممانعت كرد و با مقاومت و تداوم فعاليت ها، براي حصول نتيجه مطلوب در آينده برنامه ريزي كرد .
لازم به ذكر است كه در تحقق اين سناريو مي بايست به محدوديت هاي بازيگران منطقه اي و بين المللي در ارائه پشتيباني به رژيم آل خليفه و عربستان به صورت جدي توجه كرد. هرچند كه بررسي و واكاوي درباره منابع قدرت و آسيب پذيري نيروهاي موثر در حمايت از حاميان ديدگاه مقاومت به ويژه جمهوري اسلامي ايران بسيار موثر و ضروري خواهد بود.
چشم انداز
با تغییر شرايط منطقه اي و جهاني از جمله حصول توافق هسته ای ایران و 1+5 ، گسترش نقش‌آفريني روسيه در منطقه، محدودیت های آمریکا در حمایت از آل خلیفه، گرفتار شدن عربستان به عنوان حامی اصلی رژیم بحرین در چند جبهه از جمله درسوریه ویمن و... زمینه مناسبی برای تغییر این وضعیت فراهم شده است .
با توجه به این شرایط نوین؛ به نظر می رسد که همزمان با ادامه مقاومت مردمی بحرين و تداوم اعتراضات، رایزنی های منطقه ای و بین المللی برای حل بحران بحرین بویژه میان ایران و آمریکا تشدید شود. با این حال، چشم انداز این رایزنی ها تا حد زیادی متاثر از وضعیت آتی سایر تحولات منطقه ای می باشد.
در حقیقت ادامه پیروزی های محور مقاومت در ابعاد میدانی و دیپلماتیک زمینه مناسبی را فراهم خواهد نمود تا در میان مدت زمینه مناسبی برای حفظ كيان شيعه و راضي نمودن آل خليفه براي دخالت دادن بيشتر شيعيان در اركان قدرت فراهم شود.
بنابراین به نظر می رسد که به موازات حل بحران های منطقه ای و تشدید رایزنی های دیپلماتیک که می تواند عرصه را برای حامیان منطقه ای آل خلیفه تنگ تر نماید ، مقاومت انقلابی بحرین از شور و نشاط بیشتری برخوردار شده و شرایط را برای تفاهمی که منافع حداقلی شیعیان را تامین نماید فراهم نماید.
جواد مددی
