الوقت - با وجود اختلافات جدی میان عربستان و قطر که با قطع مناسبات دیپلماتیک عربستان و برخی دیگر از کشورهای عربی با قطر در ۵ ژوئن ۲۰۱۷ آغاز شده بود؛ در 6 دسامبر 2018 (15 آذر 1397) شاهد دعوت رسمی دولت عربستان از امیر قطر برای شرکت در اجلاس سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هستیم. این دعوت رسمی از سوی سلمان عبدالعزیز پادشاه سعودی برای حضور تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر برای شرکت در اجلاس آتی سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس است که در 9 دسامبر 2018 (18 آذر 1397) در شهر ریاض پایتخت عربستان برگزار می‌شود. اقدام اخیر دولت عربستان را می‌توان از دارای اهمیت فوق‌العاده ارزیابی کرد که در اساس می‌توان نقطع عطفی در چرخش معادلات مناسبات درون عربی میان کشورهای حاشیه خلیج فارس باشد. با این وجود، در ارتباط با دلایل چرخش ویژه عربستان در برابر دوحه، می‌توان به سه دلیل مهم اشاره کرد.
نرمش عربستان در برابر فشارهای جهانی منتج از پرونده قتل خاشقچی
پرونده قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی در کنسول‌گری عرببستان در استانبول ترکیه، مهم‌ترین موضوعی است که به شکل جدی سیاست خارجی عربستان را در وضعیت جدید متاثر ساخته است. از یک سو، بازتاب‌های گسترده جهانی این فاجعه انسانی، موجی از بی اعتباری را برای رهبران سعودی در پی داشت. از سوی دیگر، انتقادات تند مقامات غربی (سخنان نمایندگان کنگره آمریکا و سخنان رئیس جمهور فرانسه در اجلاس اخیر گروه بیست و...) نسبت به سیاست ریاض در تداوم بخشیدن به جنگ یمن و محاصره قطر، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی‌ها را در کانون اصلی اتهام قتل خاشقچی قرار داد.
اکنون پس از طرح فشارهای فزآینده بر دولت عربستان پیرامون دست داشتن محمد بن سلمان در پرونده قتل جمال خاشقچی، به نظر می‌رسد سعودی‌ها برای تلطیف و کاهش انتقادات از ولیعهد، سیاست چرخش در مواضع سرسختانه سیاست خارجی خود را در قالب نرمش در مواضع و باج دادن به کشورهای غربی، علی‌الخصوص آمریکا، در پیش گرفته‌اند. بر همین اساس، اکنون دعوت رسمی پادشاه عربستان از امیر قطر را می‌توان نوعی نرمش در مواضع سیاست خارجی این کشور در سطح منطقه‌ای ارزیابی کرد تا از این طریق فشارهای وارد شده در پرونده قتل محمد بن سلمان را کاهش دهد. در حقیقت، درگیر شدن همزمان محمد بن سلمان، در پرونده قتل خاشقچی، اعمال جنایت علیه مردم یمن و محاصره کشور قطر، نه تنها موجب تقویت قدرت سیاست خارجی سعودی‌ها نگردید، بلکه زمینه را برای تضعیف بیش از پیش ریاض فراهم کرده است.
واهمه ریاض از خروج قطر از شواری همکاری خیج فارس
دیگر دلیل نرمش عربستان در برابر کشور قطر در قالب دعوت امیر این کشور به ریاض را می‌توان در ارتباط با واهمه سعودی‌ها از خروج قطر از شورای همکاری خلیج فارس ارزیابی کرد. به ویژه پس از اعلام خروج قطر از سازمان اوپک، توسط وزیر انرژی این کشور در سوم دسامبر 2018 (12 آذر 1397) ، احتمال خروج قطر از شورای همکاری خلیج فارس نیز قوت گرفت. این گمانه پس از رسانه ای شدن پیشنهاد وزیرخارجه قطر به مقامات عراقی در مورد تشکیل اتحاد منطقه‌ای با محوریت قطر، عراق، سوریه، ایران و ترکیه، مقام‌های عربستان سعودی نسبت به این مساله نگران هستند که در اینده خود بیش از پیش در رقابت با قدرت‌های منطقه‌ای شکست‌خورده ببینند. ایجاد اتحاد منطقه‌ای که قطر نیز عضوی از آن باشد، به معنای تداوم شکست‌های منطقه‌ای سعودی‌ها خواهد بود و تدابیر محمد بن سلمان جهت افزایش قدرت منطقه‌ای عربستان را با شکست کامل مواجه خواهد کرد. در این شرایط به نظر می‌رسد مقام‌های سیاسی دولت عربستان به ویژه محمد بن سلمان، به هیچ عنوان خواهان ایجاد اتحاد منطقه‌ای نباشد که در آن به صورت راهبردی به تشکیل جبهه‌ای ضدسعودی در منطقه منجر شود. در نتیجه، به نظر می‌رسد سعودی‌ها قصد دارند با دعوت امیر قطر به نشست آتی شورای همکاری خلیج فاری در نهم دسامبر، از دور شدن هرچه بیشتر و فزآینده دوحه از جمع کشورهای عربی تحت رهبری عربستان ممانعت به عمل آورند.
فشارهای کاخ سفید برای حفظ یکپارچگی شورای همکاری
از سوی دیگر در بحث، خروج قطر از شورای همکاری خلیج فارس، توجه به ملاحظات دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا ضروری به نظر می‌رسد. در واقع، ترامپ اتحاد و یکپارچگی شورای همکاری خلیج فارس را برای مقابله با ایران ضروری می داند و تمایلی برای شکاف میان اعضای این شورا ندارد. تلاش دولت آمریکا برای ایجاد ناتوی عربی خود نشانه و مصداق کامل این امر است. بنابراین، محمد بن سلمان و دیگر حاکمان سعودی، با در نظر گرفتن ملاحظات دونالد ترامپ، قصد دارند با دعوت امیر قطر به ریاض، برای حضور در نشست آتی شورای همکاری خلیج فارس، با کاستن از گستره تنش‌ها، سیاست کاهش فشارها و بهبود روابط با قطر را در پیش بگیرند.
با وجود تمامی این ملاحظات، در تحلیل امکان موفقیت گام دولت عربستان برای تنش‌زدایی با قطر می‌توان اظهار داشت، به دلیل اختلافات عمیق میان دوحه و ریاض و همچنین اعضا دیگر شورای همکاری که در تحریم دوساله دوحه حضور دارند یعنی امارات و بحرین به نظر نمی رسد که قطر در برآورد خود از شرایط، تغییر رویه کامل از سوی کشورهای تحریم کننده را نتیجه گیری کند و این دعوت را نیز بیشتر در نتیجه تلاش مقطعی و گذروار ریاض برای خروج از بن بست کنونی به منظور نجات بن سلمان در نظر می گیرد.
