الوقت- حوزه های چالش برانگیز نظامی و امنیتی در روابط دوجانبه آمریکا و چین منجر به شکل گیری برخی الگوهای تعارضی شده است. آمریکایی ها، چین را یک رقیب راهبردی میدانند چرا که به نظر میرسد این کشور نقش آمریکا به عنوان رهبری جهان را به چالش بکشد. در سالهای اخیر، تحلیلگران سیاسی و نظامی آمریکا در خصوص برنامه‌ریزی‌های نظامی چین و عملیات بالقوه آن در اقیانوس آرام به مقامات واشنگتن هشدار داده اند. به گزارش شورای روابط خارجی آمریکا، عزم جدی چین برای مدرن سازی نیروی دریایی و بالابردن کیفیت و تواناییهای ارتش، میتواند خطری جدی برای نیروهای آمریکا در منطقه آسیا پاسیفیک باشد.
حوزه دریای چین جنوبی
یکی از مهمترین حوزه های مورد مناقشه چین و آمریکا در سالهای اخیر، دریای چین جنوبی است. ارتش چین اخیرا بطور قابل توجهی در دریای چین جنوبی فعال شده و تصاویر ماهواره‌ای مرکز مطالعات بینالمللی آمریکا نشان می‌دهند پکن باوجود تعهد، انجام عملیات ساختوساز نظامی در منطقه را از سر گرفته است. بنابراین به نظر میرسد «دریای چین جنوبی» به منطقهای برای زورآزمایی دو قدرت تبدیل شده باشد. نشریه آمریکایی «نشنال اینترست» با اشاره به «تشدید تنش‌ها در دریای چین جنوبی» نوشته است «آمریکا و چین در حال رسیدن به نقطه بی‌بازگشت هستند، و دریای چین جنوبی، تعیین‌کننده تکلیف نزاع قدرت ژئوپولیتیکی چین و آمریکا خواهد بود».
دولت چین، دریای چین جنوبی را در مالکیت خود میداند و ماههاست که سرگرم احداث جزایر مصنوعی، باند فرودگاه و دیگر تاسیسات نظامی بر روی صخره‌های مرجانی در مجمع الجزایر« اسپراتلی» (Spratly) و «پاراسل»(Paracel)است. اما دولت آمریکا این دریا را از آب‌های بینالمللی میداند و بر حق قانونی کشتی‌ها و زیردریایی‌ها خود در رفت‌وآمد در این دریا تاکید می‌ورزد. آمریکا بر تلاشهای توسعه طلبانه چین در دریای چین جنوبی اعتراض میکند و هشدار میدهد که توسعه جزایر و زیرساختهای نظامی در آن توسط چین ، میتواند به درگیریهای منطقهای منجر شود. آمریکا بر همین اساس و با توجه به راهبرد کلان خود برای مهار قدرت چین وجلوگیری از یکه تازی پکن در دریای چین جنوبی اقداماتی برای تقویت حضور خود در این آب‌ها صورت داده است. «هری هریس»، فرمانده ناوگان نیروی دریایی آمریکا در اقیانوس آرام اعلام کرده «نیروی دریایی کشورش 60 درصد ناوگان خود را تا سال 2020 به اقیانوس آرام منتقل خواهد کرد». نیروی دریایی آمریکا همچنین اعلام کرده است که با پیشرفته‌ترین تجهیزات جاسوسی خود پیوسته منطقه دریای چین جنوبی را زیر نظر خواهد داشت. ورود ناو یو اس اس آمریکا به دریای چین جنوبی بی تردید در راستای این ماموریت است. معنای اظهارات مقامات آمریکایی و گسیل ناوهای این کشور در دریای چین جنوبی این است که امریکا مدام در پی دادن آدرس غلط به افکار عمومی است تا از رهگذر راهبردهای نظامی و امنیتی خود، همچنان روی تئوری "تمرکز بر شرق "تاکید داشته باشد که به معنای مهار چین از هر راه و بهانه ای است. در مقابل چین هم تاکید دارد که انجام هرگونه فعالیت شناسایی در «منطقه انحصاری اقتصادی» (exclusive economic zone) بدون هماهنگی و اجازه قبلی دولت ساحلی، نقض قوانین داخلی چین و قوانین بینالمللی است. دولت چین اعلام میدارد که جزایر دریایی چین جنوبی، از قدیم بخشی از قلمرو چین بوده است.
حوزه تایوان
دومین حوزه مورد اختلاف دو كشور به ويژه در سالهاي گذشـته نـوع موضع گيريهاي مختلف دو كشور در مورد فروش تسليحات به تايوان بوده اسـت. بـا وجـود آنكه مسأله تايوان از ديد مقامات چيني به ويژه وزارت خارجـه ايـن كشـور بـه مثابـه يـك موضوع داخلي قلمداد ميشود(Lam,2014) آمريكا هدف اصلي خود را از فروش جنگافزار به تايوان ارتقاي چتر امنيتي ايـن كشـور در برابر تهاجمات خارجي و بيثباتي هاي ناشي از كاركرد مؤلفههاي منطقهاي ميداند. ايـن درحالي است كه مقامات چين در فرصتهاي مختلف اين اقدام آمريكا را مداخله در امور داخلي چين دانسته و آن را عامل بي ثبات كننده امنيت داخلي چين مـي داننـد. ايـن حـوزه چـالش برانگيز امنيتي در روابط دوجانبه منجر به برخي الگوهاي تعارضي ديگر نيز شده است. چنانكه در سالهاي اخير مقامات چيني با تدوين برنامه هاي خاص نوسازي و توسعه نيـروي نظـامي خود را در دستور كار قرار داده و ضمن واردات تسليحات متعارف تحـرك خاصـي را نيـز بـه برنامه اتمي خود بخشيده اند كه اين امر در فرصتهاي گوناگون با انتقادات مقامات آمريكايي مواجه شده اسـت .
اصـول بنيـاديني كـه چينـي هـا به عنوان عامل درگرفتن مناقشه نظامي ميان ارتشهاي دو طرف بر آنها پاي مي فشارند، در پنج محور عنوان گرديده است: 1- اعلام استقلال 2- ائتلاف نظامي تايوان با قدرتي خـارجي 3-ناآراميهاي داخلي در تايوان 4- دستيابي به سلاحهاي كشتار جمعي 5- خودداري از مذاكره بر اساس اصل «چين واحد». به اين ترتيب، مداخله آمريكا جهت دستكاري هر يـك از ايـن گزينه ها مي تواند رابطه با چين را تحت تأثير قرار دهد، به گونه اي كه آمريكا همواره تايوان را به مثابه پاشنه آشيل چين مي نگرد.
مسأله تبت يكي ديگر از موضوعات مهم چالش برانگيز در روابط دو كشور بوده است.ايالات متحده در فرصتهاي مختلف با بهانه حق تعيين سرنوشت بر اين عقيده بوده اند که اقليتهاي قومي در مرزهاي غربـي چـين نيازمنـد توجـه بيشتر جامعه جهاني بويژه در ارتباط با حقوق مسلم آنها در تعيين شيوه حكمراني است. اين در حالي است كه چين بار ديگر و در مواضع گوناگون با يـادآوري اصـل عـدم مداخلـه و احترام متقابل به حاكميت كشورها در چارچوب اصول پـنجگانـه همزيسـتي مسـالمت آميـزخواهان عدم دخالت غرب در اين مسأله شده است.
با توجه به تصمیم جدی مقامات پکن برای دفاع از حاکمیت خود بر 90 درصد دریای چین جنوبی و ایفای نقش منطقهای و تصمیم جدی آمریکا برای به چالش کشیدن این ادعا و نقش، به نظر میرسد در سالهای آینده، شاهد گسترش تنش‌ها بین دو قدرت در محیط منطقهای آسیای پاسیفیک خواهیم بود.
سیدسعید صادقی، کارشناس مطالعات منطقه ای
