سایت تحلیلی خبری الوقت | Alwaght Website

الوقت – با وجود گذشت حدود دو ماه از برگزاری پنجمین انتخابات پارلمانی عراق که در 10 اکتبر 2021 (18 مهر 1400) برگزار شد، تعلیق در عرصه حکمرانی و سیاست این کشور همچنان ادامه دارد. با این وجود، طی یک هفته گذشته با ابتکار هیأت هماهنگی شیعیان موسوم به «الاطار التنسیقی للقوی الشیعیه» (چارچوب هماهنگی گروه‌های شیعی) به نظر می‌رسد گره بحران سیاسی پیرامون تشکیل کابینه دولت جدید در حال باز شدن است.

نمود بارز این مساله را می‌توان در جریان دیدار میان چارچوب هماهنگی گروه‌های شیعی با مقتدی صدر، رهبر جریان صدر مشاهده نمود. این سلسله دیدارها می‌تواند حاکی از تعدیل شدن هیجانات سیاسی صدریون در روزهای اولیه پس از اعلام نتایج و حرکت به سمت در پیش گرفتن دیدگاهی واقع‌بینانه برای باز کردن گره کور تشکیل دولت باشد.

در واقع در وضعیت پس از اعلام نتایج انتخابات که بر اساس آن جریان وابسته به مقتدی صدر با 73 کرسی بیشترین آراء را در میان تمامی جریان‌ها کسب کرده بود، شاهد تندروی صدر و برخی جریان‌های دیگر در زمینه تشکیل دولت جدید بودیم. صدر که نسبت به ائتلاف با دو جریان برنده اهل سنت، ائتلاف «تقدم» با ۳۷ کرسی و کردها، حزب دموکرات کردستان عراق با 31 کرسی، امید بسته بود، تلاش کرده که بدون توجه به خواست دیگر جریان‌های سیاسی شیعی، دولت جدید را تشکیل دهد.

تلاش صدر برای تشکیل دولت اکثریت در شرایطی است که همچنان اعتراض‌ها نسبت به نتایج اعلام شده از سوی کمیسیون مستقل انتخابات ادامه دارد و تا کنون نتایج اعلام شده از سوی برخی جریان‌ها پذیرفته نشده است. با این وجود، در تغییری محسوس و در یک دیدار تاریخی، چارچوب هماهنگی گروه‌های شیعی در 2 دسامبر 2021 (11 آذر 1400) در منزل هادی العامری، رهبر ائتلاف فتح با مقتدی صدر دیدار کردند. همچنین، گزارش‌ها حاکی از آن است که رهبران چارچوب هماهنگی شامل افراد شاخصی همانند هادی العامری، نوری المالکی، عمار الحکیم و... فردا (7 دسامبر / 16 آذر) با مقتدی صدر در مقر اقامتش در شهر نجف دیدار می‌کنند تا گفتگوها و بررسی ها را درباره پرونده انتخابات پارلمانی تکمیل کنند.

مع الوصف اکنون این مساله قابل طرح است که نرمش مقتدی صدر چه دلایلی دارد و او چرا پس از اتخاذ مواضع اولیه سفت و سخت خود در برابر چارچوب هماهنگی شیعیان به یکباره رویکرد گفتگو و مذاکره را مورد توجه قرار داده است؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان بر مساله پذیرش واقعیات موجود در صحنه حکمرانی کشور عراق اشاره مرد که شرح آن در ادامه نوشتار در سه محور مورد بررسی قرار می‌گیرد.

دشواری تشکیل دولت بدون توجه به خواست اکثریت شیعیان

هر چند مقتدی صدر با کسب 73 کرسی بیشتر تعداد آراء را در میان ائتلاف‌های سیاسی کسب کرده است اما نکته قابل تامل این است که جریان وابسته به او در میان شیعیان اکثریت نیست، بلکه جریان غالب در جبهه شیعیان، متشکل از تمامی جریان‌ها و احزابی است که در چارچوب هماهنگی شیعیان حضور دارند. شاید در ابتدا چنین تصور شود که صدر در نتیجه ائتلاف با کردها و اهل سنت به آسانی توانایی تشکیل دولت جدید و انتخاب نخست‌وزیر اینده را خواهد داشت اما واقعیات میدانی حاکم بر صحنه سیاسی این کشور از این امر حکایت دارند که کنار گذاشتن جریان اکثریت شیعیان نه تنها امری ممکن نیست، بلکه می‌توان زمینه انسداد سیاست و حکمرانی در کشور عراق را در پی داشته باشد.

اساسا صحنه سیاسی عراق طی سال‌های بعد از 2003 بر اساس الگوی اکثریت و اقلیت نبوده و همواره الگوی دولت توافقی فارغ از وزن جریان‌های سیاسی در پارلمان مطرح بوده است. در وضعیت جدید نیز به نظر می‌رسد صدر به این باور رسیده که سنت‌شکنی سیاسی او حذف جریان اکثریت شیعیان برای او می‌تواند هزینه‌ای گزاف و جبران‌ناپذیر به همراه داشته باشد. اکنون به جرات می‌توان گفت صدر با وجود مواضع رادیکال اولیه خود، در نشست با دشمن قسم‌خورده خود یعنی نوری المالکی حاضر شده است که این امر به معنای پذیرش واقعیات میدانی می‌باشد.

نگرانی از گذاشتن تمامی تخم‌مرغ‌ها در سبد بارزانی و الحلبوسی

در سطحی دیگر، به نظر می‌رسد مقتدی صدر نسبت به گذاشتن تمامی تخم‌مرغ‌های خود در سبد ائتلاف با کردها و اهل سنت، تردید پیدا کرده و نگران است که آن‌ها نتوانند در روند تشکیل دولت بر مواضع خود استوار بمانند. واقعیت امر این است که محمد الحلبوسی و مسعودی بارزانی، رهبران دو جریان اکثریت در مان اهل سنت و کردها، نسبت به قدرت و جایگاه چارچوب هماهنگی شیعیان آگاه هستند و تا کنون تمامی سیگنال‌های مخابره شده از سوی این دو جریان نشان‌گر این است که آن‌ها قصد ندارند خود در برابر جریان اکثریت شیعیان تعریف کنند. همین امر موجب تردید و ابهام در مواضع سفت و سخت اولیه صدر شده و به نظر می‌رسد او را به سوی پذیرش ایجاد دولت ائتلافی با حضور تمامی جریان‌ها سوق داده است.

دشوار بودن گذار از نقش اپوزیسیون و واهمه از پذیرش نقش رهبر دولت

موجودیت و قدرت‌گیری جریان وابسته به مقتدی صدر در تمامی انتخابات پارلمانی عراق رد سال‌های بعد از 2010 تا کنون، بر مبنای ایفای نقش اپوزیسیون دولت حاکم بوده است. در حقیقت، مقتدی با رویکرد انتقادی خود همواره در کسب آرای مردمی موفق بوده و حتی در مقاطع مختلف از پذیرش مسئولیت خودداری کرده است. در وضعیت جدید نیز به نظر می‌رسد پذیرش نقش رهبری دولت و تعیین نخست‌وزیر از سوی او، نگرانی و التهاب ویژه را برای مقتدی به همرا دارد. او نسبت به این امر نگران است که درصورت پذیرش نقش رهبری دولت و عدم توانمندی جریان او برای اصلاح اوضاع و مدیریت کشور، جایگاه فعلی و محبوبیت جریان صدر به شدت تضعیف شود. در نتیجه این امر به نظر می‌رسد در سناریویی واقع بینانه صدر رویکرد تعیین مناصب کلیدی کشور به ویژه وزارت‌های اصلی را عهده‌دار شود.