الوقت- با تغییر و تحولات به وجود آمده در عرصه جهانی، بازار نشستهای منطقه‌ای در آسیا نیز داغ شده است و آسیایی‌ها تحت هدایت روسیه و چین خود را برای نظم جدید جهانی آماده می‌کنند.
پس از برگزاری دو نشست مهم بین کشورهای ساحلی دریای خزر و همچنین سازمان همکاری شانگهای در ماههای اخیر، این بار اجلاس دیگری در قاره کهن در حال برگزاری است که می‌تواند ترسیم کننده مسیر جدیدی از تعاملات بین کشورهای مشارکت کننده باشد. کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادساز در آسیا (سیکا)، روزهای پنچشنبه و جمعه با حضور دهها کشور در قزاقستان برگزار می‌شود تا با مساعدت و همکاری یکدیگر بتوانند علاوه بر برقراری صلح و ثبات، تعاملات خود در عرصه تجاری را نیز توسعه دهند. سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران هم چهارشنبه شب در صدر هیئتی بلندپایه از مقامات سیاسی و اقتصادی برای حضور در ششمین نشست سران سیکا، وارد آستانه پایتخت قزاقستان شد. این نخستین حضور رئیسی در کنفراس سیکا است و در این سفر، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه و محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور، رئیسی را همراهی می‌کنند.
رئیسی علاوه بر سخنرانی در این اجلاس، دیدارهای دو جانبه‌ای نیز با مقامات برخی کشورهای مشارکت کننده خواهد داشت و فرصت مناسبی است تا دولت سیزدهم روابط و تعاملات اقتصادی خود را با کشورهای عضو توسعه دهد، سیاست که خود رئیسی هم به در راستای تحقق آن است. رئیس جمهور پیش از عزیمت به قزاقستان، در سخنانی درباره اهداف این سفر گفت که سیاست خارجی دولت سیزدهم توجه به سازمانهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است و همکاری با این سازمانها ظرفیت خوبی است تا کشور بتواند سیاست همسایگی و چندجانبه‌گرایی را تقویت کند. او همچنین تاکید کرد که ایران در نشست سیکا به دنبال اتصال به زیرساخت‌های اقتصادی آسیا و ایجاد یک همکاری متقابل با کشورهای منطقه است.
بر اساس گزارشها، یکی از مهمترین اهداف ششمین نشست سیکا، موضوع بررسی و تصویب ارتقای ساختار آن از یک کنفرانس به یک سازمان منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد بود. قرار است در این زمینه بیانیه‌ای تحت عنوان «بیانیه آستانه در زمنیه تبدیل سیکا» به تصویب رهبران و سران کشورهای عضو برسد. با تصویب سران، روند ارتقای ساختار و تشکیلات و نیز شرح وظایف و ترتیبات منطقه‌ای از وضعیت جاری به یک سازمان تمام عیار منطقه‌ای کلید خواهد خورد. سیکا یکی از دهها سازمان منطقه‌ای در آسیا است که می‌تواند ضامن صلح و ثبات در این قاره باشد و کشورهای عضو را به سمت همگرایی بایکدیگر سوق دهد.
موضوع افغانستان و مقابله با تروریسم، مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا و تلاش برای ایجاد نظام چندقطبی، مسئله امنیت انرژی و انجام مبادلات دوجانبه بین کشورها با ارزهای ملی از جمله محورهای مهم نشست سیکا در آستانه بود که از سوی مقامات کشورهای مشارکت کننده مطرح شد و نشان داد که سیکا بعد از این نقش مهمی را در تحولات آسیا و جهان بازی خواهد کرد.
اهمیت و تاریخچه سیکا
کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادساز در آسیا (سیکا) یک انجمن چند جانبه برای ارتقاء همکاری در زمینه صلح، امنیت و ثبات در آسیا است. این کنفرانس به ابتکار نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور سابق قزاقستان در سال ۱۹۹۲ شکل گرفت و در سال ۱۹۹۶، هفده کشور در این کنفرانس مشارکت کرده و نسخه پیش‌نویس اسناد آن تهیه شد.
نخستین نشست وزرای خارجه سیکا با مشارکت ۱۵ کشور عضو در سپتامبر ۱۹۹۹ برگزار شد و اعلامیه اصول راهنمای روابط میان کشورهای عضو سیکا در همان نشست به تصویب رسید. با تکمیل پرونده و راهبردهای ترسیم شده این کنفرانس، سرانجام پس از ده سال تلاش بی‌وقفه نخستین اجلاس سیکا با حضور سران کشورهای عضو در سال ۲۰۰۲ در شهر آلماتی قزاقستان برگزار شد. در اولين اجلاس سران، هدف سازمان ايجاد صلح و ثبات در آسيا و مشخصا کاهش تنش در منطقه جنوب آسيا عنوان شد و در سند نهايی اجلاس اول، حذف تروريسم و ترويج گفتگوی تمدن‌ها نيز جزء اهداف سازمان ذکر و تصويب شد.
دومین اجلاس سران سیکا نیز در سال ۲۰۰۶ برای دومین بار متوالی در آلماتی برگزار شد. سومین اجلاس نیز در سال 2010 در شهر استانبول ترکیه برگزار شد. اجلاس چهارم نیز در سال ۲۰۱۴ در شهر شانگهای چین و پنجمین دور آن در سال 2018 در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار گردید. نشست امسال نیز ششمین دور آن است که بار دیگر در قزاقستان برگزار می‌شود و نقش مهم و تاثیرگذار این کشور را به عنوان بانی این کنفرانس فرا قاره‌ای نشان می‌دهد.
در آخرین دور اجلاس که در تاجیکستان برگزار شد، کشورهای مشارکت کننده درباره موضوعات مهم منطقه‌ای از جمله بحران سوریه، برنامه هسته‌ای ایران و موضوع فلسطین بحث و گفتگو کردند. این سازمان در حال حاضر 27 عضو دائم دارد و ۸ کشور و ۵ سازمان ناظر نیز در آن حضور دارند.
فرصت‌های سیکا برای ایران
ایران که از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم در یکسال گذشته، سیاست «نگاه به شرق» را در اولویت سیاست خارجی خود قرار داده است، به همین خاطر گسترش همکاری با کشورهای آسیایی را برای پیشبرد برنامه‌های منطقه‌ای و جهانی خود موثر می‌داند و در ماههای اخیر نیز روابط تهران با کشورهای آسیای مرکزی و روسیه تحولی قابل ملاحظه روی داده است.
باتوجه به اینکه قدرتهای اقتصادی بزرگ آسیا در اجلاس سیکا حضور دارند، دولت سیزدهم می‌تواند با افزایش همکاری با اعضای سازمان در عرصه‌های تجاری و حملونقل ریلی و ترانزیتی، جایگاه تهران را در بین قدرتهای آسیایی تقویت کند. از آنجا که بسیاری از کشورهای عضو این اجلاس از جنگ روسیه و اوکراین متضرر شده‌اند، به دنبال یافتن مسیرهای دیگر برای توسعه مبادلات اقتصادی با سایر کشورها هستند و ایران نیز به دلیل قرار گرفتن در شاهراه ژئوپلتیکی خلیجفارس و دسترسی به دریای خزر و همچنین به عنوان پل ارتباطی بین آسیا و اروپا، می‌تواند در این میان به کمک کشورها بیاید.
کشورهای آسیای مرکزی در ماههای گذشته به اهمیت تجاری و مسیرهای ترانزیتی ایران به خوبی پی برده‌اند و با افزایش تحرکات دیپلماسی از سوی دولت سیزدهم، کشورهای شرق آسیا نیز به سمت ایران متمایل خواهند شد. از آنجاکه دولت سیزدهم فرآیند عضویت ایران در سازمان شانگهای را پس از 17 سال تکمیل کرد و عضویت دائم کشورمان را در این سازمان منطقه‌ای به سرانجام رساند، همین مسیر را در سازمان سیکا، سازمان اکو و دیگر پیمانهای منطقه‌ای نیز مس‌تواند تکرار کند. هر چه مناسبات تهران با این سازمانها گسترش یابد، جایگاه کشور در منطقه و جهان نیز ارتقا خواهد یافت.
به اعتقاد برخی کارشناسان، عضویت و حضور فعال ایران در سازمانهای منطقه‌ای و بین‌المللی، ازجمله شانگهای، بریکس و سیکا، علاوه بر تقویت همکاریهای امنیتی منطقه‌ای، زمینه‌ساز توسعه همکاریهای اقتصادی، تجاری و ترویج مبادلات فرهنگی میان کشورهای عضو این سازمانها نیز خواهد شد. بنابراین، افزایش همکاریها در چارچوب این سازمانها، ایران را به عنوان شریکی مهم و قابل اعتماد در تصمیم‌گیریهای کلان سیاسی و اقتصادی در عرصه بین‌المللی تبدیل خواهد کرد.
از سوی دیگر، افزایش سطح همکاریهای ایران با اعضای سیکا، همچنین به خنثی کردن تحریمهای غرب علیه جمهوری اسلامی ایران نیز کمک شایانی می‌کند و نشان خواهد داد که تلاشهای امریکا برای منزوی کردن تهران با شکست مواجه شده است.
تلاش روسیه برای تقویت سیکا
برگزاری چنین اجلاسهای مهم منطقه‌ای که کشورهای تاثیرگذار و قدرتهای نوظهوری در آن حضور دارند، می‌تواند برای روسیه فرصت خوبی باشد تا این کشورها را با سیاستهای خود همراه کند.
از آنجا که روسیه به دلیل تنش با غرب بر سر بحران اوکراین، دیگر امیدی به بازگشت به روابط سابق با آمریکا و اروپا ندارد، به همین دلیل سعی دارد مناسبات سیاسی و اقتصادی خود را با کشورهای آسیایی تقویت کند. اینکه قرار است سیکا پس از سی سال از سطح کنفرانس به یک سازمان منطقه‌ای تبدیل شود، این اقدام بخشی از پروژه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه است تا نقش و جایگاه سازمانهای منطقه‌ای همسو با خود را بیش از پیش تقویت کند و سیکا به دلیل حضور کشورهای قدرتمندی مثل چین، ترکیه، ایران و قطر در این زمینه می‌تواند به روسیه در رسیدن به اهدافش در مقابل غربی‌ها کمک زیادی بکند.
یکی از راه‌های تضعیف سلطه غرب بر فرآیندهای مالی و اقتصادی بین المللی که از آن به عنوان سلاح اعمال فشار علیه رقبا و پیشبرد سیاستهای سلطه جویانه در نزدیک به یک قرن گذشته استفاده کرده است کاهش استفاده از دلار در مبادلات تجاری و اقتصادی میان کشورها است. روسیه از سالها قبل هم در زمینه ذخایر ارزی و هم تجارت با دیگر کشورها به سمت دور شدن از اتکا به دلار حرکت کرده است و پوتین در نشست سیکا نیز بار دیگر این مسئله را مطرح کرد و گفت که استفاده موثرتر از ارزهای ملی در معاملات ضروری است، زیرا این امر باعث تقویت حاکمیت کشورها می‌شود.
روسیه و چین که رهبری سازمانهای آسیایی مهمی همانند شانگهای را برعهده دارند در سالهای اخیر به طور فزاینده ای با غرب دچار تنش شده‌اند، اینگونه به نظر می‌رسد که تداوم این وضعیت به ایجاد فضای جدید تنفسی برای سازمانهای منطقه ای با عضویت این دو قدرت بین المللی کمک کرده و و عامل رونق گرفتن آنها باشد تا زمینه گذار به نظام چندقطبی که پوتین پس از بحران اوکراین در تدارک ایجاد آن در جهان است فراهم شود.
پوتین در نشست سیکا هم این مسئله را بار دیگر به صراحت اعلام کرد و با بیان اینکه جهان در حال چندقطبی شدن است، تاکید کرد که آسیا شروع به ایفای این نقش کلیدی کرده است. روسیه عزم خود را جزم کرده تا با همکاری متحدانش در جهان، هژمونی آمریکا را در جهان از بین ببرد و به سازمانهایی مثل سیکا و شانگهای چشم دوخته است. با این وجود، میتوان گفت همچنانکه آفتاب از مشرق طلوع می‌کند، نظم چندقطبی هم از قاره آسیا شروع به درخشیدن خواهد کرد.
مشارکت دادن اعضای جدید در سازمان شانگهای، راه‌اندازی کریدور شمال-جنوب برای اتصال دریای خزر به اقیانوس هند، امضای توافقنامه اقتصادی اورآسیا با ایران، در راستای تحقق سیاستهای جهانی پوتین است که در ماههای اخیر در دستورکار قرار گرفته است. روسیه قصد دارد با تقویت سازمانهای اقتصادی منطقه‌ای و کشاندن کشورها به داخل این سازمانها، قدرت نهادهای وابسته به غرب را تضعیف کند.
