بازگشت برخی از رهبران جنجالی اهل سنت عراق که در جریان ظهور داعش به حمایت از کنش‌های این گروه تروریستی پرداخته بودند، اخیرا جنجال‌سازی بزرگی را در عرصه سیاسی این کشور به همراه داشته است
الوقت – بازگشت برخی از رهبران جنجالی اهل سنت عراق که در جریان ظهور داعش به حمایت از کنش‌های این گروه تروریستی پرداخته بودند، اخیرا جنجال‌سازی بزرگی را در عرصه سیاسی این کشور به همراه داشته است. اساس ماجرا از این قرار است که دستگاه قضایی عراق در 10 آوریل 2022 (21 فروردین 1401) رافع العیساوی»، معاون نخست‌وزیر و وزیر دارایی پیشین این کشور که به اتهام پرونده‌های مختلف فساد به ۷ سال زندان محکوم شده بود را آزاد کرد.
همچنین، دستگاه قضایی عراق در 19 آوریل 2022 (30 فروردین 1401) از «علی حاتم السلیمان»، رهبر قبائل الدلیم در عراق و از چهره‌های برجسته قبیله‌ای اهل سنت عراق که در دوران نخست‌وزیری نوری المالکی به حمایت از تروریسم متهم شده بود، رفع اتهام کرد. داقدامی که منجر به بازگشت علی خاتم سلیمان به بغداد شد. افزون براین شواهد حاکی از آن است که فرزند «سطام ابو ریشه»، رهبر جنبش صحوات نیز پس از 8 سال دوری از عراق به دلیل اتهام حمایت از تروریسم به الانبار بازگشته است.
این افراد در سال 2014 پس از ظهور داعش، تحت عنوان «انقلاب عشایر» از اقدامات داعش و تسلط آن بر استان‌های غربی عراق حمایت کرده بودند. اکنون بازگشت این افراد خشم افکار عمومی و واکنش جریان‌های سیاسی مختلف را به همراه داشته است. در این میان بحث بر سر دستان پشت پرده در بازگشت این افراد به عرصه سیاسی و نیز مقصران این رخداد به طور جدی مطرح شده و علنا جامعه عراق را با دو دستگی‌ای بزرگ مواجه کرده است.
بازگشت خائنان همزمان با آغاز عملیات ارتش علیه داعش در غرب کشور
یکی از نکات قابل تامل در بحث بازگشت چهره‌های جنجالی اهل سنت به بغداد، همزمان بودن آن با آغاز دور جدید عملیات ارتش عراق برای نابودی بقایا و هسته‌های مخفی گروه تروریستی داعش در غرب کشور است. در واقع، طی روزهای گذشته عملیات موسوم به «اراده پولادین» با هدف تعقیب عناصر داعش و مقابله با تحرکات آنها در دو استان الانبار و صلاح الدین آغاز شده است.
این عملیات با حضور گسترده نیروهای امنیتی عراق از جمله مرزبانی، الحشد الشعبی، نیروهای مبارزه با تروریسم، نیروهای واکنش سریع و نیروی هوایی ارتش انجام می‌شود.ا خیرا نیز «برهم صالح»، رئیس‌جمهوری عراق در دیدار با «جمعه عناد»، وزیر دفاع این کشور بر ضرورت حمایت از نیروهای مسلح و ادامه تعقیب عناصر داعش در عراق تاکید کرده است.
در این شرایط بازگشت چهره‌های معروف حامی داعش و کسانی که در سال 2014 زمینه حضور نامبارک تروریست‌ها از خاک سوریه به عراق را فراهم کردند، شائبه وجود دست‌های پشت پرده برای تضعیف روند مبارزه با تروریسم و ناکام گذاشتن تلاش‌های موجود برای دستگیری و مجازات کسانی که شریک در جنایات داعش بوده‌اند، به وجود آورده است.
سناریوهای مطرح در باب بازگشت داعشان سیاسی به قلب صحنه سیاست عراق
در ارتباط با مقصران و عاملان موثر در بازگشت سلیمان و تصمیمات دستگاه قضایی عراق در رفع اتهام از آنها، سه سناریو قابل طرح هستند که می‌توان آنها را به صورت ذیل تحلیل نمود:
سناریوی نقش‌آفرینی پنهان نوری المالکی: یکی از سناریوهایی که در چند روز اخیر از سوی برخی رسانه‌ها و ناظران سیاسی مطرح شده در ارتباط با حمایت نوری المالکی، رئیس حزب الدعوه و رهبر ائتلاف دولت قانون از بازگشت چهره‌های سیاسی اهل سنت عراقی است.
بر اساس این سناریو مالکی با مداخله قضایی پرونده این افراد را از موضوعیت و دسترس خارج کرده است اما در تحلیل چنین سناریویی هم واکنش نوری المالکی و هم طرح چند شبهه نیز اهمیت دارد. نوری المالکی، رئیس ائتلاف دولت قانون در واکنش به اتهامات مطرح شده تاکید کرده که «به دلیل احساس مسئولیت و تاکید بر مواضع قاطع خود مبنی بر لزوم حفظ حقوق شهدا و قربانیان تروریسم، قاطعانه بر عدم مداخله خود در این پرونده و هرگونه تلاش برای تاثیرگذاری بر دستگاه قضایی را تکذیب می‌کنیم.» همچنین، مالکی از رسانه‌ها و فعالان سیاسی می‌خواهد در اطلاع رسانی‌های خود دقت کرده و بدون مدرک اتهام وارد نکنند.
افزون بر اظهارات مالکی، این مساله نیز قابل طرح است که اساسا این افراد در دوران نخست‌وزیری نوری المالکی مورد اتهام قرار گرفته و اینکه چرا باید مالکی چنین اقدامی انجام دهد مورد تردید است. همچنین، در سناریوی اخیر دستگاه قضایی عراق مطیع خواست و اراده نوری المالکی نشان داده می‌شود و این در حالی است که اگر مالکی چنین توانی را داشت قبل‌تر در بسیار از موضوعات همانند اعتراض به نتیجه انتخابات پارلمانی 10 اکتبر 2021 می‌توانست ورق را به نفع خود برگرداند.
سناریوی برنامه چارچوب هماهنگی شیعیان برای تضعیف ائتلاف صدر: دیگر سناریوی مطرح شده که بیشتر از سوی طرفداران و نزدیکان مقتدی صدر ایراد می‌شود، در ارتباط با ارجاع دادن بازگشت رهبران اهل سنت تحت تعقیب با برنامه‌ریزی چارچوب هماهنگی شیعیان به منظور تضعیف ائتلاف «نجات میهن» است که متشکل از سه جریان اصلی صدر، بارزانی و الحلبوسی –الخنجر می‌باشد.
طرح کنندگان این سناریو بر این باور هستند که در ورای بازگشت رافع العیساوی و علی حاتم و فعال‌سازی نقش سطام ابو ریشه و برخی شخصیت‌های سیاسی در استان الانبار و بغداد، اهدافی سیاسی وجود دارد که غرض از آن، تضعیف یا ایجاد رقیب در منطقه تحت نفوذ الحلبوسی در استان الانبار است. در واقع، آنها مدعی هستند که چارچوب هماهنگی شیعیان تلاش دارد با استفاده از این افراد زمینه را برای شکست ائتلاف دولت اکثریت ملی موردنظر مقتدی صدر ایجاد نماید.
این سناریو اساسا از بنیان با چند تردید و شبهه بزرگ مواجه است. اول اینکه رهبران سیاسی حشدالشعبی و در راس آن هادی العامری به عنوان یکی از مهم‌ترین رهبران چارچوب هماهنگی شیعیان، در واکنش به بازگشت علی حاتم سلیمان به عراق، با اظهار شگفتی از بازگشت این افراد که راه را برای گسترش کنترل داعش بر مناطق وسیعی از عراق هموار کردند و زمینه‌ساز تحمیل خسارات جانی، مادی و معنوی علیه ملت عراق شدند، تاکید کرده که: «ما به هیچ وجه نمی‌توانیم بپذیریم که معامله سیاسی بهایی است برای عفو این جنایتکاران که باعث شهادت هزاران جوان عزیز عراقی شدند. بنابراین، ما از قوه قضاییه شجاع عراق می خواهیم که تصمیم مناسب را اتخاذ و علیه این خائنان اعلام جرم کند تا درسی باشد برای هرکسی که به کشورش خیانت می‌کند.»
به طور حتم چنین واکنشی از سوی چارچوب هماهنگی شیعیان با ادعاهای مطرح شده در این سناریو بسیار متفاوت بوده و اساسا باید پرسید چگونه رهبران حشد الشعبی که نقش اول را در مبارزه با تروریسم در عراق داشته با حامیان داعش همکاری می‌کنند! بنابراین طرح چنین سناریویی را بیشتر می‌توان در نتیجه شکست جریان صدر در امر تشکیل دولت به صورت یکجانبه دانست.
سناریوی توطئه برای تداوم انسداد و بحران سیاسی در بغداد: سناریوی سوم نیز این است که بازگشت این افراد به منظور افزایش بن بست سیاسی در کشور می‌باشد. در واقع، افرادی همانند علی حاتم سلیمان و رافع العیساوی از دیرهنگام تحت حمایت و فرمان جبهه آمریکایی – سعودی در عراق بوده‌اند لذا این مساله اکنون قابل طرح است که چه اتفاقی افتاده که در کوران بن بست سیاسی عراق این افراد که سابقه خیانت به کشور را دارند، به بغداد باز می‌گردند. حتی مساله فراتر این است که چنین پنداشته می‌شود که نه تنها هیچ اتفاقی نیافتاده، بلکه این افراد به دفاتر سابق خود بازگشته و وزارت کشور عراق نیز تدایبر محافظتی را برای آنها در پیش گرفته است؟ مجموع این روند این پرسش را مطرح می‌کند که آیا رهبران آمریکایی – سعودی در پشت پرده ایجاد بحران جدید و انسداد هر چه بیشتر صحنه سیاسی عراق نیستند؟
در این شرایط مجهول باید منتظر ماند و دید روند تحولات در آینده آیا به روشن شدن ماجرا کمک خواهد کرد و یا خیر؟
تهدید جایگاه الحلبوسی در میان سنی‌ها با بازگشت رهبران سیاسی کهنه‌کار
فارغ از اینکه کدام یک از سناریوها در باب بازگشت رهبران سیاسی اهل سنتِ متهم به هکاری با گروه تروریستی داعش به واقعیت نزدیک است، بازگشت علی حاتم سلیمان و رفع اتهام از رافع العیساوی را می‌توان تهدیدی بزرگ برای جایگاه و رهبری محمد الحلبوسی در میان اهل سنت مورد ارزیابی قرار داد.
«علی حاتم سلیمان» از قطب‌های عشایری استان الانبار، بعد از «رافع العیساوی»، دومین رقیب سیاسی «محمد الحلبوسی» رئیس پارلمان و رهبر ائتلاف «تقدم» می‌باشد. سلیمان بعد از ورود به عراق بدون اعلام قبلی در توئیتی اعلام کرد که در بغداد حضور دارد تا جلوی طرح های عادی سازی، تجزیه طلبی و مدعیان زعامت اهل سنت را بگیرد. به وضوح این اظهارات حاتم سلیمان خطاب به محمد الحلبوسی است که در نبود یک رقیب جدی به شخص اول صحنه سیاسی اهل سنت تبدیل شده است. بدون تردید، در انتخابات آتی کشور عراق سلیمان و العیساوی می‌توانند نقشی مهم را در کاهش آرای محمد الحلبوسی داشته باشند و همین امر رهبری او در میان اهل سنت عراق را به شدت به خطر خواهد انداخت.
