الوقت- پس از مرگ ملامحمد عمر رهبر گروه طالبان، گزارش‌هایی از انشعاب و چنددستگی رهبران این گروه در حال منتشر شدن است که بدون شک این چنددستگی سبب انحلال گروه طالبان خواهد شد. با آنکه زمان و مکان مرگ رهبر گروه طالبان به صورت دقیق، مشخص نیست، اما بر اساس موثق‌ترین گزارش‌ها که برخی مقامات دولت کابل آن را تأیید کرده‌اند، ملاعمر در شهر کراچی حدود 2 سال و 4 ماه پیش از مرده‌است. اینکه تاکنون فرماندهی گروه طالبان را چه کسی به عهده داشته و اطلاعیه‌ها به‌نام ملاعمر و دستورهایی از جانب وی از طرف چه کسی یا کدام گروه منتشر شدند تاکنون مشخص نیست، اما بر اساس تازه‌ترین گزارش‌ها «ملا اخترمحمد منصور» معاون پیشین این گروه به سمت رهبری گروه طالبان آغاز به کار کرده است.
سایت‌های مرتبط با گروه طالبان ملا اختر محمد منصور را امیر مسلمانان و رهبر گروه طالبان خطاب کرده است، اما بازهم انشعاب‌های پیدا و پنهانی در 2 روز گذشته در گروه طالبان دیده می‌شود. سایت‌های خبری طالبان اعلام کردند که شیوخ و فرماندهان نظامی طالبان با اخترمحمد منصور بیعت کرده و وی به صورت رسمی مسئولیتی را به عهده گرفته که از این پیش ملامحمد عمر به عهده داشت، اما طالبان در خصوص اینکه پس از کشته شدن ملاعمر چه کسی رهبری طالبان را به عهده داشت چیزی نگفته و به این صورت فرمان‌ها و اطلاعیه‌هایی که از آدرس ملاعمر صادر می‌شد در ابهام باقی مانده است. اکثر اطلاعیه‌ها و دستورهایی که به نام ملاعمر در بیش از 2 سال گذشته صادر شده، اجرا شده و بر اثر آن هزاران شهروند بی‌گناه افغانستان جان داده‌اند، اما بر اساس گزارش‌هایی که گروه‌های مخالف رهبری ملامنصور آن را تأیید کرده‌اند، بخشی از این فرمان‌ها اجرا نشده است. رسانه‌های داخلی افغانستان دلیل این عدم اطاعت را آگاهی فرماندهان نظامی طالبان از مرگ ملا عمر عنوان کرده و تأکید داشتند که انشعاب داخلی و درون سازمانی طالبان از پیشتر آغاز شده بود.
«ملا عبدالقیوم ذاکر» فرمانده مشهور نظامی طالبان با تأکید بر اینکه ملااخترمحمد منصور و «گل‌آقا اسحق‌زی» مسئول مالی طالبان در قتل رهبر این گروه دست داشته، رهبری ملامنصور را نپذیرفته و حدود 7 ماه پیش و پس از آنکه از سوی ملامنصور اجازه ملاقات با ملاعمر را نمی‌یابد به خاک افغانستان فراری می‌شود. در کنار اینکه تاکنون عبدالقیوم ذاکر اعلام موضع مشخصی را نکرده است، گزارش‌هایی وجود دارد که «مولوی محمد یعقوب» پسر ملاعمر در یک نشست سری اعلام کرده که آمادگی رهبری طالبان را دارد و از سوی دیگر «ملا عبدالمنان» که برادر ناتنی ملاعمر است نیز رهبری ملا منصور را نپذیرفته است. «ملا نجیب‌الله» فرمانده بزرگ نظامی طالبان که گفته می‌شود، گروه «محاذ فدایی» را نیز رهبری می‌کند، از چندی قبل با ملااختر منصور اعلام مخالفت کرده و پیش از اینکه مرگ ملا عمر از سوی گروه طالبان تأیید یا رد شود، این گروه مرگ ملاعمر را اعلام کرده است.
ملا عبدالقیوم ذاکر، «مولوی محمد یعقوب»، «ملا عبدالمنان» و «ملا نجیب الله» فرماندهان پرنفوذ و محبوب میان فرماندهان نظامی طالبان هستند که بر اساس گزارش‌ها در برابر ملامنصور اعلام موضع کردند، اما این اعلام موضع طالبان به صورت هماهنگ نبوده، بلکه هر کدام به صورت جداگانه مخالفت خود را با ملامنصور اعلام کرده‌اند. این امر نشان می‌دهد، که علاوه بر ملا منصور، طالبان در آینده نزدیک چندین رهبر دیگر نیز خواهد داشت و به صورت کامل به سمت انشعاب و چندپارچگی خواهد رفت.
تحليل رويداد
بطور مسلم اعلام مرگ ملاعمر، حكايت از پايان تاريخ مصرف طالبان و جايگزين كردن داعش به جاي طالبان است. حاميان طالبان كه سال‌ها با استفاده ابزاري از القاعده و طالبان، به دنبال به دنبال پياده كردن اهداف خود در منطقه بودند، با ايجاد انشعاب در طالبان و سپس تضعيف آن، داعش آلترناتيو مناسبي حداقل براي يك دهه ديگر براي پيگيري اهداف كلانشان در منطقه خواهد بود.
انشعاب طالبان از نگاه کارشناسان افغانستان امری قطعی است، اما اینکه این گروه به چند شاخه تقسیم خواهد شد و آیا این شاخه‌ها از سوی حمایت‌کنندگان گروه طالبان حمایت خواهند شد یا خیر؟ امری است در ابهام، که گذر زمان مشخص خواهد کرد. گذشته از اين، احزاب و گروه‌های سیاسی که انشعاب و چندپارچگی را تجربه کرده‌اند؛ نشان می‌دهد که یک بخش آن که اکثریت افراد با نفوذ در آن هستند از سوی حمایت‌کنندگان خارجی مورد حمایت قرار گرفته‌اند و دسته‌های دیگر اکنون در انزوای کامل قرار گرفته‌اند. با این وجود می‌توان گفت که شاخه ملا منصور که گروه حقانی را نیز با خود دارد و «سراج‌الدین حقانی» پسر «جلال‌الدین حقانی» مؤسس این گروه در سمت معاون گروه طالبان قرار گرفته، از سوی حمایت‌کنندگان خارجی این گروه مورد حمایت قرار خواهند گرفت و به این صورت به عمر خود ادامه خواهند داد. اما در این میان فرماندهان مخالف ملا منصور 3 راه عمده در پیشرو دارند و آن اینکه در گام نخست با دولت کابل مصالحه کرده و از خون‌ریزی دست بکشند، دوم اینکه در تلاش برای پیدا کردن حامی برآیند و یک حمایت کننده پر قدرت پیدا کرده و به تداوم هراس‌افکنی بپردازد و سوم اینکه به یک گروه دیگر که احتمالا «داعش» است، بپیوندند و از تقابل با این گروه در خاک افغانستان دست بکشند. به نظر می‌رسد، این شاخه‌ها در آینده با ملامنصور مخالفت کرده و در میدان‌های نبرد در برابر هم قرار خواهند گرفت که بدون شک سبب انحلال و از بین رفتن اکثریت گروه طالبان خواهد شد. واقعيت مهمي كه بايد اشاره كرد اين كه با اعلام مرگ ملاعمر، حاميان طالبان عملا مي‌خواهند براي جايگزين كردن داعش به جاي طالبان اقدام كنند و به همين خاطر بحث مذاكره با طالبان را هم پيش مي‌كشند. به نظر مي‌رسد نوعي هماهنگي در سياست‌هاي آمريكا و پاكستان و عربستان وجود دارد كه در فرصت ديگري به دلايل آن اشاره خواهيم كرد. اما شايد بهتر باشد به موضع ايران نيز اشاره شود كه اخيرا محمدرضا بهرامي سفير ایران در كابل در يك نشستي اعلام كرد كه «ما از گفتگوهای صلح حمایت می‌کنیـم و سه موضوع در ارتباط با ایـن مذاکـرات وجود دارد؛ اول باور مـا ایـن اسـت کـه مذاکره بهترین مسیر رسیدن بـه صلـح اسـت، دوم ایـن مذاکـرات باید تحت مالکیت، هدایت و رهبری دولـت افغانستان باشد و سومیـن موضوع اين كه بین سیاسـت‌های جمهوری اسلامی ایـران و گروه‌هایی کـه برای حل مشکلات، اعتقادی بـه اسـتفاده از روش‌های مسالمت‌آمیز ندارند، مـرز واقعی و عینی وجود دارد و ایـران هرگز از گروه‌هایی کـه چنین اعتقادی داشته باشند، حمایت نخواهد کـرد.»
ابوالفضل صدقي و باقري
