در مجموع با در نظر گرفتن دیدارها و نشست‌ها و رایزنی‌های دیپلماتیک مقامات ایرانی در تاجیکستان می‌توان این سفر را حاوی دستاورهای مهمی برای رویکرد نگاه به شرق در سیاست خارجی ایران، تقویت مناسبات با همسایگان و نشان دادن اراده قاطع تهران در اولویت دادن به موضوع مهم تجارت منطقه‌ای و در نهایت همکاری با همسایگان برای حل مشکلات و چالش‌های مشترک منطقه‌ای دانست
به گزارش «الوقت» اولین سفر خارجی آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، در مقام ریاست جمهوری اسلامی ایران به یکی از مهمترین رویدادهای دیپلماتیک در عرصه سیاست خارجی ایران طی 40 سال گذشته بدل شد و آن پذیرش ایران به عنوان عضو رسمی سازمان بزرگ منطقه‌ای شانگهای پس از سالها انتظار بود. این سفر از طرف دیگر به دیدارهای بسیار مهم دیپلماتیک با مقامات بلندپایه کشورهای مختلف انجامید که نوید سیاست خارجی پر رونق در دولت رئیسی را می‌دهد. در ادامه به مهمترین دستاوردهای این سفر در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی می‌پردازیم.
موفقیت در عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای
هر چند سفر رئیس‌جمهور ایران به شهر دوشنبه با هدف انجام دیدارهای دیپلماتیک نیز بود اما بدون تردید مهمترین دستاورد این سفر را می‌توان رسمی شدن عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای پس از قریب به 16 سال انتظار ارزیابی کرد. در 26 آوریل 1996 سران کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف اعتمادسازی امنیتی در مرزهای خود در شهر شانگهای چین، تحت عنوان «شانگهای 5» گردهم آمدن و در نهایت پس از 5 نشست سالانه، در 2001 به طور رسمی ایجاد «سازمان همکاری شانگهای» را اعلام کردند. با توجه به تثبیت جایگاه این سازمان چهار سال بعد از تاسیس و جایگاه ویژه ایران در آسیای میانه، گفتگوها برای عضویت در این سازمان از سوی تهران پیگیری شد. در نهایت در سال 2005 ایران به عضویت ناظر این سازمان پذیرفته شد.
طی سال‌های بعد از 2005 به طور متمادی بحث پذیرش عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای مطرح بوده است اما تا جولای 2015 و بعد از امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) میان تهران و کشورهای 1+5 تحریم‌های بین‌المللی و قطعنامه‌های شورای امنیت مانع حقوقی و سیاسی محدود کننده در برابر پیوستن ایران به این نهاد بود. مع الوصف، در سال 2017 تلاش ایران برای عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای با وجود موافقت تمامی اعضا، به دلیل مخالفت تاجیکستان که با طرح دلایل مختلف امنیتی، سیاسی و... بود، بدون نتیجه باقی ماند اما در وضعیت جدید شاهد بودیم که دوشنبه نیز نسبت به عضویت دائم تهران، رویکرد مثبتی ارائه و با پذیرش عضویت دائم ایران موافق کرد.
در نهایت دیروز (17 سپتامبر 2021 (26 شهریور 1400)) عضویت دائم ایران، به عنوان نهمین کشور، عضو اصلی سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شد و به انتظار 16 ساله ایران پایان داده شد. اکنون بسیاری از ناظران سیاسی بر این باور هستند که نهایی شدن عضویت دائمی ایران در سازمان شانگهای دستاوردها و ظرفیت‌های بزرگی را برای جمهوری اسلامی ایران به همراه خواهد داشت. در همین راستا «لوان جاگاریان» سفیر روسیه در ایران، آغاز فرایند عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای را اولین موفقیت سیاست خارجی سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور و حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران ارزیابی کرده است. حتی حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه ایران در سخنانی تصریح کرده که آثار عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای در برنامه اقتصادی دولت سیزدهم قابل شهود خواهد بود.
تاکید ویژه بر تقویت و گسترش همکاری‌های فرهنگی میان تهران و دوشنبه
علاوه بر دستاورد بزرگ ایران در کسب جایگاه عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای، در سطح مناسبات دو جانبه نیز تهران و دوشنبه به سطحی قابل توجه از توافقات دست پیدا کردند. بدون تردید، تقویت همکاری‌های فرهنگی حلقه اصلی گمشده در مناسبات دو کشور پارسی‌زبان است که مورد توجه طرفین قرار گرفته است. در همین ارتباط آیت الله رئیسی امروز –شنبه- در نشست مشترک هیات های عالیرتبه ایران و تاجیکستان خطاب به امامعلی رحمان، همتای تاجیک خود با بیان اینکه روابط دو ملت متکی به دین، فرهنگ، زبان و تاریخ مشترک چند هزار ساله، ریشه دار و عمیقا دوستانه است، گفت: امیدوارم سفر به تاجیکستان که اولین سفر خارجی بنده به عنوان رئیس جمهور ایران است، نقطه عطف و فصل نوین همکاری های همه جانبه تهران و دوشنبه باشد.
در سوی مقابل نیز امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان در جریان دیدار با رئیسی، سفر رئیس جمهور ایران را سفری تاریخی توصیف کرد و گفت: برخورداری مردمان ایران و تاجیکستان از زبان، ارزش ها، فرهنگ و تاریخ مشترک عامل مهمی در تسهیل مسیر تقویت روابط دو کشور است.
همچنین، در بُعد فرهنگی، در آخرین روز سفر کاری رئیسی به تاجیکستان شاهد هستیم که او به منظور زیارت آرامگاه میر سیدعلی همدانی و دیدار با مردم کولاب، عازم این شهر خواهد شد. در این سفر نیز رئیس مجلس نمایندگان تاجیکستان حجت الاسلام و المسلمین رئیسی را در سفر به کولاب همراهی می کند. رئیسی علاوه بر زیارت آرامگاه میر سید علی، از موزه آن نیز بازدید کرده و در جمع استقبال کنندگان، سخنرانی خواهد کرد.
میرسید علی همدانی ۱۲ رجب ۷۱۴ هجری قمری در همدان متولد شد و در ذیحجه ۷۸۶ هجری قمری درگذشت. میرسیدعلی همدانی از جمله شخصیت های معنوی مورد احترام در تاجیکستان و شبه قاره هند است. وی حافظ قرآن کریم بود و گسترش بسیاری از هنرهای قرون گذشته در منطقه کشمیر را با نام سید علی همدانی پیوند می‌دهند؛ هنرهایی مانند شالبافی، بافندگی، سفالگری و خوش نویسی از بازمانده های میراث شاه همدان و ۷۰۰ همراه هنرمند او به شمار می آید. با نظر به این پیشینه، دیدار آیت الله رئیسی با مردم کولاب، می‌تواند نقشی بی بدیل در زمینه تقوبت مناسبات فرهنگی میان دو کشور داشته باشد.
هدف گذاری اقتصادی ویژه با تمرکز بر تجارت 500 میلیون دلاری
یکی دیگر از دستاوردهای دو جابنه سفر رئیسی به تاجیکستان در زمینه همکاری‌های اقتصادی و تجاری است. در این زمینه نیز در جریان دیدار سید ابراهیم رئیسی با امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور ایران با استقبال از پیشنهاد رئیس جمهور تاجیکستان برای افزایش حجم تجارت و انتقال دستاوردهای فنی و مهندسی بخش خصوصی ایران تاکید کرد: «با نظر جنابعالی موافق هستم که کارگروهی برای بررسی توافقات گذشته دو کشور تشکیل شود تا دلایل عدم اجرا یا اجرای کند برخی از این تواقفات شناسایی شده و موانع و مشکلات پیش روی آنها رفع شود. سطح تعاملات اقتصادی، تجاری و علمی دو کشور قابل قبول نیست و باید تلاش کنیم مناسبات دو کشور در این زمینه ها به حداکثر ممکن افزایش یابد.»
همچنین، رئیسی با بیان اینکه گسترش روابط با کشورهای منطقه و همسایه اولویت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره جدید است، تصریح کرد: ایران ظرفیت ها و امکانات خود در زمینه حمل و نقل و دسترسی به آب های آزاد را در راستای توسعه همکاری ها و روابط با کشورهای دوست و همسایه به کار می گیرد و فعال تر شدن این ظرفیت ها می تواند نقش موثری در تعمیق دوستی و تقویت تعاملات ایران با کشورهای منطقه داشته باشد.
در ارتباط با همین موضوع، رئیس جمهور تاجیکستان نیز با اشاره به ۱۶۰ سند همکاری بین دو کشور در سال های گذشته اضافه کرد: متاسفانه در سال های اخیر حجم مبادلات تجاری دو طرف به ۵۷ میلیون دلار کاهش یافت اما با توجه به ظرفیت های موجود و با استمرار و افزایش تماس ها، دیدارها و مذاکرات مقامات ایران و تاجیکستان می توانیم تجارت ۵۰۰ میلیون دلاری را هدف گذاری کرد.
وی اظهار داشت: امیدواریم نقشه راه گسترش روابط دو کشور هر چه سریع تر نهایی شده و بتوانیم با تشکیل شورای سرمایه گذاری و نهادهای تخصصی مشترک، اجرای اهداف این نقشه راه را با سرعت بیشتر دنبال کنیم. امامعلی رحمان با اشاره به موقعیت ممتاز و ظرفیت های بندر چابهار و نیز بندرعباس گفت: تاجیکستان به طور جدی علاقمند به استفاده از بندر چابهار و بندرعباس از طریق خطوط ریلی و جاده ای است. رئیس جمهور تاجیکستان خواهان برقراری پرواز مستقیم منظم بین دو کشور، مشارکت ایران در اکتشاف نفت و گاز در تاجیکستان، گسترش همکاری های علمی و فرهنگی و توسعه گردشگری بین دو کشور شد.
تقویت جایگاه سیاسی و دیپلماتیک ایران در منطقه
دیگر بعد اهمیت و دستاورد سفر آیت‌الله رئیسی به تاجیکستان در زمینه دیپلماتیک است. علاوه بر حضور رئیسی در جمع سران سازمان همکاری شانگهای، دیدارها و نشست‌های سیاسی و دیپلماتیک مهمی میان هیات ایرانی با دیگر کشورهای انجام شد که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: «دیدار دو جانبه رئیس جمهور ایران با قربانقلی بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان، دیدار رئیسی با نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، حضور رئیسی در نشست سازمان امنیت دستجمعی با محوریت تحولات افغانستان، نشست چهار جانبه وزیران امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، روسیه، چین و پاکستان و دیدار دو جانبه وزاری خارجه ایران با همتایان روسی و چینی خود.»
همچنین، در سطح سیاسی سفر آیت‌الله رئیسی به تاجیکستان از اهمیتی فوق‌العاده برای بهبود مناسبات ایران با همسایگان شمالی برخوردار است. در این مسیر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با اهمیت سیاسی و دیپلماتیک سفر آیت‌الله رئیس به تاجیکستان تاکید می‌کند: «این سفر حاوی پیام های بسیار خوبی برای همه کشورهای همسایه و در عین حال برای کشورهای همسایه شمالی ما است.» امیرعبداللهیان با بیان اینکه تاجیکستان از چندین جهت دارای اهمیت است، تصریح کرده که تاجیکستان عضو اصلی سازمان شانگهای است و آخرین نشست سران این اجلاس روز گذشته در تاجیکستان برگزار شد. ما سال ها عضو ناظر این سازمان بودیم و تلاش هایی برای عضویت دائم ما صورت گرفته بود و با پیگیری هایی که در هفته های اخیر انجام شده است این امر محقق شد.
یکی دیگر از دستاوردهای این سفر را می‌توان تاکید دوشنبه و تهران بر اشتراک موضع در زمینه تعامل با تحولات سیاسی کشور افغانستان ارزیابی کرد. در دیدار امروز –شنبه- میان سید ابراهیم رئیسی و امام علی رحمان اف، رئیس جمهور ایران در بخشی از سخنان خود با اشاره به تحولات افغانستان خاطرنشان کرده که از نظر جمهوری اسلامی ایران تنها راهکار حل و فصل مشکلات افغانستان تشکیل دولتی فراگیر و خودداری از دخالت بیگانگان در این کشور است. افغانستان باید توسط افغانستانی ها اداره شود و هیچ دولت خارجی نباید در امور آن مداخله کند. امامعلی رحمان نیز با بیان اینکه درباره رخدادهای افغانستان با جمهوری اسلامی اشتراک نظر داریم، گفت: حکومت آینده افغانستان باید با مشارکت همه اقوام و گروهها بوده و از حقوق آحاد ملت افغانستان صیانت کند و سازمان ملل بر این روند نظارت موثر داشته باشد. هیچ کشور خارجی نباید در امور داخلی افغانستان دخالت کند.
همچنین، پیش از این دیدار، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران در دیدار با سراج الدین مهرالدین، همتای تاجیکستانی خود، با اشاره به وضعیت افغانستان، تشکیل دولت کاملا فراگیر با حضور نمایندگان کلیه اقوام از جمله تاجیک، پشتون، هزاره و سایرین را تنها راه بازگشت ثبات، آرامش و توسعه این کشور دانسته بود. وزیر امور خارجه تاجیکستان نیز با اشاره به تحولات افغانستان، در خصوص ضرورت کمک های بشردوستانه به مردم این کشور در شرایط کنونی، بر ایده تشکیل دولتی فراگیر با مشارکت همه اقوام تاکید کرد.
در مجموع با در نظر گرفتن دیدارها و نشست‌ها و رایزنی‌های دیپلماتیک مقامات ایرانی در تاجیکستان می‌توان این سفر را حاوی دستاورهای مهمی برای رویکرد نگاه به شرق در سیاست خارجی ایران، تقویت مناسبات با همسایگان و نشان دادن اراده قاطع تهران در اولویت دادن به موضوع مهم تجارت منطقه‌ای و در نهایت همکاری با همسایگان برای حل مشکلات و چالش‌های مشترک منطقه‌ای دانست.
