الوقت- اولین گام اساسی اسرائیل برای ایجاد یک قدرت هسته‌ای به اواخر سال 1948، که تقریباً همزمان با تأسیس این رژیم بود می‌رسد. در سال 1949 تعدادی از اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های رژیم اسرائیل به «حاییم وایزمن» نخست‌وزیر وقت این رژیم، پیشنهاد کردند تا تعدادی از دانشجویان صهیونیستی را برای آموزش تکنولوژی هسته‌ای به مراکز علمی و فنی کشورهای اروپایی و آمریکا اعزام کنند. در همان سال اسرائیل شش نفر از تکنسین هسته‌ای را به کشورهای اروپایی اعزام کرد. در ابتدا تلاش‌های اسرائیل برای پیوستن به باشگاه کشورهای هسته‌ای به صورت پنهانی بود؛ اما بعد از جنگ 1956 موضوع دستیابی اسرائیل به سلاح هسته‌ای به صورت علنی مطرح شد. در سال‌های 1958-1955، با بازگشت مجدد بن‌گورین به قدرت و ایجاد رابطه ویژه با فرانسه، منابع کافی برای شروع یک پروژه ملی هسته‌ای آماده شد. اسرائیل با همکاری فرانسه توانست نیروگاه‌های هسته‌ای خود را تأسیس و مواد اولیه آن را تهیه کند. سرانجام، در سپتامبر 1966 بمب هسته‌ای اسرائیل آماده شد و در سال 1970، اسرائیل به عنوان یك كشور دارنده سلاح هسته‌ای عرفاً مورد پذیرش قرار گرفت. به‌طور کلی مراحل تکامل و توسعه برنامه هسته‌ای اسرائیل به چهار دوره تقسیم می‌شود. دوره اول از سال 1948 تا 1963؛ در اين مرحله، رژيم اسراييل تلاش گسترده‌اي را براي دستيابي به سوخت اتمي و ساير ملزومات آن، آموزش كادرهاي علمي و عملي مورد نياز، امضاي توافقنامه باكشورهاي داراي تجربه در اين زمينه و همكاري با آنها به‌ويژه فرانسه و آمريكا آغاز كرد. دوره دوم از سال 1963 تا 1966؛ در اين دوره رژيم صهيونيستي با همكاري كشورهاي دوست خود از جمله آفريقاي جنوبي به سوي توليد سلاح اتمي گام برداشت. دوره سوم 1966 تا 1986؛ مرحله تصميم‌گيري سياسي در زمينه توليد سلاح‌هاي اتمي به‌ويژه پس از جنگ ژوئن سال 1967 ميلادي می‌باشد. دوره چهارم نیز از سال 1986 تا کنون ادامه دارد. در این دوره «مردخای وانونو» كارشناس اتمي اسرائيل با سخنان خود در زمينه فن‌آوري كوچك‌سازي بمب اتمي و شركت در آزمايش‌هاي اتمي هند، جهانيان را متوجه قدرت اتمي اين رژيم ساخت.
1) زرادخانه هسته‌ای اسرائیل
الف) راکتور دیمونا
اولین گام‌های اساسی اسرائیل برای تولید سلاح هسته‌ای، تأسیس راکتور دیمونا بود. دیمونا مهم‌ترین مرکز اتمی اسرائیل و به‌مثابه اولین سنگ بنای فعالیت‌های هسته‌ای آن است که در سال 1967 فعالیت خود را آغاز کرد. در واقع این راکتور مهم‌ترین و موثرترین مراحل در راه تولید سلاح هسته‌ای می‌باشد. راکتور دیمونا در مسیر بیابانی «بئرالسبع» و «سدوم» قرار دارد. دلیل انتخاب این مکان به سبب نزدیکی آن به مواد اولیه «اورانیوم» موجود در صحرای نقب می‌باشد. در حال حاضر انرژی آن به بیش از 150 مگاوات می‌رسد و توانایی تولید سالانه 40 کیلوگرم پلوتونیوم را دارا می‌باشد و با اورانیوم 90 درصد فعال می‌شود. در این نیروگاه از آب سنگین استفاده می‌شود؛ این نیروگاه پلوتونیوم، که عنصر اساسی تولید بمب اتم شکاف‌پذیر می‌باشد را تولید می‌کند. راکتور اتمی دیمونا هم‌اکنون پلوتونیوم 239 و اورانیوم غنی شده 235 تولید می‌کند که هر دو محصل یاد شده در ساخت بمب اتمی کاربرد دارند. ساخت این راکتور حاصل تلاش کمیسیون انرژی اتمی فرانسه برای هماهنگی بیشتر فرانسه و اسرائیل در زمینه همکاری اتمی بود. طرح فرانسوی – اسرائیلی که پروژه دیمونا را ممکن ساخت یک فرصت بی‌نظیر تاریخی بود و آن زمانی بود که این دو کشور، اتحاد نظامی غیرمعمولی را تشکیل دادند. در حقیقت، وضعیت خاورمیانه و شمال آفریقا، نیروهای داخلی در هر دو کشور و بحران سوئز، شکل‌گیری این اتحاد غیر معمول را فراهم آورد. به تعبیر دیگر، تأسیس نیروگاه دیمونا با کمک فرانسه پاداش پیوستن اسرائیل در جنگ 1956 علیه مصر بود. فرانسه بخش اعظم از کمک‌های اولیه هسته‌ای برای ساخت دیمونا، آب سنگین، راکتور اورانیوم طبیعی و کارخانه بازپروری پلوتونیوم واقع در برشیبا در صحرای نقب، را در اختیار رژیم صهیونیستی قرار داد. مقامات اسرائیلی در ابتدا احداث این نیروگاه را مخفی نگه داشتند اما طولی نکشید که اسرار مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای این رژیم برملا گردید.
ب) راکتور رشیون لیزیون
این راکتور اولین راکتور اتمی اسرائیل است که با سرمایه‌گذاری شرکت‌های «أ. ام .ف» و «اتومکس» آمریکایی تأسیس شد. راکتور مزبور در شهر رشیون لیزیون در کنار جاده‌ای بین این شهر و روستای ناحال یهودا ساخته شد. عملیات ساخت این راکتور در 25 نوامبر 1956 به پایان رسید و در 12 نوامبر سال بعد، به‌طور رسمی افتتاح گردید. مهم‌ترین عناصری که این راکتور تولید می‌کند، عبارت از زرنیخ، سزیوم، آهن، کبالت، ید، نیکل، فسفر و سدیم است. هدف از ساخت این راکتور، انجام پژوهش‌های علمی و تولید اجسام تشعشعی بوده است. انرژی تقریبی این راکتور به 8 میلیون وات حرارتی می‌رسد. اسرائیل همچنین برای توسعه و پیشرفت این راکتور و در راستای دکترین آیزنهاور «اتم برای صلح» دانشجویان صهیونیستی را برای آموزش و تحقیق در مراکز مطالعات هسته‌ای وابسته به سازمان انرژی اتمی آمریکا USAEC در آزمایشگاه ملی آرگون اعزام کرد. در گزارشی از پژوهشکده مطالعات استراتژیک لندن آمده است که این راکتور سالیانه توانایی تولید یک بمب اتم رادارا می‌باشد.
ج) راکتور ناحال سوریک
پس از موفقیت در بهره‌برداری از راکتور رشیون لیزیون، و بازگشت تعدادی از دانشجویان که برای تحقیق در علوم هسته‌ای به خارج اعزام شده بودند، اسرائیلی‌ها به فکر افتادند که راکتور هسته‌ای دیگری را برای تولید اجسام تشعشعی از نوع همان راکتور بسازند. در واقع، اسرائیل با آمریکا توافق‌نامه‌ای در چارچوب برنامه موسوم به «اتم برای صلح» دولت آیزنهاور، به امضا رساند، موافقتنامه‌ای که در زمینه استفاده غیرنظامی از انرژی اتمی بود. بر اساس این توافقنامه، آمریکا در راه‌اندازی یک راکتور تحقیقاتی در ناحال سوریک، واقع در جنوب تل‌آویو، به اسرائیل کمک خواهد کرد. در نتیجه به منظور ساخت راکتور جدید با طرح‌های جدید، با تعدادی از متخصصین شرکت آمریکایی «اینترنشنال اتومکس» وارد معامله شدند. سرانجام در سال 1955، ایالات متحده آمریکا با ساخت راکتور هسته‌ای با قدرت حرارتی 5 مگاوات و از نوعی مصرف آب سبک در اسرائیل موافقت کرد. عملیات ساخت این راکتور در تاریخ 17 سپتامبر 1958، در شهر ناحال سوریک واقع در نزدیکی ساحل دریای مدیترانه در جنوب تل‌آویو آغاز شد و در تاریخ 22 دسامبر 1958 پایان یافت. هدف از ساخت این راکتور، تولید اجسام تشعشعی، برای کاربردهای عمومی است. علاوه بر این، در این راکتور به آموزش مهندسان هسته‌ای و پزشکان برای به کارگیری اجسام تشعشعی پرداخته می‌شود. این مرکز، از نظر بین المللی به عنوان مرکز تحقیق و توسعه سلاح‌های هسته ای اسرائیل شناخته می‌شود و دارای آزمایشگاه طراحی و تحقیقاتی سلاح‌های هسته‌ای و به احتمال زیاد دارای تجهیزات شکافنده در محل است. از آنجا که این راکتور در نزدیکی نواحی مسکونی قرار دارد، در هرگونه حادثه‌ای از قبیل حمله نظامی یا نقص در فرایند راکتور، ضریب خسارت ناشی از آن بسیار زیاد خواهد بود. در مورد راکتور ناحال سوریک اظهار نظرات متعددی شده است که هدف ساخت آن، اهداف استراتژیکی خصوصاً قبل از جنگ سوئز 1956 یا برای برای مقاصد صلح‌آمیز تأسیس شده است. برخی از کارشناسان گفته‌اند که راکتور هسته‌ای ناحال سوریک، قادر به تولید سلاح هسته است، زیرا این پایگاه از اورانیوم 238 پلوتونیوم تولید می‌کند که ماده‌ای غیر قابل تجزیه است. در این زمینه «پیتر برای» از میزان تولید سلاح اتمی این راکتور سخن به میان آورده است. شایان ذکر است، نیروگاه هسته‌ای ناحال اهمیت زیادی در پیشرفت پژوهش‌های هسته‌ای و کسب تجارب در این خصوص برای اسرائیل داشته و این نیروگاه اولین مؤسسه زیربنایی طرح هسته‌ای این رژیم به شمار می‌رود.
د) راکتور نبی روبین
در تاریخ 17 ژانویه سال 1966، اسرائیل با شورای پژوهش‌های علمی این رژیم به همکاری پرداخت تا طرح‌هایی را برای ساخت یک راکتور جدید تهیه نماید. پس از آن، راکتور مزبور در منطقه نبی‌روبین با همکاری شرکت «اینترنشنال- اتومکس» ساخته شد. قدرت این راکتور بیش از دیموناست و انرژی آن به 200 مگاوات می‌رسد. هزینه ساخت و راه اندازی آن بالغ بر 200 میلیون دلار برآورد شده است. از این راکتور می‌توان در زمینه ساخت سلاح هسته‌ای، شیرین سازی آب دریا و تولید نیروی برق، استفاده کرد. راکتور نبی روبین پس از راکتور دیمونا، از مهم‌ترین راکتورهای این رژیم به حساب می‌آید.
علاوه بر راکتورهای فوق، اسرائیل دارای راکتورها و نیروگاه‌های مختلف دیگری نیز می‌باشد. فعالیت اصلی این راکتورها تولید سلاح هسته می‌باشد. شواهد و مدارک کافی برای اثبات این امر موجود می‌باشد. معاون وزیر خارجه سابق آمریکا در 21 ژوئیه 1975 گفت: «اسرائیل 10 کلاهک هسته‌ای از نوع بمبی که هیروشیما و ناکازاکی را مورد هدف قرار داد، در اختیار دارد». اما یکی از مهم‌ترین افشاگری‌های که در این زمینه صورت گرفته، مربوط به شواهد و عکس‌هایی است که توسط «مردخای وانونو» مهندس مرکز هسته‌ای دیمونا که برای 19 سال در این مرکز فعالیت داشت مربوط می‌شود. وی درگفتگوی افشاگرانه خود در مجله ساندی تایمز لندن در اکتبر 1986، از توانایی هسته‌ای رژیم صهیونیستی پرده برداشت. بر اساس اطلاعات وی، اسرائیل حدود 100 تا 200 بمب هسته‌ای در اختیار دارد. وی در اکتبر 1986 در ایتالیا توسط سرویس مخفی اسرائیل ربوده شده و به 18 سال حبس محکوم شد. بدین ترتیب، اسرائیل از پشتیبانی فرانسه، آمریکا و سایر کشورها برای توسعه زرادخانه هسته‌ای برخوردار گردید. از جمله همکاری مشترک اسرائیل با کشورهای دیگر می‌توان به کشورهای آفریقای جنوبی، تایوان، هند، چین و پاکستان اشاره کرد.
سید علی نجات
