الوقت_ طي روزهاي گذشته بعد از سفر مقامات بلندپايه پاكستان به افغانستان، تفاهمنامه اطلاعاتي بين دو كشور امضا شد و حسيب صديقي سخنگوي اداره امنيت ملي افغانستان، 28 ارديبهشت گفت كه اين تفاهمنامه با هدف گسترش همكاري‌هاي اطلاعاتي ميان دو كشور شامل عرصه‌هاي نظامي، سياسي، مالي و مقابله با تهديدهاي مشترك تروريستي در منطقه صورت مي‌گيرد و منافع ملي افغانستان نيز در آن لحاظ شده است. البته از محتواي دقيق اين توافقنامه اطلاعات زيادي در دست نيست، اما بر اساس اظهارنظر افراد آگاه انجام عمليات تكميلي عليه طالبان، تبادل اطلاعات در خصوص گروههاي تروريستي، بازپرسي مشترك از دستگيرشدگان وابسته به القاعده، طالبان، داعش و... ، مبارزه مشترك با سرويس‌هاي جاسوسي اطلاعاتي فعال در افغانستان، ارائه آموزش‌هاي لازم به نيروهاي امنيتي افغانستان، مذاكره صلح با طالبان و مواردي از اين قبيل از مفاد توافقنامه اطلاعاتي با پاكستان است .
قبلاً هم چندين تفاهمنامه امنيتي در مبارزه با تروريسم بين دو كشور امضا شده بود، اما اين توافقنامه اطلاعاتي در سفر ژنرال راحيل شريف رئيس سازمان اطلاعاتي ارتش پاكستان در 15 ارديبهشت و يك هفته بعد از سفر نواز شريف نخست وزير پاكستان در حالي طراحي و امضا شد كه جو بي‌اعتمادي به سياست‌هاي پاكستان در افغانستان سايه افكنده است. از ديد نيروهاي جهادي، هواداران دكتر عبدالله و اكثر جريان‌هاي حزبي غيرپشتون، سابقه رفتار سياسي مقامات پاكستان در خصوص افغانستان روشن نيست. شايد مفاد اين توافقنامه به طور كامل افشا نشده باشد اما در نشستي كه اشرف غني با نمايندگان مجلس سنا و شوراي ملي و برخي ديگر از سران سياسي داشته است به برخي از بندهاي مهم توافقنامه اشاره شده كه باعث مخالفت منتقدان امضاي اين توافقنامه شده است .
بي‌اعتمادي بلند‌مدت
تاريخ روابط افغانستان و پاكستان همواره پرتنش و چالش‌زا بوده است. خط مرزي ديوراند و مسئله پشتونستان از جمله مولفه‌هاي تنش‌زا در روابط دو كشور افغانستان و پاكستان بوده است و طي چند دهه اخير مسائلي نظير طالبان و القاعده، فعاليت گروههاي تروريستي و افراطي به آن افزوده شده است. حضور نيروهاي اشغالگر در افغانستان نه تنها موجب بهبود روابط دو كشور نشده، بلكه برميزان و حجم تنش‌ها افزوده است. هر چند تلاش‌ها براي بهبود روابط با پاكستان در دوران حكومت حامد كرزي رئيس‌جمهور پيشين بيشتر شد و طي 13 سال نزديك به 20 سفر به اسلام‌آباد انجام شد، اما برخورد غيرصادقانه پاكستان با مسئله تروريسم و حمايت ضمني از جريان افراط و طالبانيسم و برخي مداخلات خارجي در كنار فعاليت شبكه‌هاي خشونت و ترور در افغانستان، باعث بدبيني مفرط سران سياسي و حزبي- قومي افغانستان شد .
يك گام به عقب
با چنين وضعيتي است كه سياستمداران افغانستان با نگراني و بي‌اعتمادي به سياست‌هاي پاكستان مي‌نگرند. جو بدبيني و نگراني از تبادل اطلاعات و همكاري امنيتي بين دو سازمان اطلاعاتي افغانستان و پاكستان چنان گسترش يافته كه مجاهديني كه براي مدت‌ها تحت حمايت اسلام آباد بودند نيز اقدام اشرف غني رئيس‌جمهور دولت وحدت ملي افغانستان را برخلاف منافع ملي كشور دانسته و نسبت به اين توافقنامه مخالفت كردند. حامد كرزي رئيس‌جمهور پيشين و امرالله صالح و اسدالله خالد دو رئيس امنيت ملي حكومت قبلي، از چنين توافقي برانگيخته شده و تأكيد كرده‌اند كه موجب رخنه آي. اس.اي در افغانستان شده و تنها باعث تضعيف افغانستان و به ضرر منافع ملي و حاكميتي كشور و مداخله بيشتر پاكستان در كشورشان خواهد شد .
پس از فشار افكار عمومي افغانستان به ويژه مخالفت اكثر فرماندهان جهادي و نمايندگان مجلس، رحمت‌الله نبيل رئيس شوراي امنيت ملي دولت وحدت ملي، امضاي تفاهمنامه ميان اداره امنيت ملي افغانستان و سازمان اطلاعاتي ارتش را تكذيب و اعلام كرد آنچه امضا شده تنها يك پيش‌نويس تفاهمنامه مذكور بوده و اشرف غني هم دستور تعديل تفاهمنامه را داد، اما واقعيت اين است كه اشرف غني مي‌خواهد هر طور شده مسئله طالبان به يك نتيجه مشخص رسيده و با رفع موانع برقراري امنيت، زمينه براي موضوعات اساسي ديگر نظير گشايش اقتصادي و سرمايه‌گذاري خارجي فراهم و به نوعي مسئله طالبان در دولت او حل و فصل نهايي شود. به همين دليل در توافقنامه چند بند از جمله آموزش نيروهاي امنيتي افغانستان در پاكستان، مبارزه مشترك با طالبان و ترغيب آنان به مذاكره صلح و از همه مهم‌تر گشايش دفاتر آي. اس.اي در افغانستان گنجانده شده بود كه مخالفت گسترده مجلس نمايندگان و سنا، فرماندهان جهادي و مردم را در پي داشت. هرچند حذف بندهاي فوق به دستور اشرف غني لازم بود، اما چنين اقداماتي به طور واضح نشان از اعتقاد وي به نقش حداكثري پاكستان در ايجاد صلح در افغانستان دارد و اين گمانه كه با خروج نيروهاي امريكايي از افغانستان، نقش پاكستان افزايش خواهد يافت، به نوعي با اين توافقنامه اطلاعاتي عملياتي مي‌شود. همچنين اين فرضيه كه با روي كار آمدن دولت وحدت ملي، تغيير رويكرد از هند به پاكستان اتفاق خواهد افتاد، تا حدودي با اجرايي شدن توافقنامه فوق امكانپذير خواهد بود .
دلايل اشرف غني
از نگاه اشرف غني راه صلح با طالبان، از طريق كنار آمدن با پاكستان و به نوعي مهار جنگ پنهاني اسلام‌آباد و همچنين ايجاد روابط با سازمان اطلاعاتي پاكستان براي افزايش دسترسي به اطلاعات مربوط به طالبان است. به باور او و مشاوران ارشدش نظير حنيف اتمر، نفوذ در سازمان اطلاعاتي پاكستان از طريق اين تفاهمنامه ممكن خواهد بود و به تدريج جريان‌ها و حاميان اصلي طالبان، القاعده و حتي داعش نيز مشخص خواهد شد. جريان‌هاي نزديك به اشرف غني و پاكستان، ضمن دفاع از اين توافقنامه اطلاعاتي، بر اين باورند كه اين توافقنامه مي‌تواند نقطه پاياني بر چند دهه بي‌اعتمادي بين دو كشور همسايه باشد و موجب بهبودي روابط و برقراري امنيت در منطقه شود. همچنين به دليل مشخص بودن چارچوب همكاري‌هاي اطلاعاتي با پاكستان، دو كشور ناگزير به همكاري و انجام تعهدات خود در موضوعات مشترك مورد تفاهم خواهند شد. اشرف غني اميدوار است هم روابطش با پاكستان را كه نفوذ زيادي در افغانستان به ويژه در ميان پشتون‌ها دارد بهبود بخشد و هم از ظرفيت‌هاي بالفعل و بالقوه پاكستان در ايجاد صلح در كشور بهره‌برداري كند و سعي مي‌كند هزينه‌ها و احتمالاً امتيازاتي براي پاكستان قائل باشد. البته طي مدت حاكميت دولت ائتلافي، ظاهراً روابط و تعاملات دو كشور افغانستان و پاكستان بهبود يافته و نشست‌هاي متعددي ميان مقام‌هاي سياسي دو كشور در خصوص مسائل بينابيني صورت گرفته است كه مي‌توان به آموزش افسران ارتش افغانستان در آكادمي كاكول پاكستان اشاره كرد، اما عملا نشانه‌اي از تغيير رويكرد و راهبرد پاكستان نسبت به افغانستان ديده نشده و شاخه اصلي طالبان به رهبري ملاعمر هنوز حاضر به مذاكره صلح با دولت افغانستان نيست و همچنان بر خروج كامل نيروهاي خارجي از كشور تأكيد مي‌كند و مخالف گفت‌وگوهاي صلح با دولت وحدت ملي از طريق پاكستان است. نواز شريف در سفر اخير به كابل گفت كه طالبان هيچ گزينه‌اي جز روي آوردن به گفت‌وگوهاي صلح با دولت ائتلافي افغانستان ندارد، اما اين اظهارات در حالي است كه طالبان شاخه اصلي، نسبت به سياست‌هاي پاكستان بدبين بوده و اعتماد كافي ندارد و به همين جهت ديدار هيئت سياسي طالبان با نمايندگاني از كابل تأييد نشد و در خصوص دور بعدي مذاكرات در قطر نيز اعلام شد كه اين نشست تنها براي اعلام مواضع و ديدگاه‌هاي طالبان بوده است تا مذاكره صلحي صورت گرفته باشد .
نتيجه‌گيري
در هر حال دلايل نگراني از تفاهمنامه اطلاعاتي با پاكستان به بندهايي برمي‌گردد كه موجب دسترسي آي. اس.اي به اطلاعاتي مي‌شود كه سابقه خوبي نسبت به افغانستان نداشته و همواره رويكرد دوگانه‌اي نسبت به طالبان اتخاذ كرده است. اكنون اين تفاهمنامه رهبران سياسي به ويژه جبهه متحد شمال و جناح دكتر عبدالله را با دو پرسش اساسي مواجه كرده است: اينكه نزديكي با پاكستان تا چه حد به نفع افغانستان است و چه سازوكاري براي صلح با طالبان وجود دارد و آينده اين گفت‌وگوها و مذاكرات با چه نتايجي روبه‌رو خواهد شد؟
به نظر مي‌رسد اساساً همكاري‌هاي سياسي، نظامي، مالي و امنيتي دو كشور لازم و ضروري است، اما به شرطي كه اين همكاري‌ها در چارچوب تفاهمنامه بر اساس اعتماد و احترام متقابل باشد و به طور شفاف و روشن تعهدات دو طرف اجرايي شود و صادقانه با مسائل مشترك نظير تروريسم و برخورد با گروههاي خشونت طلب صورت گيرد. بي‌اعتمادي به پاكستان و سابقه مداخلات آن در افغانستان و رويكرد دوگانه اسلام‌آباد در مواجهه با القاعده، طالبان و... موجب شده است مقام‌هاي افغان با امضاي توافقنامه اطلاعاتي با پاكستان مخالفت كرده و خواستار لغو فوري اين توافقنامه شوند. علاوه بر اين، به نظر مي‌رسد برخي موانع ايجاد امنيت، ريشه در داخل افغانستان داشته و قوم گرايي، ارجحيت داشتن منافع جناحي و حزبي، وجود بيكاري، كشت ترياك و قاچاق مواد مخدر و وجود گروههاي مسلح غيرقانوني و اخيراً دخالت گسترده برخي از كشورهاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در نفوذ دادن داعش در افغانستان، بر ميزان بي‌ثباتي در اين كشور افزوده است. به همين جهت نمي‌توان تنها با امضاي توافقنامه اطلاعاتي و باز گذاشتن دست سازمان اطلاعاتي پاكستان، به برقراري امنيت و صلح با طالبان اميدوار بود. مسئله مهم اين است كه نبايد براي پاكستان بيش از وزنش، جايگاه قائل شد و از ديگر ظرفيت‌ها در برقراري صلح در افغانستان غفلت كرد. به نظر مي‌رسد همكاري‌هاي امنيتي منطقه‌اي در افغانستان نه تنها به نفع همه كشورهاي منطقه خواهد بود، بلكه زمينه‌هاي مداخله قدرت‌هاي سلطه‌گر غربي در منطقه را از بين برده و در درازمدت بر ميزان امنيت، ثبات و توسعه اقتصادي و سياسي بين كشورهاي منطقه خواهد افزود.
اسماعيل باقري
