الوقت- اگرچه رهبران عربستان سعودی تا سالها دلگرم به خالی نشدن خزانه دولت با واریز پترودلارهای بادآورده نفتی می‌توانند باشند اما مقامات ریاض به مرور بیشتر به این واقعیت پی برده اند که این چرخه تقریاً صد ساله دیرزمانی طول نخواهد کشید که به پایان می‌رسد و با تمام شدن اقیانوس نفتی زیر پایشان و یا کاهش ارزش و اهمیت طلای سیاه در بازار رو به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر دیرزمانی فاصله نمانده است.
به همین خاطر مقامات ریاض در دوران رهبری محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی‌ها، در چارچوب برنامه‌های توسعه اقتصادی و کاهش وابستگی به نفت، به سمت یافتن راه‌های جایگزین درآمدهای نفتی خیز برداشته‌اند. اما این سوال بنیادین همواره پیش روی برنامه‌ریزان اقتصادی سعودی بوده که از این اقلیم عمدتاً خشک و بی آب چگونه می‌توان جایگزینی برای میلیاردها دلار پول هنگفت نفت و صنایع وابسته به آن مانند پتروشیمی‌ها پیدا کرد؟
در پاسخ به این پرسش یکی از اصلی‌ترین گزینه‌های مورد توجه رهبران عربستان که در سند چشم انداز 2030 این کشور نیز به آن به طور مفصل پرداخته شده مسئله توریسم و درآمدهای گردشگری بوده است که با هدف تبدیل گردشگری به دومین منبع درآمدی تا سال 2030 صورت گرفته بود.
اکنون وضعیت به گونه‌ای پیش رفته که مقامات عربستان از پیشرفت سریع در تحقق اهداف چشم‌انداز حتی بیشتر از پیشبینی‌های اولیه و انتظارات در نظر گرفته شده در برنامه‌ریزی‌ها خبر می‌دهند.
30 اکتبر 2023 (10 آبان 1402) وزارت گردشگری عربستان سعودی اعلام کرد که این کشور از نظر نرخ رشد تعداد گردشگران ورودی در هفت ماهه اول سال 2023 به مقام دوم جهانی رسیده است.
در همین ارتباط احمد الخطیب وزیر گردشگری عربستان اعلام کرده بود این پادشاهی سال (2023) را با حدود 30 میلیون گردشگر بین المللی به پایان می‌رساند که نزدیک به نیمی از هدف آن برای جذب 70 میلیون گردشگر خارجی در سال تا 2030 است.
خطیب در خصوص ارتقا این هدف‌گذاری برای تعداد سفرهای سالانه توریستی تا سال 2030 گفت که کشور پادشاهی هدف خود را به 150 میلیون سفر در سال در مقایسه با 100 میلیون سفر در برنامه های قبلی رسانده است و از هدف‌گذاری دیگر برای دستیابی به توزیع برابر بین حدود 75 میلیون گردشگر بین المللی و 75 میلیون بازدید کننده داخلی خبر داد.
وی پیشتر نیز در سخنرانی خود در مراسم افتتاحیه روز جهانی گردشگری در سپتامبر 2023 گفته بود، پادشاهی همچنین قصد دارد سهم این بخش را از 70 به 80 میلیارد دلار در اقتصاد تا سال 2030 افزایش دهد.
بنابر آمار بانک مرکزی عربستان، این مازاد در سه ماهه اول سال جاری در نتیجه رشد چشمگیر درآمدهای گردشگری ورودی با حدود 225 درصد نسبت به سه ماهه اول سال 2022 به حدود 37 میلیارد ریال رسید. عربستان سعودی در سال 2022 میلادی به 65 میلیون گردشگر رسید.
بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری که در ماه می 2023 منتشر شد، عربستان رشد 16 پله‌ای در شاخص درآمد گردشگری بین‌المللی را ثبت کرده و در سال 2022 به جایگاه یازدهم رسید در حالی که این کشور در سال 2019 در رتبه 27 جهان بوده است.
بنابراین سهم گردشگری در سبد درآمدی تولید ناخالص داخلی این کشور به 6 درصد در سال 2023 رسیده است که نسبت به سال 2022 با 4 درصد و سال 2019 با 3 درصد روند صعودی را نشان می‌دهد تا به هدف اصلی رسیدن به 10 درصد تولید ناخالص داخلی در سند چشم‌انداز 2023 دست یابد.
اگرچه در حال حاضر رهبران سعودی از پیشرفت قابل توجه در زمینه جذب گردشگر سخن می‌گویند و تمهیدات مختلفی از جمله تسهیل صدور ویزای گردشگری و همچنین ترتیب دادن جشنواره‌های مختلف بین المللی با حضور هنرمندان مطرح غربی و آمریکایی را اندیشیده‌اند، اما هنوز بخش بیشتر گردشگران در فهرست آماری مقامات ریاض را گردشگران داخلی تشکیل می‌دهند چنانکه بر اساس گزارش منتشر شده درباره سازمان جهانی گردشگری کل تعداد گردشگران بین المللی که در سال 2022 به عربستان سفر کرده‌اند 16.6 میلیون گردشگر بوده است.
محمود عبدالهادی معاون وزیر گردشگری در حاشیه فعالیت‌های ابتکار «سرمایه‌گذاری آینده» در ریاض فاش کرد: رشد گردشگری تنها محدود به بازدیدکنندگان بین‌المللی نبوده، بلکه شامل افزایش چشمگیر تعداد بازدیدکنندگان داخلی است که به 78.8 میلیون بازدیدکننده رسیده است و با در نظر گرفتن این آمار، مجموع درآمدهای این دو بخش از 50 میلیارد دلار (معادل حدود 177 میلیارد ریال سعودی) فراتر رفته است.
عبدالهادی در مورد بازدیدهای تفریحی (غیر زیارتی) توضیح داد که آنها درصد زیادی از بازدیدها را در پادشاهی تشکیل می‌دهند. وی افزود: این نوع بازدید از سال 2020 تا کنون رشد بسیار سریعی داشته است به طوری که تقریباً 119 درصد افزایش داشته است و سهم این دسته از بازدیدها از کل بازدیدها حدود 38 درصد است که نشان دهنده اهمیت بازدیدهای تفریحی در استراتژی گردشگری عربستان است.
این آمار نیز اگرچه رشد درآمد از گردشگری تفریحی عربستان را نشان می‌دهد اما بیانگر این واقعیت است که همچنان گردشگری زیارتی سهم عمده از سبد درآمدی گردشگری عربستان را شامل می‌شود.
پروژه‌های بزرگ تفریحی- توریستی عربستان
بخش سرگرمی عربستان با تحت رهبری ترکی آل شیخ، به سمت یک تغییر و تحول کلان حرکت می‌کند تا متناسب با جمعیت اکثرا جوان این کشور (جوانترین کشور جهان) عربستان را به یکی از بزرگترین مقاصد گردشگری جهان تبدیل کند.
پتانسیل‌های طبیعی گردشگری عربستان کم نیستند همانند شهرهای بزرگ ساحلی در سواحل دریای سرخ و مناطق مرتفع کوهستانی و مراکز تاریخی باستانی مانند شهر العلا و صحراهای بکر. با این حال برای دستیابی به اهداف چشم انداز 2030، مقامات عربستانی طرح‌های بلندپروازانه تفریحی را در دستور کار قرار داده اند.
علاوه بر فصول سرگرمی مانند فصل ریاض، فصل جده و بسیاری دیگر از رویدادهای اینچنینی، پروژه هایی همانند شهر آینده نگرانه نئوم، پروژه دریای سرخ، پارک ملک سلمان، ابرپروژه ی ۷ کیلومتر مربعی «دیریه» در غرب ریا، پروژه کیدیه، سازه فوق پیشرفته مربع، مرکز تفریحی بزرگ «سون» و ... در دستور کار ساخت قرار گرفته اند.
عربستان سعودی همچنین در تلاش است تا شهرهای تفریحی ایجاد کند و جزایر و مقاصد گردشگری را متناسب با گردشگران خارجی توسعه دهد. ابتکارات زیادی برای توسعه جزایر توریستی باستانی مانند جزایر فراسان و توسعه سواحل انجام شده است.
از جمله اخیراًمحمد بن سلمان، ولیعهد سعودی‌ها طرح کلی پروژه توسعه منطقه السودا (جنوب غربی) تحت عنوان قله‌های السودا را به عنوان یک مقصد گردشگری پیشرفته در بلندترین قله پادشاهی در ارتفاع 3015 متری از سطح دریا را کلید زد.
طرح کلی السوده شامل 3 فاز اصلی است و پیش بینی می شود فاز اول آن در سال 2027 تکمیل شود. فاز اول شامل توسعه 940 اتاق هتل، 391 واحد مسکونی و 32 هزار متر مربع فضای تجاری است.
اما علاوه بر اقدامات زیرساختی در حوزه تسهیل ورود گردشگران نیز سعودی‌ها اقدامات مهمی برداشته اند که از جمله می توان به برنامه اتصال هوایی با پروازهای مستقیم جدید بین جده، ریاض با مراکز سراسر جهان مانند کازابلانکا، بروکسل و پکن اشاره کرد. به گفته الخطیب وزیر گردشگری سعودی: "گسترش طبقه متوسط در هند و چین مطمئناً سفرهای بیشتری را تشویق خواهد کرد."
در ماه اکتبر، اداره کل هوانوردی غیرنظامی سعودی از استراتژی جدیدی رونمایی کرد که به دنبال جذب 100 میلیارد دلار سرمایه گذاری تا سال 2030 بود.
این عملکرد موجب شده تا اکنون دستیابی به اهداف چشم انداز 2030 در حوزه گردشگری بیش از سایر حوزه های این سند پیشرفت داشته و به بخش ممتاز سیاست‌های اصلاحات اقتصادی بن سلمان بدل شود.
در این ارتباط زوراب پولولیکاشویلی، دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، در سخنرانی خود در کنفرانس روز جهانی گردشگری 2023 که در ریاض برگزار شد، تاکید کرد که گردشگری عربستان نمونه الهام‌بخشی برای سایر کشورها است.
