الوقت- لبنان پس از شروع بحران سوریه در سال 2011، میزبان صدها هزار نفر از آوارگان سوری بود و در این سالها هر آنچه در توان داشت برای بهبود وضعیت پناهجویان بکار گرفت ولی شرایط بغرنج اقتصادی که از سه سال پیش گریبانگیر لبنانی‌ها شده است، شرایط را برای دولتمردان بیروت سخت کرده است به صورتی که تلاش‌ها برای فراهم کردن شرایط بازگرداندن آوارگان سوری به کشورشان اکنون یکی از دغدغه‌های مهم رهبران بیروت تبدیل شده است.
در همین راستا روز گذشته میشل عون رئیس جمهور لبنان در جریان نشستی با وزیر مهاجرت و امور پناهندگان لبنان اعلام کرد که موضع لبنان در خصوص بازگشت آوارگان سوری به کشورشان واحد و یکپارچه بوده و طرح بازگشت آنها باید هرچه سریعتر اجرایی شود. مقامات لبنانی گفته‌اند که با گذشت یازده سال از آغاز بحران در سوریه، لبنان دیگر قادر به تحمل این فشار به ویژه در شرایط کنونی نیست.
لبنان برای بازگشت پناهندگان سوری تمهیدات لازم را اندیشیده و با مقامات سوری نیز به توافقاتی در این زمینه دست یافته است. بر اساس توافقاتی که دو هفته پیش بین مقامات دو طرف انجام شد، لبنانی‌ها گفته‌اند که ماهانه 15 هزار آواره سوری می‌توانند به کشورشان برگردند اما دولت سوریه تاکید کرده که درحال حاضر 480 مرکز ویژه برای پذیرایی از پناهجویان و آوارگان سوری در این کشور آماده شده و می‌تواند 200 هزار نفر را اسکان دهد. با این وجود تقریبا 20 درصد پناهندگانی که در لبنان ساکن هستند می‌توانند طی ماه‌های آینده به سرزمینشان بازگردند.
بر اساس گفته‌های «عصام شرف الدین» وزیر مهاجرت لبنان، بعد از بررسی مواضع مثبت دولت سوریه و تمهیداتی که این کشور برای بازگشت آوارگان فراهم کرده، دولت لبنان نیز موظف است طرح خود را در این زمینه نهایی کند. باتوجه به اینکه لبنان اکنون با بحران اقتصادی و کمبود سوخت و نان دست و پنچه نرم می‌کند، لذا در شرایط کنونی بازگشت حدود 850 هزار آواره سوری برای جمعیت 5 میلیونی لبنان می‌تواند کمک زیادی کند. زیرا هزینه اسکان و تامین مایحتاج اولیه این تعداد از پناهنده‌ها برای دولت در بحران لبنان سخت است. از طرفی، سوریه نیز در سالهای اخیر توانسته با شکست گروههای تروریستی وضعیت داخلی را تا حدی سرو سامان دهد و اکنون می‌تواند پذیرای اتباع خود پس از سالها دوری از وطن باشد.
حزب‌الله و متحدانش در داخل لبنان مدت‌هاست بعد از احیای روابط با دولت سوریه درحال پیگیری پرونده آوارگان هستند اما مانع‌تراشی طرف‌های داخلی و خارجی تاکنون مانع از انجام طرح بازگشت این پناهجویان شده است. این در حالی است که دولت سوریه تسهیلات زیادی در این زمینه ارائه و با صدور قانون عفو عمومی نشان داده که آوارگان در صورت بازگشت به کشورشان تحت هیچگونه پیگرد قانونی و امنیتی قرار نخواهند گرفت و همچنین دولت دمشق متعهد به تامین سرپناه مناسب برای آنهاست.
بر اساس داده‌های سازمان ملل، بیش از 850 هزار پناهجوی سوری در لبنان اقامت دارند، اما دولت لبنان این رقم را حدود 1.5 میلون نفر اعلام کرده است. بنابراین بازگشت این تعداد از آوارگان در شرایط کنونی می‌تواند مقداری از بار اقتصادی اضافی را از روی دوش لبنانی‌ها بردارد.
وضعیت اسفبار آوارگان در لبنان
هر چند پناهندگان سوریه که در ابتدای جنگ داخلی به کشورهای همسایه گریختند و حداقل از میدان نبرد و کشتارها دور بودند اما با این حال بسیاری از آنها در وضعیت اسفباری زندگی می‌کنند. در سال ۲۰۱۴، سازمان ملل در گزارشی اعلام کرده بود که ورود تعداد زیادی مهاجر به لبنان فشار بسیار زیادی را بر شرایط اقتصادی و اجتماعی این کشور وارد کرده است و تأسیسات و نهاد‌های خدمات عمومی در لبنان قادر به مقابله با افزایش شدید تقاضا نیستند. بنابراین، لبنان با جمعیت کمتر از پنج میلیون نفر پذیرای حدود یک میلیون پناهجوی سوری بود و از این نظر بالاترین تراکم پناهجو را در جهان داشت.
در بخش تأمین مواد غذایی مورد نیاز پناهجویان با توجه به اینکه بخش کشاورزی در لبنان ضعیف بود، این کشور با مشکلات زیادی در کمک‌رسانی به مهاجران سوری مواجه شده است. حتی وضعیت آوراگان در خاک لبنان، از زمانی که بحران اقتصادی از سه سال پیش شروع شد به شدت وخیم‌تر نیز شد. بنا بر نتیجه تحقیقات صندوق کودکان سازمان ملل «یونیسف» که در تابستان 1400 منتشر شد، در مجموع ۷۷ درصد خانوارهای لبنانی غذا و یا پول کافی برای خرید غذا را ندارند و این رقم در بین پناهجویان سوری به ۹۹ درصد رسیده است. این گزارش نشان می‌دهد که آوارگان حتی در دسترسی به نیازهای اولیه با مشکلات زیادی مواجه هستند.
از آنجا که لبنان بیش از 70 درصد غلات خود را از اوکراین تامین می‌کند، با شروع جنگ در این کشور، لبنان در تامین غلات و نان نیز دچار مشکلات اساسی شده است و این مشکلات در سکونت‌گاه آوارگان سوری به شدت گسترده است. سازمان ملل هم که در ظاهر ادعای حمایت از پناهجویان را دارد اما در عمل اقدام موثری برای کمک‌رسانی به آنها انجام نداده است و در سالهای اخیر بسیاری از کمکهای انساندوستانه با نقشه آمریکا در مناطقی توزیع شده که تحت کنترل گروههای تکفیری است.
هر چند وضعیت سوریه همچنان تا بازگشت کامل به شرایط پیش از بحران فاصله دارد اما به لطف رشادت‌های نیروهای مقاومت بسیاری از مناطق اشغالی آزاد شده‌اند و با آرامش نسبی که دولت سوریه در کشور برقرار کرده، زمینه برای بازگشت تعدادی از آوارگان از کشورهای همسایه مهیا است.
در سالهای اخیر بیش از یک میلیون نفر از پناهندگان به خاک سوریه بازگشته‌اند و مقامات دمشق نیز با آغوش باز از بازگشت آوارگان استقبال می‌کنند اما به دلیل کمبود امکانات و نبود زیرساخت‌های لازم در شرایط فعلی، این پروسه زمانبر خواهد بود. زیرا ترکیه و اردن هم قصد دارند بیش از 5 میلیون پناهجو را به کشورشان بازگردانند و پذیرایی از همه آنها کار مشکلی است.
کارشکنی آمریکا
هرچند لبنان و سوریه توافق کرده‌اند تا آوارگان را به کشورشان بازگردانند اما آمریکا که یکی از عاملان اصلی شروع بحران سوریه بود و در بی‌خانمان شدن میلیونها نفر نقش داشت، اکنون نیز با سیاست‌های مخربانه خود در مسیر بازگشت آوارگان سنگ‌اندازی می‌کند. بر اساس اظهارات مقامات لبنانی، واشنگتن از بیروت خواسته تا به صورت دائم آوارگان را در این کشور سکنی دهد تا از بازگشت آنها به کشورشان ممانعت کند.
مقامات واشنگتن درحالی از لبنان خواسته‌اند تا صدها هزار آواره سوری را همچنان در خاک این کشور اسکان دهند که در سه سال گذشته با تحریم‌های اقتصادی، این کشور را به آستانه سقوط کشانده است و حتی خود لبنانی‌ها نیز نمی‌توانند مشکلات معیشتی خود را رفع کنند. از اینرو، آمریکا با کمک رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی درصدد است با حفظ آوارگان در خاک لبنان، بار اضافی نیازمندی‌های مالی رسیدگی به وضعیت آوارگان و تأمین شغل و غذا برای آنها همچنان گریبانگیر دولت باشد.
همچنین، آمریکایی‌ها سعی دارند با جلوگیری از بازگشت آوارگان سوری، از این موضوع به عنوان اهرم فشاری علیه دمشق استفاده کنند و به جهانیان اینگونه القا کند که شرایط داخلی سوریه همچنان وخیم است و نظام سیاسی مستقر از مشروعیت برخوردار نیست. طبیعتاً بازگشت پناهندگان سبب می‌شود تا تعداد جمعیت سوریه به دوره قبل از بحران بازگردد و همه آنها زیر چتر حمایتی دولت قرار می‌گیرند، و حکومت کردن بر تعداد زیادی از سوری‌ها مشروعیت بشار اسد در عرصه بین‌المللی را نیز تقویت خواهد کرد و این برخلاف خواست غربی‌ها است که به مدت یازده سال برای سرنگونی اسد از قدرت تلاش کردند.
