الوقت- توافق روسیه و آمریکا برای ترک مخاصمه در سوریه از دقایق اول شب جمعه (7 اسفند 1394) آغاز شد، باوجود اینکه انتظار می‌رفت این توافق هم همانند موارد قبلی با ناکامی مواجه شود اما پس از گذشت سه روز گزارش‌های منتشر شده حاکی از حاکم شدن ارامشی کم سابقه بر بخش‌های زیادی از این کشور است.
خبرگزاری فرانسه روز یکشنبه از شهر حلب گزارش داد: «برای بیشتر مردم در سرتاسر سوریه جنگ زده، صبح روز شنبه غیرعادی بود: برای اولین بار در طول چند سال گذشته انها می‌توانند در یک محله ارام قدم بزنند و فرزندان شان در پاک بازی کنند».
مسکو در حالی از برقراری آتش بس در سوریه دفاع می‌کند که نیروهای متحد در محورهای مختلف بویژه در حلب کاملا دست برتر را گرفته و در آستانه فتح این شهر بزرگ قرار دارند. به همین دلیل، بعضی‌ها موافقت مسکو با آتش بس را در شرایطی که فرصتی مناسبی برای درهم کوبیدن گروههای مسلح فراهم شده بود، اشتباه توصیف کردند اما نگاهی به روند میدانی و تحولات دیپلماتیک نشان می‌دهد که روسیه برای رسیدن به اهداف خود دیپلماسی و جنگ را به صورت ماهرانه ترکیب می‌کند.
متحدان معتبر روسیه
هنر ولادیمیر پوتین برای دستیابی به بخش زیادی از اهداف خود در عرض کمتر از 6 ماه باعث شده، تحلیلگران سیاست‌های او را در سوریه درسی خوب برای غرب توصیف کنند. جاناتان مارکوس خبرنگار دیپلماتیک بی بی سی با تاکید بر اینکه «درباره اخلاق و حقانیت حرف نمی‌زند» بلکه از «سیاست قدرت» نگاه می‌کند، آورده است: « اینجاست که مسکو به پایتخت‌های غربی درسی درباره چگونگی دستیابی به هدف می‌دهد».
مارکوس دلیل موفقیت روسیه را انتخاب متحدان معتبر توصیف می‌کند. این خبرنگار ارشد می‌نویسد: «روسیه طرفی را انتخاب کرد که از اعبتار نظامی زیادی برخودار است. این طرف متحدان موثری همانند رزمندگان حزب‌الله و گروههای شبه نظامی مختلفی که توسط ایران جذب شده‌اند و توسط فرماندهان ایرانی هدایت می‌شوند».
همزمان که نیروهای متحد روسیه موفق شده‌اند در عرض کمتر از 6 ماه به صورت محسوسی دست برتر را در تحولات میدانی داشته باشند، مسکو با نمایش یک دیپلماسی کلاسیک تلاش می‌کند تا در سریع‌ترین زمان ممکن نتایج برتری‌های میدانی را به دستاوردهای سیاسی تبدیل کند.
تنبیه و تشویق معارضان و حامیان آنها
بر اساس توافق روسیه و امریکا آتش بس شامل گروههای جبهه النصره و داعش نخواهد شد. این دو گروه در حالی از این آتش بس مستثنی شده‌اند که مهمترین بازیگران فعال در شمال سوریه محسوب می‌شوند. ناظران معقتدند آمریکا با این توافق، به صورت رسمی دست روسیه و متحدانش را در هدف قرار دادن گروههای تروریستی باز گذاشته است. در حالی گروه داعش بیشتر در مناطق شمال شرقی سوریه حضور دارند شبه نظامیان جبهه النصره در مناطق مرکزی و غربی فعال هستند.
ولادیمیر پوتین در آستانه برقراری آتش بس در سوریه با تاکید بر اینکه «گروههای داعش و جبهه‌النصره و دیگر سازمانهای تروریستی لیست شورای امنیت سازمان ملل شامل این توافق نمی‌شوند و مبارزه قاطع علیه آنها به طور قطع ادامه دارد.» ابراز امیدواری کرد که این آتش بس برای مخالفان و حامیان خارجی انها انگیزه‌ای برای پایان دادن به بحران سوریه ایجاد کند.
اشاره پوتین برای دادن انگیزه به طرف مقابل، اشاره به دور اخر مذاکرات در اواسط بهمن ماه 1394 بر می‌گردد. این دور از مذاکرات همزمان شد با پایان محاصره شهرک‌های راهبردی نبل و الزهرا که در نتیجه شهر فوق العاده مهم حلب در مشت نیروهای مقاومت قرار گرفت. در آن زمان نمایندگان معارضان سوریه که به ژنو آمده بودند اعلام کردند به دلیل اینکه روسیه با توقف حملات موافقت نمی‌کند از مذاکرات خارج می‌شوند اما موافقت اخیر کرملین با آتش بس نشان می‌دهد که پوتین چگونه معارضان سوری را تنبیه و تشویق می‌کند.
ترکیه به هدف تبدیل می‌شود؟
یکی از مهمترین انگیزه‌های روسیه برای برقراری آتش بس، تلاش برای منزوی کردن ترکیه است. فابریک بالانچه کارشناس مسایل سوریه در «موسسه واشنگتن» می‌نویسد: «پیام مسکو به رهبران آنکارا کاملا واضح است: اگر دست از حمایت از مخالفان برندارید و مرزهای خود را نبندید، ما این کار با کمک کردهای سوریه انجام خواهیم داد و دو میلیون اواره اضافی دیگر را برای شما خواهیم فرستاد.» بالانچه تاکید می‌کند، «هم اکنون که اتش بس اجرایی شده، نام آنکارا می‌تواند به عنوان کسانی که آتش بس را نقض می‌کنند درج شود چرا که به احتمال زیاد ترکیه یا از طریق حمایت از شبه نظامیان و یا به صورت مستقیم کردهای سوریه را هدف قرار خواهند داد».
کردهای سوریه با حمایت هوایی روسیه موفق شده‌اند در چند هفته گذشته پیشروی قابل توجه‌ای داشته باشند. کردها تلاش دارند تا منطقه عفرین را به مناطق کرد‌نشین شرق سوریه وصل کنند، کردها برای دستیابی به این هدف باید شهر عزاز و مناطق اطراف آن را به کنترل خود درآورند و گروههای مسلح تحت حمایت ریاض و آنکارا را از این مناطق بیرون برانند. مسله‌ای که ترکیه آن را خط قرمز خود اعلام کرده و در حدود دو هفته است که با توپخانه مواضع کردها را در این مناطق هدف قرار می‌دهد.
با بر قراری آتش‌بس ترکیه در شرایطی سختی قرار گرفته است و تلاش این کشور برای هر گونه هدف قرار دادن کردها با چالش جدی مواجه می‌شود چرا که می‌تواند این کشور را مقصر نقض آتش بس معرفی کند. بر اساس توافق روسیه و آمریکا هر کسی که مقصر نقض آتش بس شناخته شود، هدف مشروعی برای حمله تبدیل خواهند شد.
روز یکشنبه ( 9 اسفند) وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که شواهدی دارد که از خاک ترکیه به مواضعی در تل‌ابیض حمله شده است. هر چند مقامات آنکارا حمله از خاک ترکیه به تل ابیض را تکذیب کردند اما بیانیه وزارت دفاع روسیه نشان می‌دهد مسکو منتظر کوچکترین فرصتی برای مقصرسازی ترکیه به نقض آتش بس است.
علاوه بر اینها، به نظر می‌رسد یکی از مهمترین دلایلی که روسیه با آتش بس موافقت کرده است نیاز به یک توقف پس انجام عملیات های تهاجمی بزرگ در چند هفته گذشته است. در جریان این علمیات‌ها ارتش سوریه و متحدانش با حمایت هوایی روسیه مناطق زیادی را به کنترل خود در آوردند. فابریک بالانچه می‌نویسد: « ارتش سوریه هم اکنون باید خطوط دفاعی خود را قبل از شروع حمله جدید تقویت کند. یک آتش بس به دلیل اینکه مانع ضدحملات شورشیان خواهد شد مورد استقبال روسیه است».
اتش بس دستاورد دیپلماتیک روسی
تحلیلگران معتقدند که توافق آتش بس پیروزی دیگر برای روسیه و متحدانش محسوب می‌شود. «ساکر» تحلیلگر مسایل نظامی آمریکا نوشت: « توافق اخیر بین آمریکا و روسیه در واقع چیزی را حل نمی‌کند این توافق حتی به جنگ پایان نمی‌دهد و هر دو طرف مواضع محتاطی درباره آینده اجرای آن اتخاذ کرده‌اند اما این یک پیروزی بزرگ برای روسیه است. هر چند خیلی زود است که بگویم که روسیه جنگ را برده است اما من فکر می‌کنم الان عادلانه است که بگویم موضع روسیه درباره سوریه پیروز شده است».
ساکر با تشریح شاخص‌های پیروزی مسکو در جنگ سوریه، در پایان اینگونه خاطر نشان می‌کند: «من هیچ وقت نمی‌توانستم حدس بزنم روسیه موفق خواهد شد به این دستاوردهای بزرگ دست یابد اما آنها این قمار خطرناک را کردند و برنده شدند. تنها ترکیب فوق العاده ماهرانه ابزارهای نظامی، اقتصادی، دیپلماتیک و سیاسی می‌تواند به اینگونه موفقیت قابل توجه دست پیدا کند اما به نظر می‌رسد پوتین موفق شده است همه این ابزارها را به صورت کامل ترکیب کند».
فابریک بالانجه هم درباره آتش‌بس اخیر می‌نویسد: « مسکو و دمشق مسیر مشخصی برای خود دارند، آخرین اتش بس منجر به اختلافات بیشتر در میان شورشیان خواهد شد، ترکیه را منزوی خواهد کرد و استراتژی سیاسی و نظامی روسیه و سوریه را برای حفظ حکومت بشار اسد تقویت خواهد کرد.»
محمد بابایی
