ترکیه با ساخت یک میلیون مسکن برای آوارگان سوری، علاوه بر توجیه اشغالگری خود دنبال تغییر بافت جمعیتی مناطق شمالی سوریه است، اقدامی که به دلیل حساسیت‌های دمشق، روند عادی سازی روابط را با چالش جدی مواجه خواهد کرد.
الوقت- با اینکه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه طی ماههای اخیر بسیار کوشید تا نشان دهد در سیاست دشمنی با نظام سوریه تحدیدنظر کرده و به جد به دنبال بازسازی روابط با دمشق است اما گویی مناطق شمالی سوریه چنان کیک شیرینی برای او به نظر می‌رسد که حاضر نیست به هیچ عنوان از آن صرف‌نظر کند. بهانه اردوغان همچون سابق وارد شدن از در خیرخواهی برای تعیین تکلیف آورگان سوری است. در حالی که در مذاکرات مسکو فشار زیادی بر آنکارا برای پایان دادن به اشغال نظامی مناطق شمالی سوریه وجود دارد، اما اردوغان روز پنجشنبه در سخنانی گفت که کار ساخت یک میلیون خانه در شمال سوریه را با هدف بازگرداندن آوارگان کلید زده است. اردوغان گفت که برای ساخت این واحدهای مسکونی از قطر کمک گرفته است و خاطرنشان کرد که این پروژه‌ها شامل مراکز آموزشی، امکانات بهداشتی مانند بیمارستان‌ها و مراکز درمانی نیز می‌شود.
به گفته رئیس جمهور ترکیه، سلیمان سویلو وزیر کشور به شمال سوریه رفته بود تا بر اجرای پروژه واحدهای مسکونی نظارت کند و با این پروژه زیرساخت‌های بازگشت داوطلبانه سوری‌ها آغاز شده است. اردوغان همچنین در اظهاراتی کنایه‌آمیز که خطاب به رقیب انتخاباتی خود بود، تاکید کرد که ما سوری‌ها را با اخراج یا اجبار به کشورشان باز نمی‌گردانیم، آنها را به شیوه‌ای که شایسته ارزش‌های انسانی و اسلامی است، برمی‌گردانیم.
بر اساس گزارشها، پی‌ریزی تعدادی از خانه‌ها در حومه شهر غندوره در منطقه جرابلس هم‌مرز با ترکیه آغاز شده است. گفته می‌شود بیشتر این خانه‌ها در نزدیکی نوار مرزی بین سوریه و ترکیه و به ویژه در استان ادلب ساخته خواهند شد. وزیر کشور ترکیه در حین گذاشتن سنگ بنای این پروژه گفت:«آوارگان سوری در چارچوب بازگشت داوطلبانه که حرمت آنها را حفظ می‌کند، در این منازل اسکان خواهند یافت». مساحت خانه‌ها بین 60، 80 تا 100 متر مربع است که نشان می‌دهد تحویل آنها با توجه به تعداد فرزندان انجام می‌شود. بر اساس گفته مقامات ترکیه، تاکنون 60000 خانه به آوارگان سوری تحویل داده شده است که در 259 نقطه در شمال غرب سوریه توزیع شده است.
پروژه جدید اردوغان برای بازگشت آوارگان درحالی است که بیش از 3 میلیون 700 هزار نفر سوری در حال حاضر در خاک ترکیه اسکان دارند که ساخت یک میلیون واحد خانه مسکونی به معنای تلاش ترکیه برای اسکان تمامی این آوارگان در مناطق شمالی سوریه است در حالی که این آوارگان از مناطق مختلف این کشور آواره شده اند.
همچنین اردوغان درحالی این پروژه چندین میلیارد دلاری را استارت زده است که کشورش پس از وقوع زلزله مهیب 7.8 ریشتری در ماه فوریه که خسارات زیادی را به استانهای جنوبی این کشور وارد کرد در تامین هزینه ساخت واحدهای تخریب شده با مشکل مواجه است.
بر اساس آمارها بیش از 80 میلیارد دلار برای بازسازی مناطق زلزله زده ترکیه سرمایه لازم است که قرار طی آن صدها هزار خانه ساخته خواهد شد و در شرایط کنونی که اقتصاد ترکیه متلاشی شده است، هزینه ساخت آن از عهده دولت خارج است. یکی از مواردی که مخالفان اردوغان در ماههای اخیر روی آن مانور می‌دادند این بود که دولت در کمک‌رسانی به زلزله زدگان عملکرد ضعیفی داشت تا او را در انتخابات شکست دهند. بنابراین، بودجه‌ای که برای ساخت یک میلیون واحد مسکونی در سوریه لازم است رقم گزافی خواهد بود و ترکیه هم در شرایط فعلی «یک سر و هزار سودا» دارد که عملا نمی‌تواند این پروژه کلان را مدیریت کند.
از طرفی، اردوغان وزیر کشور خود را مامور کرده تا بر ساخت و سازها در سوریه نظارت کند اما درحالی که در داخل چنین جدیتی از خود نشان نداده است و این مسئله می‌تواند انتقادات داخلی از دولت را افزایش دهد. زیرا، مهمترین مسئله ترکیه الان بازسازی مناطق زلزله زده است و مردم انتظار دارند که دولت بتواند در کمترین زمان زلزله زدگان را اسکان دهد و اگر نتواند به وعده‌های خود عمل کند، موج نارضایتی‌ها تشدید خواهد شد.
امید به کمکهای مالی قطر
از آنجا که ترکیه به لحاظ مالی وضعیت مساعدی ندارد که بتواند ساخت یک میلیون مسکن در سوریه را اجرایی کندف دست به دامن قطری‌ها شده تا از جیب اعراب این پروژه را عملیاتی کند. ورود قطر به بازسازی در مناطق شمالی سوریه درحالی است که اخیرا اعراب با عادی‌سازی روابط با سوریه، این کشور را در جمع اتحادیه عرب پذیرفتند. هر چند قطر بزرگترین مخالف بازگشت سوریه به اتحادیه عرب بود و حتی روابط خود را عادی سازی نکرده، اما به نوعی مشارکت در ساخت مسکن در سوریه، کمک به سیاستهای ترکیه است و از سر خیرخواهی و کمک به آوارگان نیست.
اردوغان در سالهای اخیر با استفاده از اهرم آوارگان سعی داشت اتحادیه اروپا را تحت فشار قرار داده و بخشی از هزینه‌های اسکان آوارگان و معیشت آنها را از جیب اروپایی‌ها تامین کند و هر چند در برهه‌هایی توانست مبالغی ر از اتحادیه اروپا دریافت کند اما به نظر می‌رسد مواضع خود را تغییر داده و به جای متحدان غربی به سمت اعراب متمایل شده است. زیرا اردوغان در یکسال گذشته روابط خود را با شیخ‌نشین‌های عرب بهبود داده و دنبال اتحاد با این کشورها است تا از کمکهای مالی شیوخ خلیج فارس برای سر و سامان دادن به اوضاع اقتصادی ترکیه و افزایش همکاریها در سوریه بهره ببرد.
تغییر دموگرافی شمال سوریه
اردوغان مدعی است که آوارگان سوری را در نهایت عزت و احترام به سرزمینشان باز می‌گرداند اما عملا آنها را در مناطق تحت اشغال نیروهای ترکیه اسکان می‌دهد. به عبارتی، ساخت واحدهای مسکونی ترکیه در شمال برای بازگرداندن آوارگان به این کشور نوعی اشغالگری و تحکیم هژمونی ترکیه در آنجا است. بازگشت آوارگان زمانی با واقعیت همخوانی دارد که آنها بتوانند به روستاها، شهرها و منازل خودشان که از آن فرار کرده‌اند بازگردند نه در مناطقی که ترکیه برای آنها تعبیه کرده است. دولت اردوغان نشان داده که حاضر نیست شمال سوریه را ترک کند و با وجود درخواستهای مقامات دمشق عملا اقدامی در این زمینه انجام نداده است. این رویکرد تا حدود زیادی مشابه و یادآور استراتژی صهیونیست‌ها در ساخت و ساز شهرک‌های غیرقانونی و در نهایت ادعای مالکیت زمین‌ها و تصاحب اراضی فلسطینیان است.
اسکان میلیونها آواره سوری در مناطق شمالی عملا دموگرافی این منطقه را تغییر خواهد داد. دولت ترکیه در یک دهه گذشته تلاش کرده با تغییر بافت جمعیتی مناطق هم‌مرز با خود، کردها را که از نظر آنکارا تروریستی به شمار می‌روند، از این مناطق بیرون رانده و آوارگان عرب را در آنها اسکان دهد تا به خیال خود امنیت مرزهای ترکیه را تضمین کند. لازم به ذکر است که دولت اردوغان در سالهای اخیر به بیش از 300 هزار آواره سوری تابعیت ترکیه را اعطا کرده و نشان می‌دهد که می‌خواهد برای پیشبرد برنامه‌های خود در سوریه از آنها استفاده کند. از طرفی، تمرکر این واحدهای مسکونی در استان ادلب است که در حال حاضر در دست گروههای تروریستی قرار دارد و نشان می‌دهد ترکیه قصدی برای قطع حمایتهای خود از این گروهها ندارد. درحالی که قطع حمایت از تروریست‌ها یکی از شروط رهبران دمشق برای عادی‌سازی است که در این زمینه هم اردوغان حسن نیتی از خود نشان نداده است.
تداوم اشغالگری
اگرچه ترکیه با ساخت یک میلیون مسکن قصد دارد اینگونه نشان دهد که کار بشردوستانه انجام می‌دهد تا به اشغالگری خود تقدس ببخشد، اما باتوجه به اینکه این ساخت و سازها بدون همکاری و مشارکت دولت سوریه انحام می‌شود، مقامات دمشق با دیده تردید به این پروژه می‌نگرند.
ساخت مسکن برای آوارگان راه را برای ادامه اشغالگری ترکیه در شمال سوریه باز می‌کند و به بهانه مدیریت و نظارت بر این واحدها، حاضر به خروج از سوریه نخواهند شد این درحالی است که دمشق بارها گفته که بزرگترین شرط عادی‌سازی روابط، خروج نیروهای ترکیه از مناطق اشغالی است و اصرار ترک‌ها به ماندن در خاک سوریه، روند عادی سازی را هم با چالش مواجه خواهد کرد. همچنین تمامیت ارضی سوریه نیز با حضور نیروهای نظامی ترکیه نقض می‌شود که این با سیاست حسن همجواری و عادی سازی در تضاد است. از نظر کارشناسان منطقه، این اقدام در مسیر تداوم اشغالگری انجام می‌شود.
ترکیه مدعی است که دنبال عادی سازی روابط با سوریه است اما عملا سیاستهای جاه‌طلبانه خود را بدون مشارکت و نظرخواهی از دمشق پیش می‌برد که این تناقض رفتاری می تواند فرآیند مذاکرات را کاملاً تحت تأثر قرار دهد.
از سوی دیگر سیاست تغییر دموگرافی مناطق شمالی سوریه هم که آنکارا با جدیت آنرا دنبال می‌کند، چالشهای جدیدی را پیش روی دولت سوریه خواهد گشود. زیرا بسیاری از آوارگان مستقر در ترکیه از سایر استانهای سوریه گریخته‌اند و خواهان بازگشت به خانه‌های خود هستند و اسکان آنها در مناطق شمالی این کشور سبب نقض حقوق مردم بومی خواهد شد و این امر می تواند مین گذاری امنیتی و کاشتن بذر تنش‌های قومی و فرقه ای در آینده باشد و نه تنها امنیت به ارمغان نمی‌آورد بلکه بار دیگر تنشها را در این مناطق تشدید خواهد کرد.
