با توجه به مولفه‌ها و ظرفیت‌های مهم سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو)، کنش فعال و جدی تهران در میان کشور عضو این نهاد و تقویت همکاری‌ها در زمینه تجارت خارجی گامی مهم در راستای رهایی از گره زدن منافع ملی ایران به غرب و مواجهه هوشمندانه با تحریم‌های غیر قانونی آمریکا علیه تهران خواهد بود
الوقت – حجت الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی در دومین سفر خارجی خود امروز (27 نوامبر / 6 آذر) به دعوت «قربانقلی بردی محمداف» رئیس جمهور ترکمنستان، در راس یک هیات سیاسی و اقتصادی برای شرکت و سخنرانی در اجلاس سران سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) عازم عشق‌آباد شد. سفر رئیس جمهور ایران به پانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) علاوه بر تاثیر در تقویت مناسبات تهران و عشق‌آباد می‌تواند در راستای اجرایی کردن راهبرد سیاست خارجی دولت جدید ایران مبنی بر گسترش همکاری‌های اقتصادی با همسایگان از اهمیتی فوق‌العاده برخوردار باشد. اما اکنون این سوالها مطرح است که سازمان اکو چه ظرفیت‌هایی برای کاهش اثر تحریم‌ها و تقویت تجارت خارجی ایران برخوردار بوده و همجنین این سازمان منطقه‌ای در حال حاضر چه جایگاهی در تجارت خارجی اعضا دارا می‌باشد؟
توسعه مناسبات دو جانبه با ترکمستان
در چارچوب سفر رئیس‌جمهور ایران برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) تقویت مناسبات میان تهران و عشق‌آباد یکی از دستور کارهای اصلی سید ابراهمی رئیسی خواهد بود. در چاچوب نگاه ویژه ایران به آسیای میانه پس از عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای، به نظر می‌رسد ترکمنستان نیز یکی از کشورهای مهمی خواهد بود که دولت سیزدهم در پی توسعه همکاری‌های با آن بر خواهد آمد. لذا دیدار میان قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان، با سید ابراهیم رئیسی، همتای ایرانی خود از اهمیتی فوق العاده برخوردار است.
اکنون بسیاری از ناظران سیاسی بر این باور هستند که دیدار میان رئیسی و قربانقلی بردی‌محمداف، می‌تواند نقش و تاثیر به سزایی در ذوب شدن یخ مناسبات دو کشور ایران و ترکمنستان داشته باشد. در سال‌های 1395 تا 1399 سطح مناسبات دو کشور 4 درصد کاهش به خود دیده است و مساله بدهی‌های مالی به زمینه‌ای برای سردی مناسبات دو کشور تبدیل شده بود. اما در جریان دیدار روسای جمهو دو کشور این انتظار وجود دارد که اختلاف‌نظرها در مساله بدهی‌های ایران و قیمت‌گذاری گاز صادر شده حل و فصل شود. در عین حال، با از سرگیری واردات گاز از ترکمنستان می‌توان با بخش زیادی از چالش‌های فعلی در افت فشار گاز در فصل سرما مقابله کرد. همچنین، در سطح سیاسی و دیپلماتیک نیز دیداری رئیسی با رئیس جمهوری ترکمنستان می‌تواند زمینه‌ساز نزدیکی مواضع تهران و عشق آباد در مسائل منطقه آسیای میانه باشد.
اهمیت نقش اکو و پتانسیل‌های این سازمان در توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری کشورهای عضو و منطقه
سازمان اکو میراث‌دار سازمان همکاري عمران منطقه‌اي است، که در تیر ماه 1343 (ژوئن 1964) شکل گرفت. سه کشور بنیانگذار آن (ایران، ترکیه و پاکستان)، از نظر توسعه اقتصادي- اجتماعی کم و بیش در سطح متوازن و هر سه کشور تحت نفوذ آمریکا بودند. اما پیروزي انقلاب اسلامی در ایران به حیات این سازمان پایان بخشید. از سال 1985 (1364) مجددا ایران، ترکیه و پاکستان تلاشهاي تاز‌ه‌اي را براي توسعه همکاري‌هاي منطقه‌اي آغاز کردند. سازمان آر. سی. دي اینبار با نام سازمان همکاري اقتصادي (اکو) دور جدیدي از فعالیت‌هاي خود را آغاز کرد. با این وجود، تا سال 1990(1370) ( سال گسترش اکو با پیوستن اعضاي جدید) این سازمان از تحرك قابل ملاحظه‌اي برخوردار نبود.
این سازمان با هدف اعتلای سطح زندگی اقتصادی مردم منطقه در ۱۹۸۴ تاسیس شده بود و افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان در ۱۹۹۲ به آن ملحق شدند. از جمله اهداف دیگر سازمان گسترش تجارت درون منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای و همچنین تلاش در جهت ادغام تجارت کشورهای منطقه با تجارت جهانی است که در نشست پانزدهم سران این سازمان نیز همین هدف در دستور کار قرار گرفته است.
واقعیت امر این است که ترکیب و ساختار ژئواکونومیک اعضای اکو، حاوی فرصت‌های فوق‌العاده‌ای برای کمک به توسعه و رشد اقتصادی و افزایش رفاه مردم کشورهای عضو می‌باشد اما تا کنون این پتانسیل به طور کامل و متناسب با ظرفیت‌های موجود مورد استفاده قرار گرفته نشده است. پایین بودن تجارت درون منطقه‌ای (۷.۷ درصد در سال ۲۰۱۸) و پایین بودن میزان سرمایه‌گذاری درون منطقه‌ای به صورتی که هیچکدام از سه شریک اول تجاری کشورهای قزاقستان، ترکیه، پاکستان و ازبکستان را کشورهای عضو سازمان اکو تشکیل نمی‌‌دهد، خود گواه این موضوع می‌باشد.
کشورهای عضو اکو فرصت‌ها و تهدیدات مشترکی دارند که می‌تواند زمینه‌ساز افزایش همکاری‌های اقتصادی با یکدیگر باشد. توسعه همکاری‌ها در سازمان اکو می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد منافع و رفع تهدیدات مختلف در زمینه‌های امنیت ملی، مشکلات زیست محیطی و اختلافات سیاسی و... برای اعضا باشد. در این میان، گسترش همکاری ایران با اعضای اکو همانند ترکیه، پاکستان، افغانستان و... می‌تواند منافع اقتصادی قابل ملاحظه‌ای برای تهران به همراه داشته باشد.
ضرورت رفع چالش‌ها و اهتمام دولت جدید ایران به نقش آفرینی در اکو
سفر سید ابراهیم رئیس به عشق آباد به منظور شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو)، دومین سفر خارجی رئیس جمهور ایران پس از روی کار آمدن او در 3 آگوست 2021 (12 مرداد 1400)، نماد بارز تمرکز تهران در دوران جدید به تقویت مناسبات با همسایگان است. واقعیت امر این است که در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، منطقه آسیای میانه در جایگاه حاشیه‌ای در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قرار داشت. مبادلات تجاری ایران با آسیای مرکزی طی 8 سال اخیر با افتی محسوس به کمتر از یک سوم سال 1392 رسیده و اختلاف نظرهای سیاسی با این کشورها نیز در طول سال‌های اخیر به اوج خود رسیده است. اما در وضعیت جدید توجه به آسیای میانه و کشورهای پیرامونی، در کانون اصلی سیاسست خارجی دولت ایران قرار گرفته است.
نمود بارز این مساله در اولین سفر سید ابراهیم رئیسی، در شهریور ماه سال جاری برای شرکت در نشست سازمان شانگهای به کشور تاجیکستان، قابل مشاهده است که در پی آن تهران به عنوان عضو، در این سازمان پذیرفته شد. با نظر به این اوصاف، اکنون به نظر می‌رسد با توجه به محوریت سیاست خارجی دولت سیزدهم ایران به اولویت و اولیت توجه به توسعه مناسبات با همسایگان، سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) می‌تواند نهاد و کانونی مهم برای تحرک‌بخشی به تجارت خارجی ایران در سطح منطقه و حتی بی اثر کردن تحریم‌های ظالمانه علیه تهران باشد.
در همین راستا شاهد هستیم که «مهدی صفری» معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که در عشق آباد حضور دارد، در سخنرانی خود در نشست وزرای امور خارجه اکو در 27 وامبر 2021 (6 آذر 1400) تاکید کرده که مشارکت فعال در این سازمان از اولویت‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. واقعیت امر این است توجه به حضور فعال در «اکو» بازنمود رویکرد جدید در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بر اساس دوری‌گزینی و عدم گره زدن اقتصاد کشور به توافق با غرب بر سر مسئله هسته‌ای است.
در شرایط کنونی نیز با توجه به مولفه‌ها و ظرفیت‌های مهم سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو)، کنش فعال و جدی تهران در میان کشور عضو این نهاد و تقویت همکاری‌ها در زمینه تجارت خارجی گامی مهم در راستای رهایی از گره زدن منافع ملی ایران به غرب و مواجهه هوشمندانه با تحریم‌های غیر قانونی آمریکا علیه تهران خواهد بود. ایفای نقش فعال در اکو علاوه بر اهمیت اقتصادی آن، در زمینه ایجاد موازنه در رویکرد سیاست خارجی ایران می‌تواند نقشی قوام‌بخش داشته باشد؛ زیرا اجرایی شدن رویکرد جدید به معنای استقلال فزآینده ایران در مناسبات و گفتگوهای با غرب خواهد بود و حتی می‌تواند مواضع تهران را در جریان مذاکرات وین برای احیای برجام که از 29 نوامیر 2021 (8 آذر 1400) دور هفتم (جدید) آن آغاز خواهد شد را بیش از بیش تقویت کند. حتی همزمان شدن حضور سید ابراهیم رئیسی در اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) پیام روشن و صریح برای کشورهای غربی خواهد بود.
