در حالی که شرق موصل این روزها بطور کامل از اشغال گروه تروریستی داعش آزاد شده است، اما در این میان برخی از حضور کمرنگ ایران در این عملیات سخن می‌گویند.
به گزارش الوقت، نیروهای عراقی هفته گذشته اعلام کردند که یگان‌هایشان به منطقه الرشیدیه، آخرین مقر داعش در ساحل چپ در شرق شهر موصل یورش بردند. وزارت دفاع عراق نیز از آزادسازی ساحل چپ موصل به صورت کامل خبر داد. با این حال اما طی نزدیک به چهار ماهی که از آغاز عملیات موصل در اواخر مهرماه اسال جاری (اکتبر2016) می‌گذرد، اخبار پیرامون نقش ایران در عملیات موصل بازتاب کمتری در مقایسه با عملیات‌های مشابه پیشین داشته است. آیا می‌توان گفت که نقش ایران در عملیات آزادسازی و ضدتروریستی موصل به نسبت عملیات‌های گذشته کمتر شده است؟
نقش ایران حداقل در عملیات‌های پیشین ضد داعش در تکریت، فلوجه و الرمادی بسیار تعیین کننده بود. از جمله در جریان پیشروی ارتش عراق به داخل شهر فلوجه، پس از دو هفته نبرد و آزادسازی منطقه الشهدا اعلام شد که این پیشروی به کمک مستشاران ایرانی حاصل شده است. همچنین نقش ایران در جریان آزادسازی تکریت به آن میزان پررنگ بود که ریچارد اسپنسر در گزارشی در روزنامه تلگراف با اشاره به نقش ایران در آزادسازی شهر تکریت، اعلام کرد که بدون حمایت ایران نمی‌توان شهر الرمادی را از دست داعش آزاد کرد.
با این حال آیا می‌توان ادعا کرد که در موصل نقش ایران به نسبت عملیات‌های پیشین ضد داعش در عراق کمرنگ‌تر است؟
حقیقت آنکه کمرنگ جلوه دادن نقش ایران در عملیات‌های ضدتروریستی و ضد داعش در عراق و سوریه، سناریوی مورد قبول غرب و برخی کشورهای منطقه از جمله ترکیه و عربستان است اما در صحنه واقعی، برخلاف دخالت و در واقع تجاوز نیروهای ترکیه در شمال عراق که با واکنش و محکومیت رهبران عراق و درخواست برای خروج ترک‌ها از شمال عراق روبرو شد، اما حمایت ایران با تقاضا و دعوت رسمی دولت عراق دنبال شده است.
شاید یکی از دلایل اعتماد رهبران عراق به حمایت و پشتیبانی ایران در عملیات ضد داعش در کشورشان، موفقیت پیشین این حمایت‌ها بدلیل شناخت کافی ایران از نیروهای تروریستی می‌باشد. همچنانکه عملیات "فلوجه" را یکی از این موفقیت‌ها می‌توان دانست، چرا که حشدشعبی عراق با حمایت مستشاری ایران توانست شهری را که آمریکا با آن همه توانمندی نظامی در جریان اشغال عراق در سال 2003 نتوانسته بود به کنترل درآورد، ظرف مدت کوتاهی آزاد کند. در واقع عمده ساختار نظامی گروه تروریستی داعش در عراق توسط افسران سابق ارتش و نیروهای امنیتی بعثی عراق تشکیل شده که پیش تر طی هشت سال، ایران تجربه مقابله با آنان را در جریان جنگ تحمیلی هشت ساله صدام بدست آورده است. لذا بطور طبیعی، فرماندهان نظامی ایران که تجربه زیادی در رویارویی با نظامیان بعثی دارند، بهترین گزینه برای مقابله با هسته‌های عملیاتی گروه تروریستی داعش در عراق به شمار می‌روند که عمدتا از اعضای سابق حزب بعث عراق و نزدیک به صدام به حساب می‌آیند.
با این حال دلایلی که در ادامه بحث می‌آید، تائیدی بر حضور و پشتیبانی جمهوری اسلامی ایران در عملیات ضد داعش در موصل است:
در عملیات موصل، حضور حشدشعبی در مقایسه با عملیات‌های پیشین بدلیل کسب تجارب میدانی بسیار متفاوت و حرفه‌ای تر دنبال می‌شود. حشدشعبی یا نیروی بسیج مردمی عراق، نیروی نظامی نوپا و تازه تاسیس از داوطلبان شیعی، سنی و حتی مسیحیان این کشور است که در ژوئن 2014، تنها چند روز پس از سقوط موصل، با فتوای مراجع عراق به‌ویژه آیت‌الله سیستانی و کمک مستشاری ایران تشکیل شد. در این ارتباط عقیل حسینی رئیس شورای بسیج عراق می‌گوید که بسیج عراق با تجربهٔ بسیج ایران تشکیل شده‌است. نوری مالکی نیز، به عنوان نخست وزیر عراق در زمان اشغال موصل بدست داعش تصریح کرده است که ما در ساختار بسیج عراق از بسیج ایران الگو گرفتیم. با این حال شکلگیری این گروه در نخستین مراحل با اتکا به کمک مستشاری ایران صورت گرفت و بدیهی به نظر می‌رسد در مراحل نخستین شکلگیری حشدشعبی، نیاز به حضور پررنگ ایران برای آموزش و کمک مسشتاری بیش از امروز احساس می‌شد که این نیاز، حضور ایران را در صحنه میدانی عملیات ضدداعش برجسته‌تر می‌ساخت. با وجود نیاز مبرم گذشته، اما در عملیات موصل با گذشت نزدیک به دو سال تجربه میدانی، حشدشعبی تا اندازه بیشتری توانست کنترل میدانی صحنه عملیات را بصورت مستقل مدیریت کند و محور شمالی موصل و راه خروجی عراق به سمت سوریه را به کنترل درآورد. براین اساس رشد و تقویت حشدشعبی در عملیات موصل از جمله دلایلی است که باعث شد نیاز به حضور میدانی ایران کمتر احساس شود. علاوه براین حشدشعبی پیش از این در جریان آزادسازی تلعفر نیز توانایی عملیات خود را نشان داده بود و حال انتظار می‌رود این گروه مردمی نوپا با اتکا به تجارب پیشین و حمایت‌های مستشاری ایران، درعملیات موصل نیز با مشکلات کمتری برای پیشروی مواجه شود.
علاوه بر توسعه و رشد توانایی های نظامی حشدشبی در جریان عملیات موصل و توانایی این گروه برای مدیریت میدان، ارتش عراق نیز در صحنه عملیاتی موصل به چنین توانایی دست یافته است که بصورت مستقل عملیات نظامی خود را به پیش برد. برخلاف عملیات‌های پیشین در الرمادی و فلوجه، ارتش عراق در حال حاضر توانایی فرماندهی سایر واحدهای زیرمجموعه خود را دارا می‌باشد و تقسیم محورهای عملیاتی موصل زیرنظر فرماندهی مرکزی نخست وزیر نیز با همین هدف صورت گرفته است.
بافت اجتماعی موصل برخلاف دیگر مناطق، بافت یکدست و منسجمی به شمار نمی‌رود. از میان جمعیت نزدیک به یک میلیون نفری موصل، علاوه بر اکثریت اهل سنت و پس از آن شیعیان، جمعیت سایر اقوام از جمله آشوری، کرد، ترکمن و ارمنی نیز در موصل قابل توجه است. همین تنوع قومی موصل با احتمال حساسیت‌زا بودن این منطقه، حضور مستشاری نیروهای غیرعراقی را با حساسیت روبرو خواهد ساخت. مسئله‌ای که باعث شده جمهوری اسلامی ایران با هدف خنثی‌سازی تحرکات تفرقه افکانه از جانب گروه‌های تروریستی، از برجسته‌سازی پشتیبانی مستشاری خود در عملیات موصل خودداری کند.
در عین حال این نکته را نمی‌توان نادیده انگاشت که ایران همواره بر این مسئله تاکید داشته است که حضورش در عراق، تنها حضوری مستشاری و حمایت‌گرایانه در اتاق عملیات مشترک ضدتروریستی در عراق است و دخالت نظامی دیگر کشورها از جمله نظامیان ایالات متحده را در صحنه میدانی و عملیاتی عراق به شدت محکوم می‌کند. لذا عدم حضور مستقیم و عملیاتی ایران در میدان جنگ ضد داعش در موصل، همسو با رویکرد و جهت‌گیری‌های پشین این کشور است که بر عدم مداخله نظامی خارجی در عراق تاکید داشته است. با این حال نمی‌توان این نکته را از نظر دور داشت، که حضور ایران در عملیات موصل براساس سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران، حضوری مستشاری به شمار می‌رود نه عملیاتی، لذا حمایت مستشاری به معنای کاهش و حمایت ایران از دولت عراق در عملیات ضدتروریستی علیه داعش نیست.
