الوقت- سلفی های کلاسیک از قرن های گذشته اهمیت خاصی برای تبلیغ آموزه ها و اطلاع رسانی قائل بودند، در این میان، عمده توجه آنها بر خطابه ها و منبرهای مساجد استوار بود، لیکن پیشرفت فناوری و جهانی شدن ارتباطات، سلفی های نوین را بر آن داشت تا برای تبلیغ عقاید و ایدئولوژی خود و جذب حداکثر افراد به جای تمرکز بر مساجد، به راهبرد جدید بهره گیری از رسانه ها و شبکه های اجتماعی روی آورند.
در حال حاضر از میان گروه های نوسلفی، که معمولاً سر ناسازگاری با دنیای مدرن و مدرنیته دارند از نظر نگاه به ارتباطات و رسانه‌ها و تبلیغات، داعش بیشترین بهره برداری از اینترنت به طور عام و شبکه های ارتباطی و رسانه های اجتماعی به طور خاص، را به منظور نشر افکار و عقاید سیاسی و ایدئولوژی نوسلفی خود کرده است. به تعبیر دیگر، آنچه بیش از همه به رشد داعش و گسترش آن کمک کرده؛ راهبرد و تاکتیک های رسانه ای این گروه تروریستی است.
گروه تروریستی داعش همزمان با حضور خود در میدان های نبرد در سوریه و شمال عراق از یک استراتژی سازمان یافته پیچیده تبلیغاتی استفاده می کند. داعش که هدف احیای خلافت اسلامی را در سر دارد، از تکنیک ها و ابزارهای نوینی نظیر شبکه های اجتماعی برای پیشبرد اهداف خود بهره می‌گیرد. به طور کلی داعش برای تبلیغات و اطلاع رسانی از دو روش بهره می گیرد:
- روش میدانی: این روش در مناطقی که در اختیار و تصرف داعش هستند اجرا می شود که شامل پخش خبرنامه ها، مجلات، سی دی های صوتی و تصویری و سرودهای حماسی است.
- روش مجازی: این روش در مقیاس بزرگ تر و با بهره گیری از شبکههای اجتماعی همچون توئیتر، فیس بوک، یوتیوب، اینستاگرم، دیاسپورا...، وب سایت‌های اینترنتی و تالارهای‌های گفتگو در راستای ترویج ایدئولوژی و جذب جنگجویان و جلب نظر حامیان بهره می گیرد.
داعش از ابتدای شکل گیری و فعالیت مسلحانه خود در عراق و شام همواره از رسانه‌های مختلف و فناوری‌های پیشرفته روز به ویژه اینترنت به عنوان ابزاری مهم در جهت نشر و تبلیغ آموزه‌های خود، انتقال پیام، جذب نیرو، جمع آوری پول، مشروعیت بخشی به کشتارهای خود، بازنمایی گفتمان نوسلفی، اثبات مشروعیت خود، اطلاع رسانی از فتوحات و پیشروی های خود، ایجاد جنگ روانی، آموزش عملیات های انفجاری و تفرقه ميان شيعه و سني استفاده کرده است.
داعش حضوری فعال در رسانه‌ها دارد و در شبکه های اجتماعی از قبیل فیس بوک، توئیتر، یوتیوب و... با به اشتراک گذاشتن اخبار، تصاویر و ویدیوهای خود دامنه رسانه ای وسیع و گسترده‌ای را برای خود رقم زده است. حضور تبعه های کشورهای مختلف در این گروه و اخبار منتشر شده از آنها در رسانه ها باعث شده پیگیری اخبار آنها و توجه به اتفاقات و اقدامات صورت‌گرفته توسط داعش همواره این گروه را در صدر اخبار رسانه ها نگه دارد.
به طور کلی، مهارت‌های تکنولوژیک داعش تا بدین جا نشان می‌دهد که این گروه بسیار پیشرفته تر از گروه هایی نظیر القاعده و سایر جنبش های جهادی است. برای مثال فعالیت‌های گروه القاعده تنها به انتشار نوارهای سخنرانی در سایت‌های اینترنتی و یا مصاحبه با شبکه های تلویزیونی خاص محدود می شد؛ اما داعش از رسانه‌های مختلف به صورت گسترده ای بهره می برد و نیز از تکنیک ها، افکت های تصویری، تصاویر با کیفیت بالا و تدوین حرفه ای استفاده می کند.
اهمیت استفاده از تبلیغات و رسانه ها برای داعش به حدی است که در بین ساختار تشکیلاتی سازمان داعش مؤسسه رسانهای وجود دارد که وظیفه گردآوری اطلاعات، فعالیت رسانه ای و شبکه های اجتماعی را بر عهده دارد.
اعضای هیئت اطلاع رسانی داعش در حوزه تصویر بسیار حساب شده عمل می کنند. فیلم ها و مواد تبلیغاتی که توسط مؤسسات رسانه ای داعش از جمله مؤسسه «الفرقان» و «الاعتصام»، ساخته می شوند بر این امر تأکید دارند که این گروه از پیشرفت قابل توجه در ساختار و توانایی های گسترده از جمله تاکتیک های خشونت آمیز، استراتژی رزم وحشت آفرین برخوردار است. فیلم های ساخته شده توسط مؤسسه های رسانه ای داعش از کیفیت بالایی برخوردار هستند.
از جمله مهم ترین مؤسسه ها و مراکز اطلاع رسانی داعش می توان به «مؤسسه الاعتصام»، «مرکز الحیاة»، «مؤسسه أعماق»، «مؤسسه البتار»، «مؤسسه اطلاع رسانی دابق»، «مؤسسه الخلافة»، «مؤسسه اطلاع رسانی أجناد»، «مؤسسه اطلاع رسانی الغرباء»، «مؤسسه اطلاع رسانی الإسرا»، «مؤسسه الصیقل»، «مؤسسه الوفاء»، «مؤسسه نسائم» و مراکز متعدد دیگر در سایر مناطق و امارت هایی که گروه داعش بر آن تسلط دارد از جمله مؤسسه خبرگزاری «البرکة»، «الخیر» اشاره کرد. مؤسسه اطلاع رسانی داعش نیز شبکه های محلی از جمله شبکه «البیان» در شهر موصل و کانال دیگر در شهر الرقه سوریه راه اندازی کرده است.
این مؤسسه ها خبرنگاران متعددی در عراق و سوریه دارند که مأموریت آنها تهیه اخبار صوتی و تصویری از درگیری های میدانی است. روند فعالیت این مراکز اطلاع رسانی را مجموعه ای از روانپزشکان، جامعه شناسان، فقها و متشرعین عضو داعش نظارت می کنند؛ غالباً تولیدات این مؤسسه ها با مجموعه ای از احادیث نبوی و آیات قرآنی همراه است زیرا هدف توجیه عملکرد داعش با سوء استفاده از آیات و احادیث است.
علاوه بر مؤسسه های رسانه ای و الکترونیکی، داعش در جهت تلقین و آموزش ایدئولوژی و افکار خود اقدام به انتشار و توزیع مجله های متعدد به دو زبان عربی و انگلیسی نموده است. از جمله مهم ترین این نشریه‌ها «دابق» و «الشامخة» به شمار می‌روند. داعش همچنین به منظور گسترش فعالیت‌های اطلاع رسانی خود به ترجمه مجلات به زبان های روسی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی، اردو و... روی آورده است.
نیروهای داعش در بهره گيري از اينترنت نیز کاملاً حرفه اي عمل مي‌کنند، به گونه‌اي که براي هر شخصی که اخبار عراق و سوريه را دنبال مي‌کند کاملاً آشکار است که تروريست ها در بهره گيري از رسانه ها، به ويژه اينترنت، کاملاً آموزش ديده‌اند. داعش مي داند چگونه از فضاي مجازي استفاده کند. اعضاي اين گروه به راحتي از طريق توئيتر و فيس بوک با خبرنگاران رسانه‌هاي خارجي به خصوص غربي، گفت وگو مي‌کنند و سعي دارند فضا را به نفع خود تغيير دهند.
این گروه تروریستی برای توسعه بازوهای رسانه ای خویش، میلیاردها دلار را به خرید فناوری های رسانه و دوربین های مدرن اختصاص داده است. بودجه داعش برای تامین هزینه کانالهای تلویزیونی، شبکههای رادیویی، پایگاه‌های اینترنتی و نشریاتی که با بیش از 12 زبان دنیا فعالیت می‌کنند سه میلیارد دلار است. این سرمایه کلان با تسلط بر چاه‌های نفت عراق، غارت 480 میلیون دلار از بانک موصل و غارت 250 کیلو طلا از بانک موصل تهیه شده است. بسیاری از کسانی که در این شبکه‌ها فعال می‌باشند از اتباع تونس، سودان، انگلیس، آلمان، الجزایر، نیجریه، سومالی و چاد هستند.
در هر صورت، استراتژی رسانهای داعش اگر چه پیچیده و پرهیاهو به نظر می‌رسد، لیکن ویدیوهایی نظیر تخریب مساجد و اماکن مقدس و آثار باستانی، قطع کردن اعضای بدن، ذبح کردن انسان ها و اعدام های وحشیانه، به صورت گسترده در فضای مجازی دنیا ممکن است به عاملی برای افزایش تنفر همه جهانیان از این گروه و تضعیف آن بینجامد.
در يک جمع‌بندي، مي‌توان گفت اسب تروای داعش در عراق و سوريه تقريباً از حرکت ايستاده است و از آنجا که رسانه و داعش پيوند ذاتي باهم دارند، اين گروه تروريستي ديگر نمي‌تواند سر راست کند و از اين بحران عبور نمايد. در پایان این نکته قابل ذکر است که استراتژی رسانه ای داعش بیش از همه در خدمت منافع غرب است. این راهبرد داعش امروزه در نقش پاشنه آشیل جوامع اسلامی، وحدت مسلمین را نشانه گرفته است؛ زیرا هم چهره واقعی اسلام را مخدوش می‌کند و هم بهانه لازم را برای ورود نیروهای غرب به قلمرو اسلامی فراهم می نماید. علاوه بر آن انتشار تصاویر و فیلم هایی از جنایات گروه تروریستی داعش از جمله اعدام و سربریدن افراد، جوامع را با خطر الگوبرداری و تقلید کودکان از این صحنه ها روبرو کرده است.
سید علی نجات
