الوقت- داعش به عنوان یکی از پیچیده ترین پدیده هایی است که در سالهای اخیر در محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته و دارای ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، فکری و اعتقادی، اجتماعی و استراتژیک است. در حال حاضر این گروه در دو حوزه عراق و سوریه به عنوان اصلی ترین حوزه های تحت تسلط و نفوذ خود فعالیت می کند و می توان لیبی را نیز به عنوان سومین حوزه نفوذ اصلی این جریان محسوب کرد. هر چند که داعش سرزمین های تحت تسلط خود در عراق و سوریه را به عنوان سرزمینی یکپارچه تحت فرمانروایی دولت اسلامی خود تلقی می کند. با این حال توجه به برخی شباهتها و تفاوتهای داعش در حوزه های عراق و سوریه اهمیت خاص خود را دارد.
در خصوص شباهتها یا مشترکات عملکرد داعش در عراق و سوریه می توان به متغیرهای مختلفی اشاره کرد که مهمترین آنها عبارتند از :
- تلقی سرزمین تحت تسلط داعش به عنوان واحد سرزمینی یکپارچه و واحد موسوم به خلافت اسلامی،
- دعوت از مسلمانان برای حضور در تمام سرزمینهای تحت تسلط و جنگ در برابر دشمنان به عنوان سرزمین خلافت،
- بکارگیری سناریوها و استراتژیهای نظامی مشترک مانند حملات انتحاری در عراق و سوریه،
- بکارگیری ترکیبی نیروهای داخلی و بومی و نیروهای خارجی در پیشبرد عملیات نظامی،
- ایجاد ساختار سیاسی و نظامی واحد در عراق و سوریه،
- ارائه تعریف مشترک از دشمنان و حداکثرسازی طیف دشمنان در عراق و سوریه که از دولت تا گروههای نظامی رقیب و بازیگران خارجی را شامل می شود،
- تعریف و اعمال قوانین مذهبی مشترک در حوزه عراق و سوریه،
در خصوص تفاوتهای داعش در عراق و سوریه نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد که در مقایسه با شباهت ها و اشتراکات سطح اندکی را شامل می شود :
- تلقی عراق به عنوان سرزمین تولد و شکل گیری و تلقی سوریه به عنوان سرزمین قدرت گیری داعش،
- مواجهه داعش در عراق با نیروهای دولتی و بین المللی وسیع تر و در مقابل رقابت و مقابله داعش در سوریه با طیف گسترده تری از بازیگران شامل دولت و سایر گروههای مسلح،
- استقرار پایتخت داعش در سوریه و آزادی عمل بیشتر در این حوزه در مقایسه با عراق،
- تکیه داعش در عراق بر طیف منسجمی از نیروها شامل بعثی های سابق ، سنی ها و بخشی از نیروهای خارجی و تکیه داعش سوریه بر طیف متنوع‌تری از نیروها .
در مجموع باید گفت که به رغم وجود شباهت ها و تفاوت های بازیگری داعش در عراق و سوریه، این جریان به دلیل وجود زمینه های مشترک در این دو کشور ظهور و رشد کرد، به نحوی که این گروه در عراق و سوریه با محیط اجتماعی و سیاسی مطلوبی روبروست که از آن حمایت می‌کند، در چهارچوب دولتهای ضعیفی که مورد هجمه‌های استراتژیک قرار دارند، عمل می‌کند و از تضاد و رقابتهای بازیگران منطقه ای و بین المللی در این دو حوزه به اندازه کافی بهره‌برداری می کند. علاوه براین حوزه سوریه و عراق به عنوان پایگاه اصلی داعش و به مثابه سرزمین خلافت از منظر طرفدارانش حوزه اصلی جذب و بکارگیری جنگجویان خارجی است.
بنابراین با توجه به ابعاد مختلف و پیچیدگیهای گسترده مربوط به پدیده داعش، آینده این جریان در عراق و سوریه نیز پیچیده و تا حد زیادی مبهم و از متغیرهای مختلفی تاثیرپذیر است، که می بایست مورد توجه کارشناسان و مقامات تصمیم گیر قرار گیرد.
جواد مددی
