در برهه فعلی دو رویداد مهم موجب شده است جایگاه و دورنمای کردهای سوریه، اهمیت ویژه ای پیدا کند. نخست افول داعش در سوریه که مدت زیادی تا شکست این گروه تکفیری و پاکسازی استان‌های رقه و دیروالزور از لوث آن ها باقی نمانده است. دوم برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق که به طور طبیعی بر عموم کردهای منطقه و به ویژه کردهای سوریه تاثیرگذار خواهد بود.
الوقت- کردهای سوریه در شرایط کنونی، تبدیل به یکی از بازیگران مهم صحنه این کشور، در بعد میدانی و سیاسی شده‌اند. کردها که حدود 10 درصد جمعیت این کشور را تشکیل می دهند در مناطق شمالی سوریه تحت نظام سیاسی خودمدیریتی دموکراتیک، شامل سه واحد سیاسی (موسوم به کانتون جزیره، کانتون کوبانی و کانتون عفرین) زندگی می کنند.
آنها از ابتدای بحران بی طرف بودند، یعنی نه تمایلی به مبارزه با نظام داشتند و نه مایل به ورود در جنگ با ترویست های تکفیری بودند. اما حملات داعش به مناطق کردنشین سوریه آنان را وادار به دفاع و نبرد با تروریست ها کرد. در همین راستا گفته می شود توافقاتی میان آن ها با نظام دمشق صورت گرفت تا در قبال وعده هایی مانند اعطای تابعیت، در کنار نظام و در مقابل تروریست ها بایستند.
در عرصه میدانی، کردها با محوریت نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (P.Y.D) تبدیل به هسته ای مهم در مبارزه با داعش خصوصا در استان رقه شده و با پشتیبانی آمریکا موفق شدند شهر رقه را از دست داعش آزاد کنند.
در برهه فعلی دو رویداد مهم موجب شده است جایگاه و دورنمای کردهای سوریه، اهمیت ویژه ای پیدا کند. نخست افول داعش در سوریه که زمان زیادی تا شکست این گروه تکفیری و پاکسازی استان های رقه و دیروالزور از لوث وجود آنها باقی نمانده است. دوم برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق که به طور طبیعی بر عموم کردهای منطقه و به ویژه کردهای سوریه تاثیرگذار خواهد بود.
هر چند گرایش های جدایی طلبانه از دیرباز در میان کردهای سوریه وجود داشته است، اما از زمانی که در عرصه میدانی به نقش آفرینی پرداخته اند، ادعاهای آنان تشدید شده است. کردهای سوریه در مارس 2016 (اسفندماه 1394) طی نشستی در منطقه رمیلان، تشکیل حکومت فدرالی «اتحاد دموکراتیک روژاوار» را اعلام کردند. روژاوا، به معنی «کردستان غربی» است که بخش‌های شمالی سوریه را در بر می گیرد.
این تشکیلات از سوی هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشده است، اما کردها بر این باورند که این اقدام مقدمه ای است برای احقاق حقوق از دست رفته آنان در قالب نظامی فدرالیسم. به این منظور آنان چندی پیش نخستین مرحله انتخابات کمیته های محلی برای انتخاب رؤسای مشترک مناطق را برگزار کردند.
قرار است در مرحله دوم در 3 نوامبر انتخابات شوراهای محلی شهرها و شهرک‌ها برگزار شود. در مرحله سوم و نهایی که 19 ژانویه خواهد بود، انتخابات «کنگره مردم دموکراتیک» برای هر اقلیم برگزار شده که مسئول اداره مناطق کردنشین شمال سوریه خواهد بود. البته کردهای سوریه می گویند به دنبال دولت مستقل در سوریه نیستند و تنها خواهان نظام فدرالیسم هستند.
آنها در یک سال گذشته علاوه بر جلب نظر آمریکا، دفاتر رسمی خود را در مسکو و کشورهای اروپایی راه‌اندازی کرده اند. این در حالی است که کردهای سوریه از نگاه غرب جایگاه رسمی نداشته و در اجلاس ژنو به آنها اجازه حضور در مذاکرات داده نشد. اما برای اولین بار نمایندگان (P.Y.D) با دعوت روسیه در اجلاس آستانه حضور یافتند.
اگر رهبران کرد سوری موفق به جلب حمایت کشورهای غربی به ویژه آمریکا شده اند، اما در مقابل، ترکیه یکی از مخالفان سرسخت آنها محسوب می شود. آن ها از سوی دولت ترکیه متهم هستند که بخشی از حزب کارگران کردستان ترکیه ( پ.ک.ک) بوده و تفکرات و سیاست های این حزب را در سوریه نمایندگی می کنند.
به طور طبیعی حمایت های آمریکا از نیروهای دموکراتیک کرد، مخالفت ترکیه را برانگیخته و این کشور در دسامبر 2016 دست به اقدام نظامی در خاک سوریه (عملیات سپر فرات) زد تا مانع پیشروی کردها به سمت مناطق شمال غرب سوریه شود. کردها در روند آزادسازی مناطق اشغالی داعش، قصد داشتند قلمروی خود را در شمال سوریه تا سواحل دریای مدیترانه گسترش دهند.
از طرفی، دمشق نیز پس از اعلام تشکیل منطقه فدرال در مناطق کردنشین سوریه، آنان را به جدایی طلبی متهم کرده است. روسیه نیز هر چند در پیش نویس قانون اساسی جدید سوریه، پیشنهاد خودمختاری به کردهای سوریه را داده و زبان کردی را به رسمیت شناخته است، اما با اعلام زودهنگام فدرالیسم توسط کردها مخالف است و آن را موکول به مذاکرات و توافقات آتی با دمشق کرده است.
جمهوری اسلامی ایران نیز همان طور که با همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق به شدت مخالفت کرد، با هرگونه جدایی‌طلبی کردهای سوریه هم مخالف بوده و قائل به حفظ تمامیت و وحدت سوریه است.
به طور خلاصه می توان گفت کردهای سوریه که در مقطع جنگ و بحران به دفاع از اراضی خود در شمال این کشور پرداخته و وارد نبرد سختی با داعش شدند، اینک به عنوان یک بازیگر تاثیرگذار در صحنه سوریه، قصد سهم‌خواهی و احقاق حقوق تاریخی خود را دارند.
حمایت های آمریکا از (P.Y.D) موجب شده است کردها مطالبات خود مبنی بر ایجاد نظام فدرالیسم را شدت بخشیده و پس از تشکیل نظام روژاوا (کردستان غربی)، مرحله نخست انتخابات نظام فدرالیسم را نیز برگزار کردند.
آمریکا از طریق نظام فدرالیسم، نهایتاً به دنبال تحقق طرح‌هایی مانند تجزیه و تقسیم سوریه است تا این کشور را هر چه بیشتر کوچک و ضعیف کند و به همین دلیل چراغ سبزهایی به کردها داده است. اما معلوم نیست در شرایط کنونی تا چه حد این طرح‌ها جدی بوده و مجال اجرایی داشته باشند.
هیچ بعید نیست قاعده تاریخی مربوط به کردها بار دیگر تکرار شود. قاعده‌ای که ناظر به استفاده ابرقدرت‌ها از کردها به عنوان ابزاری در جهت تحقق اهداف و منافع خود بوده، اما در پایان کار وعده هایی که به آنان داده می‌شد، به فراموشی سپرده شده است.
از سوی دیگر، همه پرسی استقلال کردستان عراق نیز اگرچه تا تشکیل کشور مستقل کردستان راه طولانی و دشواری پیش رو دارد، اما به لحاظ روانی انگیزه کردهای سوریه را برای پیگیری مطالبات خود حداقل در چهارچوب ایجاد نظام فدرالیسم دوچندان خواهد کرد.
مخالفت شدید ترکیه از یک سو و عدم پذیرش فدرالیسم از سوی دولت سوریه و متحدانش (ایران و ورسیه) نیز از جمله اموری است که آرمان‌های جدایی‌طلبانه کردهای سوریه را با موانع جدی روبه رو خواهد ساخت.
در هر حال، در شرایطی که سوریه می‌رود تا شاهد پایان جنگ باشد، آینده و وضعیت کردها در این کشور تا حد زیادی به روند سیاسی و قانون اساسی جدید و مذاکرات و نحوه تعامل با دولت مرکزی وابسته خواهد بود. روندی که قطعا از اعمال نفوذ و نقش‌آفرینی بازیگران بزرگ خارجی بدور نخواهد بود و هر یک سعی خواهند کرد در جهت اهداف خود از برگه کُردی استفاده کنند.
«فرزان شهیدی، کارشناس مسائل غرب آسیا»
