الوقت- از دوران حاكمیت دولت عثمانی بر عراق از نیمه قرن پانزدهم تا فروپاشی رژیم استبدادی صدام در سال 2003، قدرت با ابعاد و چهره‌‌های مختلفش در دستان اقلیت سنی عراق بوده است. با فروپاشی دولت عثمانی و شكل‌گیری دولت و ملت عراق پس از جنگ جهانی اول و تحت سایه استعمار انگلیس، حاكمیت اهل سنت بر اكثریت شیعیان عراق تا حدود زیادی نهادینه شد.
گرچه مردم عراق چه شیعی و چه سنی در طول قرن‌ها، همزیستی مسالمت‌آمیزی داشتند، ولی همواره حاكمیت رویكرد و نگرش مذهبی و طایفه‌ای داشته و سعی كرده اركان قدرت همیشه در نزد اهل سنت عراق بماند. در دوران پادشاهی عراق (1958-1922) و دوران جمهوری (2003-1958) گرچه نظام سكولاریستی حاكم بوده ولی طایفه‌گری و تبعیض مذهبی در تار و پود این نظام سیاسی تنیده شده بود. اكثریت اهل سنت در پرتو این وضعیت مرفه و جایگاه ممتازی نداشته، زیرا طی هشت دهه اخیر قدرت سیاسی و اقتصادی در این كشور در مثلث «موصل – انبار – سامرا» منحصر بوده و نخبگان استان انبار در این میان از سهم بیشتری از قدرت ؛.به ویژه در دوران حكومت صدام (2003-1979) برخوردار بودند.
اما با سقوط بغداد و فروپاشی رژیم صدام حسین در آوریل 2003 و اشغالگری 10 ساله امریكا، فرصت‌‌های مناسبی جهت ارتقای سطح اكثریت شیعی عراق در موازنه قدرت در این كشور فراهم شد.
در طی سال های به قدرت رسیدن شیعیان، برخلاف تبلیغات و جنگ سرد و رسانه‌ای، نخبگان سیاسی و جریان‌‌های حزبی شیعی هرگز رویكرد و سمت‌گیری طایفه‌ای نداشته و در این میان هیچ تلاش و سیاستی جهت منزوی‌كردن اقلیت سنی و نخبگان آن نشده است.
اهل سنت و مشاركت سیاسی
نخبگان سیاسی اهل سنت در تاریخ معاصر عراق نقش مهمی در تشكیل احزاب و سازمانهای سیاسی و جامعه مدنی داشته‌اند و در ایدئولوژی‌ها و مرامنامه‌‌های سیاسی و عقیدتی گوناگونی از كمونیسم بین‌المللی تا اخوان‌المسلمین و سلفی جهادی حضور فعالی داشتند. حضور این نخبگان در دوایر قدرت تصمیم‌گیری سهمی زیاد در تحكیم جایگاه اهل سنت در حیات سیاسی و حزبی این كشور داشته است.
اغلب احزاب ملی‌گرا و سكولاریستی دوران پادشاهی عراق توسط نخبگان اهل سنت تشكیل شده است. همین نخبگان در تشكیل احزاب سوسیالیستی و كمونیستی و اخوان‌المسلمین نیز نقش برجسته‌ای داشتند. نخبگان سنی هم اكنون در جریان‌‌های حزبی زیر حضور دارند:
الف – جریان اسلامی و مذهبی:
- قدیمی‌‌ترین تشكل مذهبی اهل سنت عراق، حزب اخوان‌المسلمین عراق بوده كه در 1944 پایه‌گذاری شد و محمد محمود الصواف و امجد الزهاوی پایه‌گذاران آن بودند. اخوان‌المسلمین عراق یك حزب سیاسی به نام «حزب الاسلامی» به عنوان بازوی تشكیلات در سال 1960 سازماندهی كردند. حزب الااسلامی در دوران پس از سقوط صدام فعال و طارق الهاشمی رئیس آن به عنوان معاون رئیس جمهوری تعیین شد. الهاشمی در توطئه علیه نظام سیاسی عراق مشاركت فعالی داشت، بنابراین از سمت خود بركنار شد و هم اكنون او در خدمت سیاست‌‌های ضد عراق در محور آنكارا – دوحه فعالیت دارد. حزب الاسلامی در انتخابات پارلمانی 2006 ائتلاف انتخاباتی به نام «جبهه التوافق» تشكیل داد و در كارزار انتخاباتی 45 كرسی به دست آورد. حزب الااسلامی طی دهه اخیر دچار انشعاب و تجزیه شد.
- هیئت علما‌ءالمسلمین، یك تشكل علمایی است كه پس از سقوط صدام سازمان یافت و شیخ حارث ضاری از روحانیون دربار صدام، رهبری این گروه را به عهده داشت. این گروه مذهبی همواره به عنوان مخالف حاكمیت شیعه در عراق عمل كرده است.
- نخبگان مذهبی و روحانی اهل سنت جهت تشكیل مرجعیت سنی متحد، اقدام به پایه‌گذاری جریان «المجمع الفقهی العراقی» كردند. همراهی و همگرایی این جریان با نهادها و تشكیلات روحانی و مذهبی شیعه عراق می‌توانست در ابعاد مختلفی به سود اتحاد و انسجام ملت عراق و اقلیت اهل سنت باشد، ولی برخی از شخصیت‌ها و رهبران این مجمع برخلاف مصلحت اهل سنت و عامه مردم عراق حركت كرده و باعث تشدید گسل‌ها میان جامعه عراق شده‌اند.
- «دیون وقف سنی» این نهاد دینی و مذهبی در 22 اكتبر 2003 در پی انحلال وزارت «اوقاف و امور دینی» تأسیس شد و امور وقفی اهل سنت را مدیریت می‌كند.
ب – جریان سیاسی و سكولاریستی:
- از میان تشكل‌ها و احزاب سیاسی اهل سنت «ائتلاف متحدون للاصلاح» یكی از قوی‌ترین تشكیلات سیاسی سنی بوده كه توسط «اسامه النجیفی» رئیس سابق پارلمان عراق در ژانویه 2012 پایه‌گذاری شد. این ائتلاف از احزاب و جریان‌‌های سیاسی و مذهبی سنی سازمان یافته از جمله حزب اسلامی عراق، احزاب ملی‌گرای عراق و جبهه تركمانی عراقی؛ این ائتلاف‌ها در انتخابات شورای استان‌ها در سال 2013 پیروزی چشمگیری داشته است.
- نخبگان سنی در ائتلاف سكولاریستی «ائتلاف العراقیه» به رهبری ایاد علاوی (بعثی شیعی) حضور فعالی داشته و این ائتلاف رقیب قوی «ائتلاف القانون» به رهبری نوری المالكی بوده است.
- «جبهه العراقیه للحوار الوطنی» از جمله احزاب سیاسی اهل سنت بوده و صالح المطلك (متولد 1947 الفلوجه) رهبری این گروه را به عهده دارد. گروه المطلك در دولت و پارلمان عراق نفوذ دارد. وی با اسامه النجیفی و طارق الهاشمی دیگر رهبران سیاسی اهل سنت عراق در ابعاد مختلفی اختلاف نظر دارد. مشعان الجبوری از اهالی سنی استان نینوی است كه از مخالفان صدام حسین بوده و با تغییر نظام سیاسی عراق به كشورش بازگشت. وی جریان سیاسی سنی‌ای را رهبری می‌كند كه در دولت و پارلمان عراق صاحب نفوذ است.
گفتنی است جامعه سیاسی اهل سنت عراق به دلایل فراوانی پس از سقوط صدام حسین دچار انشعابات و تجزیه و پراكندگی مزمنی شده است؛ به طور مثال در انتخابات پارلمانی عراق در سال 2014، 25 گروه و ائتلاف انتخاباتی در استان انبار (95 درصد سنی می‌باشند) جهت به دست آوردن 15 كرسی از پارلمان عراق،رقابت شدیدی داشتند. با اشغال استان‌‌های سنی‌نشین «انبار»، «صلاح‌الدین»، «نینوی» و «دیالی» توسط داعش در 10 ژوئن 2014، دامنه اختلافات و گسل پراكندگی جامعه سیاسی اهل سنت توسعه یافت و ایجاد وحدت و انسجام میان جامعه سنی عراق به یك امر دشوار و سخت تبدیل شده است.
در كابینه دكتر حیدر العبادی اهل سنت پست‌‌های حساسی چون وزارت دفاع در دست دارند و در پارلمان عراق به ریاست دكتر سلیم الجبوری (معاون دبیر كل حزب اسلامی عراق) اهل سنت چند فراكسیون دارند از جمله:
الف: فراكسیون «تحالف القوی» به رهبری سلیم الجبوری و ظافر العانی (متولد 1958 شهر العانه در استان انبار)
ب: فراكسیون «الحل» به ریاست «محمد الكربولی»
ج: هواداران اسامه النجیفی وابسته به «ائتلاف متحدون للاصلاح» قبایل و عشایر عرب سنی مانند «مشمر»، «الجبور» و «دیلم» قوی‌ترین قبایل عرب نواحی شمال و غرب عراق می‌باشند كه نقش مؤثری در مؤلفه‌‌های اجتماعی عراق دارند.
رژیمهای سنی عراق طی هشت دهه نقش بسزایی در تجزیه و تقسیم جامعه سنی و منازعه قبایل و عشایر عربی سنی داشته است، به ویژه رژیم صدام حسین برخی عشایر سنی عرب را مانند «عشایر تكریت» بر ضد عشایر «دیلم» تجهیز و مسلح كرد تا قدرت خود را در بغداد استحكام بخشد.
عوامل اختلاف و پراكندگی جامعه سیاسی اهل سنت عراق در سیاست‌‌های تفرقه‌افكن غرب و طرح‌‌های فتنه‌انگیز آل‌سعود نهفته است. همراهی و همدلی جامعه سنی با نظام سیاسی نوین عراق به سود وحدت و انسجام و پیشرفت دولت و ملت عراق است و صلح و ثبات این كشور در گرو وحدت سنی و شیعی و بقیه مؤلفه‌‌های اجتماعی عراق است.
