الوقت – وزیر دفاع ترکیه در 20 می 2022 (30 اردیبهشت 1401) در یک سفر رسمی وارد پاکستان شد. این سفر اولین دیدار یک مقام بلندپایه دولتی ترکیه از پاکستان بعد از روی کارآمدن دولت جدید در این کشور محسوب می‌شود که طی آن ناوچه جنگی ساخت مشترک با ترکیه به ناوگان نیروی دریایی پاکستان پیوست.
این سفر در شرایطی صورت می‌گیرد که در 9 آوریل 2022 (20 فروردین 1401) شاهد برکناری پر حرف و حدیث عمران خان از منصب نخست‌وزیری و متعاقبا، روی کار آمدن «محمد شهباز شریف» با انتخاب پارلمان پاکستان در 11 آوریل 2022 (22 فروردین 1401) به عنوان رهبر حزب «مسلم لیگ نواز» بودیم. بعد از این تغییر بزرگ در صحنه سیاسی پاکستان، اکنون به نظر می‌رسد از یک سو، شریف در جستجوی تقویت رویکرد سیاست خارجی موردنظر خود است و از سوی دیگر، بازیگران منطقه‌ای در جستجوی تحکیم و تقویت مناسبات خود با اسلامآباد هستند.
با نظر به این مقدمات، در وضعیت جدید سفر وزیر دفاع ترکیه به پاکستان به عنوان یکی از کشورهایی که طی دهه‌های متمادی سطحی حسنه از مناسبات را داشته و به عنوان دو قدرت بزرگ منطقه‌ای شناخته می‌شوند، از اهمیتی ویژه برخوردار است. هر چند ترسیم اهدافی مستقل برای آنکارا در باب کم‌وکیف مناسبات با اسلامآباد بعد از سقوط دولت عمران خان امری بدیهی می‌باشد اما به طور حتم رقابت‌های منطقه‌ای، متغییری کلیدی در سفر اخیر خلوصی آکار به اسلام آباد محسوب خواهد شد.
برکناری دولت عمران خان و تقلای آنکارا برای حفظ جای پا در اسلامآباد
برکناری عمران خان و روی کارآمدن دولت جدید تحت ریاست شهباز شریف، رخدادیست که می‌بایست موضوع سفر وزیر دفاع ترکیه به پاکستان را بر اساس آن مورد واکاوی قرار داد. طی چند سال گذشته، عمران خان با اتخاذ رویکردی مستقل از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، موضعی مستقل را در سیاست خارجی در پیش گرفت که همین امر موجبات ناخرسندی حاکمان عربی به ویژه مقام‌های سیاسی عربستان سعودی را در پی داشت. هر چند در یک سال ابتدایی حکومت عمران خان قراردادها و توافقاتی برای گسترش همکاری میان اسلامآباد و ریاض به امضا رسید اما عدم همراهی او با سیاست‌های منطقه‌ای سعودی‌ها، زمینه‌ساز سردی در مناسبات دو کشور شد.
دولت تحت ریاست عمران خان، در پرونده‌های اصلی سیاست خارجی عربستان همانند پرونده جنگ یمن و محاصره قطر و جدال با ترکیه اخوانی عملاً در برابر سعودی‌ها قرار گرفت و در مقابل ریاض نیز در پرونده فوق امنیتی کشمیر و اقدام دولت هند در لغو خودمختاری این منطقه در سال 2019، نسبت به پشتیبانی از پاکستان خودداری کرد و حتی نسبت به تقویت جای پای هندی‌ها در خلیج فارس اقدام کرد تا ناقوس پایان اتحاد استراتژیک میان دو کشور نواخته شود.
مجموع این روند موجب شد که حاکمان سعودی طرح برکناری عمران خان از قدرت را مورد حمایت قرار دهند و نقشی موثر را در به قدرت رسیدن شهباز شریف داشته باشند. پس از استقرار نخست‌وزیر جدید نیز ریاض در مقام یکی از خشنودترین بازیگران از این تغییر، بلافاصله شهباز شریف را به عربستان دعوت کرد. نخست‌وزیر جدید پاکستان هم در 27 آوریل 2022 (7 اردیبهشت 1401) برای دیدار با سران کشور سعودی عازم ریاض شد. در جریان این سفر نیز سعودی‌ها در یک دست و دل‌بازی قابل توجه، وعده سرمایه‌گذاری 8 میلیارد دلاری را در قالب اعطای تسهیلات نفتی و سپرده‌گذاری، به رئیس دولت اسلام آباد دادند.
با این اوصاف، به نظر می‌رسد تلاش‌های سعودی‌ها برای نزدیک ساختن و ایجاد برقراری مناسبات نزدیک با دولت جدید پاکستان، بیش از هر کشور دیگری واکنش آنکارا را به همراه داشته است. واقعیت امر این است که هر چند اردوغان در ماههای اخیر راهبرد تنش‌زدایی با عربستان و دیگر کشورهای عربی را کلید زده است اما این بدین معنا نیست که سران حزب عدالت و توسعه، رقابت با ریاض به عنوان یک قدرت منطقه‌ای را مورد چشم‌پوشی قرار دهند. بنابراین سفر وزیر دفاع ترکیه را می‌توان تلاش ترکیه برای حفظ (تقویت) جایگاه و به نوعی مقابله با نفوذ گسترده سعودی‌ها در دولت جدید پاکستان مورد ارزیابی قرار داد.
در این زمینه توجه به این امر ضروری است که از همان بطن تاسیس جمهوری پاکستان در 1947 تا به امروز، مناسبات حسنه‌ای میان آنکارا و اسلامآباد، حداقل در سطح موضع‌گیری سیاسی وجود داشته است. با این وجود نفوذ ترکیه در پاکستان طی سال‌های گذشته به ویژه بعد از روی کارآمدن عمران خان بیش از هر زمان دیگری تقویت شده است علاوه بر گسترش مناسبات اقتصادی میان دو کشور از حجم یک میلیارد دلار در سال 2010 به بیش از 3 میلیارد دلار در سال 2021، در زمینه‌های فرهنگی و نظامی نیز نفوذ ترکیه در پاکستان به شدت رو به گسترش بوده است.
در بُعد فرهنگی، اردوغان در چند سال گذشته با ترویج سریال‌های ترکی در جهان اسلام به ویژه در کشور پاکستان در جستجوی احیای جایگاه سنتی امپراتوری عثمانی در جهان اسلام می‌باشد. برای نمونه سریال «ارطغرل» که یکی از سریال‌های پر هزینه و پر حرف و حدیث تولید ترکیه است، در میان شهروندان پاکستانی محبوبیتی عجیب پیدا کرده بود که با واکنش شدیداللحن سعودی‌ها برای توقف پخش آن نیز همراه شده بود.
افزون بر این طی سال‌های اخیر همکاری‌های نظامی ترکیه با پاکستان روندی صعودی را تجربه کرده است. در همین زمینه شاهد هستیم که دو کشو در سال 2018 پروژه مشترکی را برای تحویل چهار ناوچه به اسلامآباد امضا کردند. در ادامه پاکستان و ترکیه در جولای 2020 قرارداد یک و نیم میلیارد دلاری برای هلیکوپترهای ساخت ترکیه را امضا کردند. اما پس از آن پنتاگون صدور مجوز صادرات موتور برای شرکت ترکی را متوقف کرد و باعث شد تا تاریخ تحویل این بالگردها به پاکستان نیز عقب بیفتد. همچنین، در ماه مارس 2022 ترکیه و پاکستان اعلام کردند که به طور مشترک در حال ساخت یک هواپیمای جنگنده از نوع نسل پنجم ( هواپیمای مدل TF-X) هستند.
با این اوصاف، در وضعیت جدید شاهد هستیم که آنکار در اقدامی نمادین همزمان با سفر وزیر دفاع خود ناوچه جنگی موسوم به «پی ان اس بدر» که با مشارکت ترکیه در پاکستان ساخته شده است را به عنوان سومین ناوچه از قرارداد سال 2018 به اسلام آباد تحویل داد. این اقدام در شرایطی است که دو ناوچه در سال 2021 به دولت عمران خان تحویل داده شده بود. هم اکنون نیز اردوغان با تحویل سومین ناوچه به دولت جدید این پیام نمادین را به اسلامآباد فرستاده که علی‌رغم تغییر دولت، آنکارا همچنان همکاری‌های خود با اسلامآباد را در سطوح مختلف ادامه خواهد داد.
