در نتیجه توافق میان اربیل و بغداد پیرامون اداره شهر سنجار در 10 اکتبر 2020 (19 مهر 1399)، رسماً زمینه برای اخراج نظامیان پ‌ک‌ک ایجاد شد. همین امر موجب شده که پ‌ک‌ک خود را قربانی بازی سیاسی حزب دموکرات کردستان عراق با حکومت مرکزی عراق بداند و به نوعی دور جدیدی از تنش و درگیری با این حزب را آغاز کند.
الوقت – مناسبات میان دو حزب دموکرات کردستان عراق، به رهبری مسعود بارزانی و کارگران کردستان (PKK) در دو ماه گذشته به وضعیتی بحرانی و پرتنش تبدیل شده است. در هفته‌های گذشته در چندین نوبت اخباری از درگیری میان نیروهای پیشمرگ کردستان عراق و نیروهای گریلای وابسته به گروه ترویستی پ‌ک‌ک منتشر شد. در ابتدای امر منابع اقلیم کردستان مدعی شدند که گروهک پ‌ک‌ک در نواحی مجاور استان دهوک، دو کارمند وزارت برق را مورد هدف قرار داده و آنها را کشته‌اند اما در مهم‌ترین رخداد در 13 دسامبر 2020 (23 آذر 1399) درگیری‌ای علنی میان نیروهای پیشمرگ وابسته به حزب دموکرات کردستان عراق و نیروهای نظامی وابسته به پ‌ک‌ک در منطقۀ آمیدی استان دهوک، رخ داد که در نتیجه آن یکی از نیروهای پیشمرگ کشته شد و سه عصو پ‌ک‌ک نیر مجروح شدند.
با این وجود، درگیری میان این دو حزب به درگیری منطقه «آمیدی» ختم نشد، بلکه در 16 دسامبر 2020 (26 آذر 1399) موج جدیدی از درگیری به وقوع پیوست که البته بانیان آن این‌بار نیروهای نظامی کرد سوریه تحت رهبری حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) یا شاخه سوری حزب پ‌ک‌ک بودند. در همین زمینه، سربست لزگین قائم مقام وزارت پیشمرگ اقلیم کردستان، در نشستی خبری اعلام کرد که نیرویی 60 نفره وابسته به نیروهای نظامی حزب اتحاد دمکراتیک کردهای سوریه PYD پس از اینکه نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان در مرز میان اقلیم و مناطق کردنشین سوریه، مانع از ورود غیرقانونی 8 نیروی پ.ک.ک، به خاک اقلیم شده اند، با استفاده از سلاح های سنگین و نیمه سنگین، به نیروهای پیشمرگ در منطقه سحیلا حمله کرده اند.
با ابن اوصاف، اکنون این پرسش قابل طرح است که دلیل دور جدید تنش میان حزب پ‌ک‌ک و دموکرات کردستان عراق چیست و هر یک از این بازیگران چه ابزارهایی را برای مقابله با دیگری دارند؟ در پرداختن به این پرسش می‌توان سه محور اساسی را مورد بحث و بررسی قرار داد. در ابتدا ضروری است که علت وقوع دور جدید درگیری میان این دو حزب ارائه و سپس اهداف پ‌ک‌ک مورد بررسی قرار بگیرد و در نهایت، ابزارهای حکومت اقلیم کردستان عراق، در تقابل با پ‌ک‌ک ارائه شود.
توافق سنجار، جرقهای در انبار باروت
بحران در مناسبات و تنش میان دو حزب پ‌ک‌ک و دموکرات کردستان عراق را می‌توان در تحولات دهه 1990 ریشه یابی کرد. حزب پ‌ک‌ک که در سال 1978 به رهبری عبدالله اوجالان تاسیس شد، در سال 1983 مبارزات مسلحانه خود علیه ترکیه را آغاز کرد. این حزب از اواخر دهه 1980 کانون اصلی تحرکات خود را به شمال عراق منتقل کرد و در اوایل دهه 1990 که حکومت خودمختار کردستان عراق در سال 1991 تاسیس شد، حضور پ‌ک‌ک در کوهستان‌های قندیل به معضلی برای تشکیلات اقلیم کردی شمال عراق تبدیل شد. در همین دوران، همکاری حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی با دولت ترکیه و حملات ارتش این کشور، این حزب را به دشمن شماره یک پ‌ک‌ک تبدیل کرد و خصومتی نهادینه شده میان دو طرف شکل گرفت.
هر چند در اواخر دهه 1990 خصومت میان طرفین کاهش پیدا کرد و حتی در سال‌های بعد از 2003 میان دو طرف سطحی از همکاری مخفیانه و نامحسوس شکل گرفت اما هیچگاه کینه و نفرت میان طرفین پایان پیدا نکرد. با این اوصاف، بعد از ظهور داعش در عراق، نیروهای پ‌ک‌ک که فضای ناشی از خلاء قدرت را درک کرده بودند به سوی شهر سنجار سرازیر شدند و نیروهای مدافع سنجار (YBS) را تاسیس کردند اما بارزانی‌ها همواره خواهان خروج پ‌ک‌ک از این منطقه بودند که همواره با مخالفت پ‌ک‌ک مواجه می‌شد. در نهایت در نتیجه توافق میان اربیل و بغداد پیرامون اداره شهر سنجار در 10 اکتبر 2020 (19 مهر 1399)، رسما زمینه برای اخراج نظامیان پ‌ک‌ک ایجاد شد. همین امر موجب شده که پ‌ک‌ک خود را قربانی بازی سیاسی حزب دموکرات کردستان عراق با حکومت مرکزی عراق بداند و به نوعی دور جدیدی از تنش و درگیری با این حزب را آغاز کند.
پ‌ک‌ک و تلاش برای پرهزینه کردن حکومت‌داری برای بارزانی‌ها
در وضعت کنونی با توجه به اتفاقات پیش‌رو، می‌توان مهم‌ترین هدف پ‌ک‌ک از ورود به درگیری با حزب دموکرات کردستان عراق را در سه محور اساسی ارائه کرد:
1- اولین هدف پ‌ک‌ک را می‌توان انتقام گیری از بارزانی‌ها به دلیل مداخله هدفمند در اخراج نظامیان وابسته به این گروه در شهر سنجار در ماجرای توافق میان کردها با حکومت مرکزی مورد ارزیابی قرار داد.
2- هدف دوم سران گروهک پ‌ک‌ک را می‌توان افزایش فشارها بر حزب دموکرات دانست. در شرایطی که بارزانی ها به دلیل روابط گرم با ترکیه به عنوان بزرگترین دشمن کردهای عراق و سوریه و فروش نفت و دادن امتیازات اقتصادی برای کسب منافع حزبی و خوانوادگی، همواره از سوی شهروندان کرد اقلیم به خیانت و سودجویی متهم می شوند، درگیری های اخیر به طور حتم بارزانی‌ها را در کانون اتهام جنگ «برادرکشی» قرار داده و از سوی دیگر، مشروعیت آنها در میان شهروندان کرد بیش از پیش مخدوش می‌سازد.
3- هدف سوم این حزب استفاده از فضاس بحران مشروعیتی است که به دلیل فساد و مشکلات اقتصادی بارزانی‌ها در طی سالیان اخیر با آن مواجه هستند و موجب اعتراضات گاه و بیگاه شهروندان کرد اقلیم می‌شود. در این رابطه اگرچه نیروهای پ ک ک از اعتراضات مردمی به فساد و بحران اقتصادی حمایت می‌کنند اما اربیل نیروهای پ‌ک‌ک متهم به ایفای نقش فعال در اعتراضات و حمله به مراکز حزبی و حکومتی می‌کند.
ابزارهای اربیل برای مقابله با پ‌ک‌ک
با اوج گیری تنش‌های میان دو بارزانی‌ها و پ‌ک‌ک، اکنون این مساله قابل طرح است که حزب دموکرات کردستان عراق در مقام مسئول اصلی حکومت در اربیل از چه ابزارهای احتمالی بر علیه پ‌ک‌ک بهره خواهد گرفت. در این زمینه می‌توان پنج گزینه احتمالی را مورد توجه قرار داد.
1- در ابتدای امر به نظر می‌رسد حکومت اقلیم کردستان با ارجاع کنش‌ها و تجاوزات پ‌ک‌ک به بازیگران غربی حاضر در ائتلاف موسوم به ضدداعش که حامی اصلی کردهای سوریه هستند، مداخله آمریکا یا بازیگرانی دیگر همچون فرانسه و آلمان را در هشدار به مظلوم کوبانی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه را خواستار شوند.
2- دیگر گزینه احتمالی بارزانی‌ها ورود به تقابل و درگیری نظامی هوشمند با نیروهای پ‌ک‌ک در کوهستان‌های قندیل، به ویژه در منطقه آمیدی استان دهوک است.
3- در مرحله جدید نیز این احتمال وجود دارد که در صورت تداوم حملات پ‌ک‌ک، حزب دموکرات کردستان عراق، با حمایت و مشارکت ترکیه، موجی جدید از حملات مشترک را به پایگاههای نظامی پ‌ک‌ک در شمال عراق آغاز کند.
4- دیگر سناریوی محتمل در ارتباط با بستن دروازه مرزی «سحیلا» بر روی کردهای سوریه به عنوان تنها منفذ تامین نیازهای آنها از سوی حکومت اقلیم کردستان در مقام یک کارت فشار بر پ‌ک‌ک است.
5- دیگر گزینه پیشروی بارزانی‌ها را می‌توان در ارتباط با آغاز مذاکرات مستقیم با هیات رهبری این حزب در قندیل به رهبری جمیل بایک پیرامون آتش بس و مدیریت تنش در آینده دانست.
