الوقت- درحالی که آمریکا تلاش می‌کند تا با اعمال تحریمها و ائتلاف‌سازی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی روسیه و ایران را در عرصه جهانی منزوی کند اما تهران و مسکو نیز با همکاریهای دوجانبه و استراتژیک همه بافته‌های آمریکا و متحدانش را رشته می‌کنند. به دنبال همکاریهای راهبردی ایران و روسیه، توافق اولیه برای سرمایه‌گذاری شرکتهای بزرگ نفتی روسیه از جمله گازپروم روسیه در ایران صورت گرفت. مسئولان ارشد شرکت گازپروم در روزهای گذشته به تهران سفر کردند و در جریان مذاکرات با مقامات ارشد نفتی ایران، بحث‌های کارشناسی به اتمام رسید و متن تفاهم‌نامه آماده شد که روز سه‌شنبه همزمان با سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به تهران به امضای مقامات دو طرف رسید.
این توافق شامل سرمایه‌گذاری روسیه برای اجرای اولین حفاری در میدان پارس شمالی، اجرای پروژه فاز دوم میدان گازی کیش، پروژه فشارافزایی پارس جنوبی سرمایه‌گذاری در طرحهای ال ان اجی، احداث خطوط لوله صادرات گاز، سوآپ گاز و فرآورده های نفتی همکاریهای علمی و تکنولوژی، صادرات کاتالیست و تولید تجهیزات حساس صنعت نفت است.
در حال حاضر، ۴ میلیارد دلار قرارداد با شرکتهای مختلف روسی برای سرمایه‌گذاری در ایران اجرایی شده است و با توافقات جدید، میزان سرمایه‌گذاری‌ها به 40 میلیارد دلار خواهد رسید یعنی افزایش ده برابری در سطح همکاریهای انرژی. باتوجه به این حجم از سرمایه‌گذاری‌ها تولیدات نفت و گاز ایران در آینده با مشارکت روسها افزایش خواهد یافت. به گفته مقامات ایرانی، این بزرگترین و بی‌سابقه‌ترین میزان سرمایه‌گذاری خارجی در تاریخ صنعت نفت است که با یکی از غول‌های انرژی دنیا به امضا رسید.
بر اساس توافق نامه اخیر، بخشی از سرمایه‌گذاری‌های شرکتهای روسی در بخش پارس جنوبی انجام خواهد شد که پیشتر شرکت توتال فرانسه قرار بود در آن سرمایه گذاری کند. هر چند توتال پس از امضای توافق هسته‌ای بین ایران و 1+5 توافقاتی را برای توسعه میدان پارس جنوبی با ایران امضا کرد اما پس از مدت کوتاهی به بهانه تحریمهای آمریکا، تعهداتش را زیر پا نهاد و از ایران خارج شد. شرکت توتال در اردیبهشت 1397 یک هفته پس از خروج آمریکا از برجام، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که چنانچه این شرکت نتواند از آمریکا معافیت تحریمی دریافت کند، از پروژه توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی کناره‌گیری می‌کند و به هیمن خاطر بار و بندیل خود را بست و شاید برای همیشه از صنعت نفت و گاز ایران خارج شد.
توافق‌نامه اخیر میان ایران و روسیه پس از آن امضا شده که در دی ماه سال گذشته در جریان سفر سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران به روسیه، «سند همکاری ۲۰ ساله» میان دو کشور به امضا رسید که یکی از محورهای اصلی این سند ارتقای سطح همکاریهای دو کشور در زمینه اقتصادی و نفتی است.
توان تکنولوژیکی شرکتهای گازی روسیه
باتوجه به اینکه روسیه بیشترین ذخایر گازی جهان را در اختیار دارد، بنابراین شرکتهای روسی هم در پروژه‌های گازی در دنیا سرآمد همه کشورها هستند. شرکت گازپروم که به عنوان بزرگترین شرکت گازی در جهان شناخته می‌شود، در دهه‌های اخیر پروژه‌های بزرگی را در جهان به سرانجام رسانده است و برای اجرای پروژه‌ها در ایران نیز مشکلاتی نخواهد داشت. طرحهای بزرگی مثل «نورد استریم» که مجموعه‌ای از خطوط لوله انتقال گاز طبیعی دریایی در اروپا است که با گذر از زیر دریای بالتیک، گاز را از روسیه به آلمان می‌رساند، با 1223 کیلومتر طول دار یکی از پروژهای عظیم در عرصه گازی به شمار می‌رود که با هزینه‌های هنگفتی احداث شده است. حتی در سالهای اخیر نورد استریم 2 نیز برای افزایش ظرفیت انتقال گاز روسیه به آلمان مورد بهره‌برداری قرار گرفت ولی اخیرا به دلیل تحریمهای آمریکا بر سر بحران اوکراین، انتقال از این خط لوله متوقف شده است.
شرکتهای روسی علاوه مشارکت در طرحهای انتقال گاز به اروپا، در انتقال این ذخایر استراتژیک به چین هم نقش موثری ایفا کرده‌اند. بر اساس توافقات انجام شده بین مقامات چین و روسیه، گاز سیبری از طریق خط لوله به چین منتقل خواهد شد، این قرارداد بزرگ که بالغ بر 400 میلیارد دلار عنوان شده است از سوی چینی‌ها به عنوان پروژه قرن معرفی شده است. بنابراین، شرکتهای روسی که چنین کارنامه درخشانی در عرصه انرژی دارند، در صنعت نفت و گاز ایران هم موفق عمل خواهند کرد.
همکاریهای استراتژیک تهران-مسکو
امضای قراردادهای بزرگ نفت و گاز بین ایران و روسیه به توسعه مناسبات دو کشور در عرصه انرژی منجر خواهد شد. از آنجا که ایران و روسیه 70 تریلیون مترمکعب ذخایر گازی در اختیار دارند که 30 درصد ذخایر دنیا را شامل می شود، بدین ترتیب نقش مهمی در بازارهای انرژی بازی می‌کنند. این مسئله در زمانی که دو کشور از سوی غرب تحت تحریم قرار گرفته‌اند، می‌تواند به حفظ و توسعه همکاریها کمک کند. برخلاف سابقه بدعهدی شرکتهایی مثل توتال، شرکتهای روسی در این زمینه به تعهداتشان در گذشته عمل کرده‌اند و گفته می‌شود به زودی قراردادهای جدید نیز اجرایی خواهد شد و می‌تواند در افزایش تولیدات فرآورده‌های نفت و گاز و توسعه زیرساختهای تاسیسات انرژی ایران کمک زیادی کند.
افزایش مبادلات انرژی بین تهران و مسکو درحالی است که اخیرا نیز قانون تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اورراسیا امضا شده است و قرار است مبادلات اقتصادی بین دو طرف تا 75 درصد افزایش پیدا کند. هر چند آمریکا با توجه به سلطه دلار در جهان، همواره از اهرم تحریمهای اقتصادی برای تنبیه و مجازات کردن کشورهای غیرهمسو با خود استفاده کرده است، لذا ایران و روسیه هم به دلیل ظرفیتهایی که در عرصه انرژی در اختیار دارند می‌توانند از این اهرم برای تحت فشار قرار دادن غربیها استفاده کنند. همچنانکه تحریمهای غرب علیه روسیه، بیشتر به خود اروپاییها آسیب وارد کرده است و مقامات اروپایی بارها اعلام کرده‌اند که بدون نفت و گاز روسیه نمی‌توانند دوام بیاورند و فعلا جایگزینی برای آن وجود ندارد.
روسیه در ماههای اخیر تلاش کرده کشورهایی که دارای ذخایر نفت و گاز هستند را با خود همراه کرده و غربیها را با بحران انرژی روبرو کند و تاکنون در این زمینه موفق عمل کرده است. آمریکا تلاش می‌کند با تحریم نفت و گاز روسیه، دسترسی این کشور به درآمدهای حاصل از انرژی را قطع کند اما روند تحولات چند ماه اخیر نشان می‌دهد که برخلاف تصورات غربیها، روسیه نه تنها در این زمینه متضرر نشده است بلکه با صادرات نفت خود به کشورهای آسیایی و توافقات با متحدانی مثل ایران توانسته تاثیر این تحریمها را خنثی کند و حتی بر اساس آمارهای اعلام شده، در مدت 5 ماه از زمان جنگ اوکراین، روسها بیش از 200 میلیارد دلار تنها از طریق فروش نفت درآمد داشته‌اند که در نوع خود بی‌نظیر تلقی می‌شود.
افزایش همکاریهای تهران و مسکو در ماههای اخیر در راستای سیاست «نگاه به شرق» است که در دولت سیزدهم در دستور کار قرار گرفته است و روابط دو طرف نیز اگرچه در چهار دهه گذشته در سطح خوبی قرار داشت اما هیچ گاه در سطح کیفیت و شرایط کنونی نبوده است و نشان می‌دهد دو طرف به سطح روابط راهبردی نزدیک شده‌اند. ایران و روسیه در مبارزه با تروریسم تحت حمایت غرب در منطقه و مقابله با سیاست یکجانبه گرایی آمریکا در یک جبهه واحد قرار دارند و با حذف دلار از مبادلات دوجانبه تلاش می‌کنند تا سلطه دلار بر مبادلات جهانی را از بین ببرند.
از آنجا که اخیرا نیز کریدور شمال- جنوب راه اندازی شده است، این مسیر ترانزیتی نیز در زمانی که تحریمهای غرب علیه دو کشور تشدید شده است، باعث تقویت مناسبات تجاری بین دو طرف خواهد شد. باتوجه به اینکه مسیرهای روسیه به اروپا بسته شده است، لذا کریدور شمال-جنوب در آینده نقش مهمی در انتقال کالاهای روسی از این مسیر ایفا خواهد کرد و می‌تواند به رونق اقتصادی در ایران نیز منجر شود. همچنین روسیه و چین اخیرا از ایران برای عضویت در گروه اقتصادی «بریکس» دعوت کرده‌اند و حضور دو کشور در این نهاد موثر بین‌المللی هم تعاملات اقتصادی را بیش از پیش تقویت خواهد کرد.
توافقات اخیر ایران در عرصه‌های اقتصادی و انرژی نشان می‌دهد که تلاشهای غرب برای منزوی کردن آنها بی‌ثمر بوده و با توسعه همکاریهای دوجانبه و چند جانبه با دیگر کشورها، عملا تحریمهای آمریکا نیز کاری از پیش نخواهد برد.
