الوقت- روز چهارشنبه 13 جولای 2016 / 23 تیر 1395 ، نماینده ایالات متحده آمریکا در حضور مسعود بارزانی، به امضاء پروتکلی با نماینده اقلیم کردستان پرداخت که به موجب آن در چارچوب مبارزه با داعش، بسته های حمایتی به ارزش 415 میلیون دلار به نیروهای پیشمرگه اعطا خواهد شد. البته این مسئله جدیدی محسوب نمی شد، زیرا پیش از این اشتون کارتر وزیر دفاع آمریکا روز 4 می 2016 در تشریح ترتیبات استراتژی ایالات متحده در مبارزه با داعش به آن اشاره کرده بود.
سابقه پروتکل
در واقع پروتکل امضاء شده بین اقلیم کردستان و ایالات متحده آمریکا عملیاتی سازی طرح جنجال برانگیز سناتور «تورنبری» محسوب می شد که طی جلسه 10 صبح چهارشنبه نهم اردیبهشت 1394/ 29 آوریل 2015 در کمیته خدمات نظامی گنگره آمریکا ، با هدف تخصیص بودجه مستقیم به اقلیم کردستان و بدون عبور از معبر حکومت مرکزی مطرح شده بود. این طرح برای مبارزه با داعش در عراق قیودی را در بحث تخصیص بودجه به دولت عراق در سال 2016 درج کرده بود که در چارچوب «گزاره برگ اختیار عمل در دفاع ملّی» منتشر شد. این قیود که تا مدتها از آن به عنوان مصوبه کنگره آمریکا برای تقسیم عراق به 3 کشور یاد می شد، در واقع نمادی از تلاش ایالات متحده آمریکا برای برقراری موازنه به نفع نیروهای پیشمرگه کُرد و سُنّی و به ضرر حشد شعبی بود. این طرح به دفتر همکاری های امنیتی در عراق برای اعطای 715 میلیون دلار کمک به نیروهای عراقی برای مبارزه با داعش اختیار می داد ، اما «تورنبِری» شرطی تعیین کرده بود که براساس آن می بایست 25 درصد از این مقدار به طور مستقیم به نیروهای پیشمرگه و سُنّی اختصاص می یافت. 75 درصد باقی مانده تا زمانی که وزرای کشور و دفاع تعیین کنند که دولت عراق برای فرایند آشتی سیاسی یک نشست قطعی برگزار خواهد کرد ، گِرو نگاه داشته می شد و در صورت عدم توانایی برای دستیابی به این منظور ، 60 درصد از آن به طور مستقیم به نیروهای پیشمرگه و سُنی تعلق می گرفت. هر چند بعد از پروپاگاندای رسانه ای به راه افتاده بر سر این پروپوزال اعلام شد که کمیته خدمات نظامی آن را اصلاح کرد اما در واقع این اصلاح شامل یک توضیح کوتاه از سوی «تورنبِری» بود که ضمن محترم شمردن تمام شروط قبلی اذعان داشته بود هدف از این مصوبه ، دخالت در امور داخلی عراق یا خدشه به استقلال این کشور نیست. بنابراین پروپوزال یاد شده عینا با همان شروط برای سال 2016 در کنگره آمریکا تبدیل به قانون شد.
در حالی آمریکا صریحا ، روند تغییر موازنه به نفع نیروهای سُنّی و پیشمرگه را در دستور کار قرار داده بود که موسسه خاور نزدیک واشینگتن از آن با عنوان ضدّ حزب الله سازی در یاد نمود که البته منظور از آن استفاده از ظرفیت حشد شعبی بود. در همین راستا ایالات متحده آمریکا به غیر از تخصیص بودجه مستقیم به نیروهای پیشمرگه و کُرد در کنار پیگیری جدی تشکیل نیروهای ذاتی در استان های عراق ، راهکار قدیمی ، تجهیز و آموزش ارتش عراق را نیز در پیش گرفت. بر این اساس آمریکا در سال 2015 ، 1500 نیروی آموزش دهنده و رقمی معادل 1.61 بیلیون دلار بودجه برای آموزش و تجهیز 9 تیپ از نیروهای ارتش عراق و 3 تیپ پیشمرگه به منظور شرکت در عملیات آزادی موصل اختصاص داد که اعتبار آن تا سپتامبر 2017 برقرار است. از این مقدار 1.23 بیلیون دلار به آموزش 9 تیپ ارتش اختصاص دارد که استعداد آن معادل 45000 نفر برآورد شده است. همچنین معادل 353.8 میلیون دلار از این بودجه صرف آموزش و تجهیز 3 تیپ پیشمرگه شده که استعداد آنان معادل 15000 نفر برآورد می شد. البته این روند 24 ساعت بعد از آغاز حملات روسیه در سوریه ، از روز اول اکتبر 2015 ، با سرعت بیشتری ادامه یافت.
استقلال خواهی بر محمل مبارزه با داعش
با این وصف روز 27 تیر ماه سال 1395/ 17جولای 2016 ، «بیان سامی عبدالرحمن» نماینده دولت اقلیم کردستان در آمریکا ، طی گفتگویی با پایگاه خبریِ رسمی حزب دمکرات (پارتی) با اشاره به امضای پروتکل همکاری‌های نظامی میان اقلیم کردستان و آمریکا و تأکید بر اهمیت آن به مسئله همه‌پرسی و استقلال اقلیم کردستان، ورود پیدا کرد گفت: «به عنوان نمایندگی دولت اقلیم به مقامات آمریکایی صریحاً اعلام کرده‌ایم که هدف ما رسیدن به استقلال است و این مقامات نیز خواسته‌های ما را درک می‌کنند.آمریکا به دو دلیل به اقلیم کردستان توجه نشان می‌دهد: یکم موفقیت نیروهای پیشمرگ در جنگ با داعش و دوم استقبال دولت و مردم اقلیم از شمار بسیار آوارگان جنگ داعش».
هم زمان با انتشار این گفتگو پایگاه اطلاع رسانی حزب دموکرات کردستان مجددا به انتشار مطلب دیگری پرداخت که بارزانی را ارمغان آور فدرالیسم را برای کردهای عراق و فراهم کننده زمینه تشکیل کشور کردستان در مرحله کنونی قلمداد می کرد.
الگوی کردها و تلاش فزاینده سنّی ها برای اقلیم سازی
در حالی حزب دموکرات کردستان ، بعد از حمله داعش به اربیل، تا کنون داعیه استقلال خواهی را به فراموشی سپرده بود که این روند ، مجددا بعد از انتقال تمرکز سرمایه گذاری ایالات متحده آمریکا بر روی نیروهای پیشمرگه در جبهه موصل قوّت گرفته است. در واقع حزب دموکرات کردستان در تلاش است تا از محمل فراهم شده برای مبارزه با داعش ، برای عملیاتی سازیِ آرمان استقلال کردستان استفاده نماید. در واقع این بدیل روندی است که حزب اتحاد دموکراتیک کردستان نیز در حال بهره برداری از آن برای تثبیت موقعیت ساختار کانتونی در شمال این کشور و مشروعیت بخشی به آن از طریق همکاری با ایالات متحده آمریکا در فرآیند مبارزه با داعش است.صرف نظر از آنکه تلاش فزاینده حزب دموکرات برای استقلال کردستان با موفقیت روبرو خواهد بود یا نه ، باید گفت یکی از تبعات مستقیم چنین روندی بر جریان سُنْی ، در راستای تهییج آنان به منظور پیگیری اقلیم سازی برای سُنّی ها در عراق است. هر چند طرح اقلیم سازی به این دلیل که هیچ برداشت واحدی از آن در بین سُنّی ها وجود نداشته ، هیچگاه فراتر از اظهارات کلامی نرفته است ، اما شواهدي وجود دارد كه نشان می دهد سُنّی ها نیز به موازات کُردها در حال دست یابی به یک اشتراک گفتمانی درباره تشکیل یک منطقه مستقل بعد از پاکسازیِ داعش از مناطق خود هستند.
الگوی مطلوب سنّی ها
این روندی است که از 2015 مجددا به صدر ادبیات سُنّی ها بازگشت. بر این اساس اسامه نجیفی روز سوم اسفند 1393/ 22 فوریه 2015 گفته بود که تشکیل یک منطقه سُنّی متشکل از استان هایی که در مرزهای اداری واقع شده اند که مسئله خیلی عادی و موضوع قانونی است که روابط بین بغداد و استان ها را سازمان می بخشد و اختیارات را توزیع می کند. «خالد مفرجی» ، سخنگوی کمیته عالیِ همکاری نیز در همان مقطع گفته بود که عرب های سُنّی بدون تشکیل یک منطقه خود مختار که توسط خود آنها اداره شود ، قادر به حلّ مشکلات خود با حکومت مرکزی نیستند. همزمان با این اظهارات ، عدنان دلیمی ، رئیس فراکسیون توافق در پارلمان نیز طرحی برای تشکیل یک منطقه سُنّی منتشر کرد که شامل 5 استان نینوا ، انبار ، صلاح الدین ، دیالی و بغداد بود. همچنین سیاسیون سُنّی نیز ، انبار را بهترین استان به عنوان سنگ بنای تشکیل یک منطقه خود مختار سُنّی ارزیابی کرده و رافع عیساوی نیز از جامعه عربی و بین المللی خواست تا از تشکیل یک منطقه خود مختار سُنّی در عراق حمایت کنند.
حرکت نرم
بعد از اعلام این مواضع بود که «جو بايدن» معاون رئيس جمهور ايالات متحده آمريكا نیز پس از تكميل فرايند پاكسازي استان صلاح الدين و شهر تكريت ، به طور جدی دوباره اجرای فدرالیسم را مطرح ساخت و روز 20 فروردین 1394/ نهم آوريل 2015 ، طي سخنراني در دانشگاه دفاع مليِ واشينگتن ، به تشریح اجرای ترتیبات آن پرداخت و به دنبال این روند ، حیدر عبادی نیز در جریان اعلام اصلاحات خود در روز 11 مرداد ماه 1394/ دوم آگوست 2015 ، تصمیم گرفت تا صلاحیت های 8 وزارت خانه فدرال را طی 3 ماه به حکومت های محلی منتقل کند. البته مبنای این تصمیم ، قانون شماره 21 ، مصوب سال 2008 بود (تعدیل شده در 23 ژوئن 2013) که تحت عنوان استان های غیر سازمان یافته در اقلیم ، قدرت کنترل و نظارت بر تمام وزارت خانه ها و موسسات به غیر از ارتش ، دادگاه ها و دانشگاه ها را به شوراهای استانی منتقل می کرد ، اما به هر حال ترتیبات این روند نشان می دهد ، به موازات تکمیل فرایند مبارزه با داعش ، نوعی تلاش های معطوف به گریز از مرکز نیز در تمام سطوح ، قابل لمس و مشاهده است.
