الوقت- سرانجام مذاکرات هسته ای گروه 1+5 با جمهوری اسلامی ایران به جمع بندی رسید و این مذاکرات مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد هم قرار گرفت.گروهی از ناظران و کارشناسان مطالعات بین الملل دست یابی به این توافق را پایانی بر سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران می دانند که قربانی اصلی آن را محور مقاومت قلمداد می کنند که سالها با خون و دل فراهم گردیده است و عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران محسوب می گردد. اکنون با توجه به ابهام به وجود آمده در این مقاله به دنبال پاسخ گویی به دو سوال هستیم.
الف)-آیا متن توافق برجام به محدویت محور مقاومت منجر خواهد شد؟
ب)- چرا محور مقاومت و حمایت از نهضت های آزادی بخش برای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران حیاتی است؟
1)-برجام و محور مقاومت
بی تردید یکی از اهداف راهبردی نظام سلطه جهانی به خصوص ایالات متحده آمریکا از توافق هسته ای کاهش نقش استکبار ستیزی و حمایت از جنبش های اسلامی در منطقه می باشد که البته طرفدارانی هم در جمهوری اسلامی ایران دارد. از میان اسناد و نمونه های بسیاری که نشان دهد غرب از توافق هسته ای چنین هدفی را دنبال می کند می توان به نمونه های ذیل اشاره کرد:
پایگاه اینترنتی فارین افرز در گزارشی به قلم فردریک وهری و ریچارد سوکولسکی نوشت:
".....مسئله مؤثر در مهار نفوذ منطقه ای ایران که از نظر این افراد دور مانده، این است که تعامل سازنده با ایران - و همگرایی این کشور به سوی ساختار امنیتی جدید و فراگیرتر در منطقه خلیج فارس- می تواند به مهار رفتار خطرناک ایران کمک کند..... اما حال که توافق هسته ای بین ایران و گروه پنج به علاوه یک حاصل شده است، اتخاذ سیاستی که صرفاً متمرکز به مهار ایران است، بیشتر ممکن است منجر به رویارویی شود تا مهار ایران یا پایان دادن به نفوذ منطقه ای این کشور. سیاستی که شامل تلاش های موازی برای ایجاد ساختار فراگیرتر در منطقه خلیج فارس است - همزمان با در پیش گرفتن خط مشی سختگیرانه در برابر اقدامات ایران در سوریه و عراق- امکان ایجاد ثباتی را که مردم منطقه مستحق آن هستند، بیشتر فراهم می سازد.
اندیشکده آمریکایی «پروژه ایران» در تازه ترین گزارش راهبردی خودبا نگاهی به تحولات اخیر منطقه خاورمیانه و به ویژه ظهور گروه تروریستی داعش در کشورهای عراق و سوریه به بررسی موضوع توافق هسته‌ای با ایران و پیامدهای مثبت و سازنده این توافق برای ایران، آمریکا و منطقه خاورمیانه پرداخته است. این گزارش جدید که به امضاء ۳۱ تن از مقامات ارشد و بلندپایه آمریکا رسیده است حاوی مقالاتی در باب ایران، مذاکرات هسته‌ای این کشور، روابط ایران با هفت کشور همسایه خود، بازیگران غیردولتی، مبحث انرژی و حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس است. در این گزارش آمده است ارتباطی بسیار قوی میان حل‌وفصل مناقشه هسته‌ای ایران و توانایی‌های آمریکا برای ایفای نقش مؤثر در خاورمیانه وجود دارد و باید اذعان کرد که دستیابی به یک توافق هسته‌ای شرایط و زمینه مناسبی را برای حل‌وفصل بحران‌های خاورمیانه فراهم آورده و قفل این مشکلات را باز خواهد کرد. از سوی دیگر چنین توافقی موجب تقویت و جایگاه آمریکا در خاورمیانه شده و فرصت‌های جدیدی را نیز برای سیاستهای آمریکا به ارمغان خواهد آورد.
در واقع دغدغه مهم غرب و پرسش همیشگی در کشورهای غربی این است که آیا یک توافق هسته ای سیاست منطقه ای ایران را تغییر خواهد داد. در همین جهت نخست وزیر انگلیس دیوید کامرون در گفتگو با شبکه خبری «ان بی سی گفت:
"بعد از حصول توافق،خواهان تغییر رفتار منطقه ای ایران هستیم به روحانی گفتم که ما می خواهیم تغییر رفتار ایران در سوریه و در یمن و تروریسم در منطقه را ببینیم"
به نظر میرسد ایالات متحده آمریکا و غرب در بستر توافق هسته ای تلاش دارند سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را تغییر دهند و از این طریق بر طرفداران حمایت از محور مقاومت فشار وارد سازند که دست از حمایت بردارند و شعارها و اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را کنار بگذارند.
اما آنچه از متن برجام بر می آید ممنوعیتی بر ارسال سلاح برای دوستان منطقه ای ایران دیده نشده است هر چند قطعنامه 2231شورای امنیت این ممنوعیت را به تصویب رسانیده است .ولی از آنجا که در برجام چنین ممنوعیتی وجود ندارد نمی توان گفت جمهوری اسلامی ایران مجبور است فروش سلاح به دوستان منطقه ای خود را تعطیل کند . در واقع جمهوری اسلامی ایران در بستر توافق هسته ای هرگز حمایت از جنبش های آزادی بخش را کنار نخواهد گذاشت .مقام معظم رهبری در خطبه های نماز عید سعید فطر در همین رابطه فرمودند:
" چه این متن تصویب بشود و چه نشود، ما از حمایت دوستانمان در منطقه دست نخواهیم كشید: از ملّت مظلوم فلسطین، از ملّت مظلوم یمن، از ملّت و دولت سوریه، از ملّت و دولت عراق، از مردم مظلوم بحرین، از مجاهدان صادق مقاومت در لبنان و فلسطین؛ [ اینها] همواره مورد حمایت ما خواهند بود".
نتیجه آنکه، انچه مشخص است سیاست های کلی نظام بر حمایت از جنبش های آزادیبخش ادامه خواهد یافت ولی به نظر می رسد گروهی تلاش دارند این گفتمان را تغییر دهند و راهبرد تعامل را جایگزین مقاومت نمایند لذا دغدغه اصلی مقام معظم رهبری بعد از توافق حفظ روحیه استکبار ستیزی ملت ایران و حفظ و گسترش قدرت محور مقاومت است .که لازمه آن ادامه راهبرد تهدید در مقابل تهدید به جای تعامل در برابر تهدید در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است .البته عملی شدن این راهبرد جز با تقویت محور مقاومت امکان پذیر نخواهد بود زیرا یک محور مقاومت قوی در مقابل تهدیدات دشمن، نقش بازدارندگی خواهد داشت .
2)- چرایی حمایت از محور مقاومت
سوال دیگری که در رابطه با محور مقاومت مخصوصا بعد از توافق هسته ای بیشتر از سوی تعامل گرایان مطرح می شود این است که چرا باید در پایداری محور مقاومت کوشید و در این زمینه هزینه داد؟محور مقاومت با منافع ملی ایران چه نسبتی دارد؟
در پاسخ به این سوال می توان گفت تمامی کشور ها در صحنه روابط بین الملل به دنبال منافع خود هستند در این گیر و دار گاهی منافع موازی،گاهی مشترک وزمانی مخالف و متعارض میشود . در دست یابی به منافع مشترک همکاری،در منافع مخالف گفتگو ودر نهایت در منافع متعارض کشمکش و جنگ خوابیده است .بعد از پیروزی انقلاب اسلامی سمت گیری نظام سلطه نسبت به جمهوری اسلامی ایران در محیط منافع متعارض تعریف شده است که بازی حاصل جمع جبری صفر (باخت یکی وپیروزی دیگری است). جمهوری اسلامی ایران همواره تلاش کرده است با حفظ اصول و منافع ملی و ارزش های خود بازی را از تعارض به گفتگو و همکاری سوق دهد اما از آنجا که نظام سلطه جهانی به دنبال گسترش سلطه برای کسب منافع بیشتر بوده است حاضر نشد استقلال جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت بشناسد . حال اکنون این سوال مطرح است برای دست یابی به منافع ملی، جمهوری اسلامی ایران چه سیاستی باید در پیش بگیرد ؟در واقع سیاست خارجی خوب کدام است؟ در پاسخ به این سوال اندیشه ها و مواضع متفاوتی در بین نخبگان سیاسی و فکری جمهوری اسلامی ایران وجود دارد . اصول گرایان(نوگرایان دینی) به دلیل موقعیت راهبردی جمهوری اسلامی ،ماهیت انقلاب اسلامی و ماهیت نظام سلطه به تهدید دایمی از سوی نظام سلطه معتقدند وراه مقابله را نه تسلیم بلکه کسب قدرت و اتکا به سنت های الهی و قدرت الهی و هم پیمانی با نیروهای خودی و جبهه مقاومت می دانند در حالی که نواندیشان دینی به کنترل تهدید از طریق همکاری و گفتگو و حتی تسلیم شدن در برابر نظام سلطه اعتقاد دارند .چرا که مقابله با نظام سلطه را کوبیدن مشت بر آهن دانسته و غیر عقلانی میدانند لذا نتیجه میگیرند قبل از آنکه به زور وادار به تسلیم مان کنند باید امتیازاتی گرفت و تسلیم شد .
در باب سیاست خارجی خوب نوگرایان دینی توجه ویژه به حقایق نورانی قرآن دارند و از آن در راهبرد نویسی بهره می گیرند.و سیاست خارجی خوب را ترسیم میکنند. انها بر اساس حقایق وحیانی به اصل نه شرقی و نه غربی و حمایت از مستضعفان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اعتقاد داشته و دستیابی به حاکمیت واقعی و نمادین در دولت اسلامی میدانند. بر اساس اصل قاعده‌ی نفی سبیل که بر آمده از آیه‌ی 141 سوره نساء و حدیث اعتلا است خداوند هیچ راهی را برای تسلط کافران بر مؤمنان قرار نداده است. خداوند در آیه 89 سوری نساء می‌فرمایند:
«آنان دوست دارند که شما هم مانند آنها کافر شوید و مساوی یکدیگر گردید بنابراین از آنها دوستانی انتخاب می‌کنید؟»
از آنجا که کافران برای اعمال ظالمانه خود به دنبال شریک می‌گردند سعی دارند یا مؤمنان را همراه خود سازند یاآنها را به زور به زیر سلطه خود در آورند اما خداوند در آیه ی 144 سوره‌ی نساء به مؤمنان هشدار می‌دهد:
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید کافران را به جای مؤمنان ولی و تکیه‌گاه خود قرار ندهید. آیا می خواهید (با این عمل) دلیل آشکار بر ضرر خود در پیشگاه خداوند قرار دهید؟ لذا مسلمانان باید از طرح دوستی با دشمنان خدا که نشانه‌ی نفاق است بپرهیزند».
در همین زمینه می‌توان به آیه 149 ـ 118 و 119 آل عمران، 51 سوره مائده هم مراجعه کرد.
خداوند در همین زمینه در آیه‌های 137 و 138 سوره نساء می‌فرماید:
«به منافقان خبر ده که عذابی دردناک خواهند داشت همان کسانی که غیر از مؤمنان کافران را دوستان خود میگیرند ؛ آیا سربلندی را نزد آنان می‌جویند؟ (این خیال خامی است) چرا که عزت همه از آن خداست»
بر اساس آیات و روایات که سیاست خارجی خوب برهمان پایه استوار است نباید دوستی ، ارتباط و مودت با بیگانگان موجب استیلای بیگانگان و اطلاع آنها از اسرار مؤمنین گردد لذا دوستی یک جانبه، دنباله‌روی از بیگانگان خود باختگی، ولایت بیگانگان و احساس پشت‌گرمی و اطمینان به آنها نهی‌گردیده است.
لذا یک سیاست خارجی خوب نمی‌تواند جهت توسعه و پیشرفت به نظام ظالمانه جهانی دل ببندد زیرا اولاً سابقه نشان می‌دهد هر چه اردوگاه حق کوتاه بیاید و تسلیم شود. ارودگاه باطل جلوتر آمده و فشار خود را چند برابر می‌کند تا آنجا که بتواند از تضعیف و تحقیر مؤمنان کوتاهی نمی‌ورزد . ثانیا علاوه بر تجربه عینی، عقل الهی در آیات 118 و 119 آل عمران به مومنان هشار داده است:
اگر از اردوگاه کفر اطاعت کنیم ما را به عقب باز می‌گردانند. لذا یک سیاست خارجی خوب ایستادگی ، مقاومت بر اساس عزت حکمت و مصلحت است. تسلیم نه عزت است نه حکمت و نه مصلحت.
علاوه بر محکمات قرآنی که دنبال روی از کفار و مشرکان بر مومنین را نفی نموده است و راه عزت را اتحاد و همدلی درون گفتمانی میداند بر اساس مبانی عقل معاش هم می توان ثابت کرد که محور مقاومت نه تنها تهدید کننده امنیت ملی ما نمی باشد بلکه مقوم امنیت ایران است . تجربه نشان داده است که در صحنه روابط بین الملل قدرت حرف اول را میزند .با این توصیف حماس،حزب الله ،انصارالله ،جهاد اسلامی عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران محسوب می شوند .بدون تردید در جنگ فرضی آینده ایران و اسراییل ویا ایران و آمریکا، متغیر محور مقاومت بسیار اهمیت دارد زیرا غرب برای حمله نظامی به ایران حتما باید بر روی قدرت و تهدید محور مقاومت حساب ویژه باز کند .چرا که در جنگ آینده محور مقاومت با تمام قدرت و توان به پشتیبانی جمهوری اسلامی وارد جنگ خواهد شد .تردیدی نیست یکی از عوامل مهم بازدارنده حمله نظامی به ایران قدرت و توان محور مقاومت می باشد .لذا مشاهده میکنیم حمایت از محور مقاومت و هزینه کردن در این راه علاوه بر دلایل ایدئولوژیک دقیقا در راستای منافع ملی ایران است و هیج انسان هوشمند و عاقل چنین مزیتی را از دست نمی دهد و بر خلاف براهین قرآنی و عقلانی دلبسته و دنباله رو نظام سلطه جهانی نمی گردد زیرا دنباله روی و رکون به دشمنان سابقه دار انقلاب اسلامی خلاف عقل و تدبیر است.
حكومت جهانی مستضعفین و حمایت از مظلومان تاریخ، اراده و حكومت الهی است كه خداوند از آن به عنوان منت یاد كرده است و این منت نعمت حاكمیت مؤمنان و مستضعفان است. در واقع حیات طیبه با حاكمیت مؤمنان و مستضعفان عملی خواهد گردید. در جایی كه استكبار و كفر وجود دارد مدینه فاضله و حیات طیبه وجود نخواهد داشت به همین دلیل در قرآن همواره واژه‌های استضعاف و مستضعفین در برابر مستكبران و طاغوتیان قرار گرفته است با توجه به همین خصوصیات نظام‌های استكباری است كه پیامبران همواره با آنها در جنگ و نزاع بودند. خداوند متعال در سوره نحل، آیه36، اشاره می‌نماید مبارزه با طاغوت و طاغوتیان و دفاع از حقوق محرومان یكی از مهم‌ترین اهداف پیامبران بوده است.
نظام‌های استكباری برای دستیابی به اهداف خود همواره مستضعفین را قربانی امیال خود كرده‌اند بر همین اساس پیامبر اسلام(ص) اصل دفاع از مظلوم و مخالفت با ظلم را در تمامی ارتباطات سیاسی‌اش رعایت می‌نمود. ایشان دفاع از مظلوم اگرچه گروه، قبیله یا كشوری كوچك باشند مورد تأكید قرار می‌دادند.انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) كه انقلابی در راستای اهداف پیامبران می‌باشد همواره یكی از مهم‌ترین اهداف و اصول آن حمایت از مستضعفان عالم می‌باشد كه به عنوان نهضت مستضعفان نیز معروف است. رهبر كبیر انقلاب اسلامی همواره از جنگ فقر و غنا، استضعاف و استكبار، كوخ‌نشینان و كاخ‌نشینان سخن گفته است. در همین زمینه در مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است:
«قانون اساسی با توجه به محتوای اسلامی انقلاب ایران كه حركتی برای پیروزی تمامی مستضعفین بر مستكبرین بود زمینه تداوم این انقلاب را در داخل و خارج كشور فراهم می‌كند به ویژه در گسترش روابط بین‌المللی با دیگر جنبش‌های اسلامی و مردمی می‌كوشد تا راه امت واحده را هموار كند و استمرار مبارزه در نجات ملل محروم و تحت ستم در تمامی جهان قوام یابد».
همچنین در اصل 154 قانون اساسی آمده است:
«جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در كل جامعه بشری را آرمان خود میداند و استقلال آزادی و حكومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می‌شناسد، بنابراین در عین خودداری كامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملت‌های دیگر از مبارزه حق‌طلبانه مستضعفین در برابر مستكبرین در هر نقطه از جهان حمایت می‌كند.»
حمایت می‌تواند مفهومی گسترده را شامل شود كه از ارسال سلاح و اعزام قوا تا تقدیم عواطف و ابراز احساساتی صمیمانه و دوستانه و نصیحتی مشفقانه به مظلومان در جهت همدردی و یا گفتگویی با ظالمان در جهت احقاق حقوق محرومان را دربرمی‌گیرد. انقلاب اسلامی ایران به عنوان الگوی جدید برای مستضعفان جهان همواره تلاش نموده با آگاهی و بیداری اسلامی بزرگ‌ترین كمك را به مستضعفان جهان بنماید و با سمت‌گیری عدالت‌محور در سیاست خارجی خود كه همان حمایت از مستضعفان و ایستادگی در برابر مستكبران است افكار عمومی جهان اسلام و غیراسلام را نسبت به ظلمی كه به محرومان و پابرهنگان در سراسر گیتی وارد میشود جلب نماید. سمت‌گیری عدالت‌محور در سیاست خارجی نظام اسلامی موجبات تقویت مستضعفان جهان را فراهم می‌سازد و امید را در دل آنها زنده می‌كند. امام خمینی(ره) در این زمینه می‌فرماید: «شما بدانید كه ملت‌ها حتی آن ملت‌هایی كه الهی نیستند اینها همه‌شان كه جزء مستضعفان جهان هستند و همیشه در تحت سلطه مستكبران بوده‌اند امید دوخته‌اند به این نهضتی كه در ایران حاصل شده است. ایشان خطاب به مستضعفان جهان می‌فرماید: «من امیدوارم شما موفق باشید و مطمئن باشید كه موفق می‌شوید. جمهوری اسلامی ایران هم در كنار شما و در كنار همه مسلمانان بلكه در كنار همه مستضعفان جهان خواهد بود.»
همان‌طور كه از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و از كلام رهبر كبیر آن حضرت امام خمینی(ره) درمی‌یابیم حمایت از مستضعفان و ایستادگی در برابر ظالمان از اصول تغییرناپذیر انقلاب اسلامی می‌باشد كه به عنوان یك اصل مسلم در سیاست خارجی نیز مطرح است.با توجه به شرح فوق هم به دلایل عقلانی و هم دلایل و براهین قرآنی حمایت از محور مقاومت یک راهبرد درست و صدر صد عاقلانه است که از این طریق امنیت ،آرامش و منافع جمهوری اسلامی و دیگر ملل مستضعف از این طریق تامین خواهد شد.لذا مجموع مذاکرات هسته ای اگر به هر ترتیب خللی(عملی و گفتمانی) در حمایت و تقویت محور مقاومت ایجاد کند بر خلاف مصالح و منافع راهبردی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.
