الوقت- ایالات متحده اعلام کرده است که از اول اکتبر تحریم تسلیحاتی قبرس را به مدت یک سال لغو خواهد کرد. این تصمیم را مایک پمپئو وزیر امور خارجه ایالات متحده روز سه شنبه در تماس تلفنی با نیکوس آناستازدیاس ، رئیس جمهوری قبرس به اطلاع وی رسانید.
اما این اقدام بلافاصله با واکنش تند و انتقاد آمیز آنکارا مواجه شد. وزارت امور خارجه ترکیه با بیان اینکه "این تصمیم صلح و ثبات در منطقه را مسموم می کند" ، همچنین آن را در تعارض با "روح اتحاد" بین ایالات متحده و ترکیه دانست.
تلاش ترکیه طی سالهای اخیر برای بهره برداری از منابع دریای مدیترانه و توسعه حضور نظامی خود در این منطقه منجر به تنش های ژئوپلتیکی با برخی از کشورهای مجاور این دریا بویژه یونان و قبرس شده است که این موضوع به همراه دلایل تاریخی دیگر حساسیت آنکارا نسبت به اقدم اخیر واشنگتن در قبال قبرس را در پی داشته است. اما اکنون این پرسش مطرح است که اهداف ایالات متحده از این اقدام چیست و چه تأثیراتی بر نظم و محیط امنیتی منطقه و همچنین روابط آنکارا- واشنگتن در آینده بر جای خواهد گذاشت؟
سیاست مهار ترکیه در شرق مدیترانه
بر اساس نظریه موازنه قوا ساخت آنارشیک نظام بین الملل و معمای امنیتی موجب می شود تا موازنه قوا عمده ترین پدیده ای باشد که بر رفتارهای بازیگران در سیاست خارجی تأثیرگذار می باشد حتی اگر تمامی آنها تمایلی به برقراری توازن قوا نداشته باشند. بر این اساس هنگامی که یک بازیگر برای برهم زدن نظم و نظام منطقه ای به منظور برتری جویی و کسب هژمونی اقدام کند با واکنش سایر بازیگران از جمله تشکیل اتحاد برای کنترل عنصر هژمونی طلب مواجه خواهد شد.
در شرایط کنونی تلاشهای ترکیه برای تغییر هندسه قدرت در مدیترانه شرقی که از طریق ابزار قدرت دریایی و اتحاد با دولت های قبرس شمالی و دولت لیبی وفاق ملی به رهبری فائز سراج صورت می‌گیرد، دولتهای دیگر از جمله یونان، قبرس و رژیم صهیونیستی که این امر را به معنای به خطر افتادن منافع خود در این منطقه تلقی میکنند به ائتلاف سازی علیه آنکارا روی آورده اند که نمود آن را می توان در توافق سه جانبه ماه ژانویه برای کشف و صدور گاز از شرق مدیترانه مشاهده کرد.
در واقع اعلامیه آمریکا در حالی رفع تحریم های تسلیحاتی را اعلام کرد که که تنش ها در دریای مدیترانه شرقی بین ترکیه و محور یونان- قبرس و اسرائیل بر سر مرزهای دریایی و حقوق حفاری گاز وجود دارد.
اگرچه واشنگتن اصرار دارد که این اقدام در واکنش به تحولات منطقه ای نیست و جودیت گاربر ، سفیر ایالات متحده در قبرس طی یک کنفرانس مطبوعاتی در نیکوزیا گفت که این اقدام ارتباطی به تنش های اخیر ندارد اما چنانکه برگزاری رزمایش دریایی مشترک ماه گذشته با یونان نشان داد کاخ سفید خواستار حفظ موازنه قوا و جلوگیری از پیشروی های اردوغان می باشد.
از طرف دیگر اختلافات میان آنکارا و دولتهای اروپایی بر سر مسائل مختلف از جمله مسأله لیبی (بویژه اختلاف با فرانسه که از دولت شرق به رهبری ژنرال هفتر حمایت میکند) خود موجب گرایش بروکسل به حمایت از محور یونان-قبرس- اسرائیل شده است به صورتی که اتحادیه اروپا- که یونان و قبرس را عضو خود می شمارد- روز جمعه به آنکارا هشدار داد که در صورت عدم عقب نشینی از مناطق مورد ادعا با تحریم ها و مجازاتهای اقتصادی این اتحادیه روبرو می‌شود.
ورود مسأله قبرس در مناقشات آنکارا و واشنگتن
قبرس از سال 1974 که نیروهای ترکیه در پاسخ به کودتای یونانی نشینان در دفاع از بخش ترک نشین وارد این کشور شدند، به طور عملی تقسیم شده است. ترکیه اقدام نظامی خود را مشروع و بر اساس توافقنامه امنیتی چندجانبه ای که در سال 1960 میان کشورهای ترکیه ، یونان ، قبرس و انگلستان برای تضمین صلح در این منطقه امضا شد می داند.
در آن زمان ، ایالات متحده به دنبال میانجیگری بین دو طرف بود. ایالات متحده تلاش کرد هر دو طرف جزیره را تشویق کند تا به میز مذاکره برگردند و در این شرایط تحریم تسلیحاتی را علیه دولت قبرس یونانی نشین وضع كردند.
از آن برهه تاکنون تلاش های مكرر دیپلماتیک برای حل و فصل ماجرا تاکنون نتیجه ای دربر نداشته است. از زمان فروپاشی مذاکرات در ژوئیه 2017 ، مذاکرات صلح تحت حمایت سازمان ملل متحد به بن بست انجامیده است.
حال اگرچه واشنگتن اعلام میکند که تغییری در سیاست این کشور نسبت به قبرس ایجاد نشده و همچنان بر شروع مذاکرات برای اتحاد تأکید دارد اما به طور حتم رفع تحریمهای تسلیحاتی به معنای حمایت از موضع مخالف انکارا در این مسأله می باشد.
این تغییر رویه را باید در چارچوب افزایش اختلافات آنکارا و واشنگتن طی سالهای اخیر تفسیر کرد.
لارنس كورب ، دستیار وزیر دفاع سابق و یكی از اعضای ارشد مركز پیشرفت آمریكا ، گفت كه این اعلامیه تازه ترین ضربه به روابط دو متحد ناتو است.
شکی در این واقعیت نیست که روابط ترکیه و آمریکا با توجه به این واقعیت که ترک ها سیستم دفاع هوایی روسی اس 400 را خریداری کرده اند در وضعیت نامساعدی قرار دارد ، زیرا ایالات متحده اس 400 را تهدیدی برای توانایی های نظامی خود در [پایگاه] اینجیرلیک و اروپا می داند. از طرف دیگر اختلاف درموضوعات منطقه ای غرب آسیا میان آنکارا و سیاست های منطقه ای آمریکا در حال تشدید شدن است.
در این رابطه باید توجه داشت که برداشتن تحریم تسلیحاتی قبرس ابتدا در کنگره تحت اختیار دموکراتها در ماه دسامبر 2019 وضع گردید. روزنامه هیل که موضوعات و عملکردهای داخلی کنگره را منتشر می کند پیش از این اعلام کرده بود که پایان دادن به تحریم تسلیحاتی "فرصتی برای خنثی کردن طرح های روسیه ، چین و ترکیه در خاورمیانه خواهد بود."
در این رابطه باب منندز ، سناتور دموکرات گفت که این تصمیم اهمیت روابط ایالات متحده با قبرس را که وی آن را "یک شریک استراتژیک قابل اعتماد برای ملت ما" خواند ، به رسمیت می شناسد.
وی در بیانیه ای گفت: "به نفع امنیت ملی ما است كه این محدودیت های منسوخ ده ساله تسلیحاتی را برداشته و روابط امنیتی خود را با جمهوری قبرس تعمیق بخشیم."
در این بیانیه ، یکی از دلایل پایان دادن به تحریم عنوان شده است: "عدم توانایی ایالات متحده در ارائه سلاح و خدمات دفاعی به جمهوری قبرس ، این کشور را مجبور به تهیه این اقلام از کشورهایی کرده است که منافع ایالات متحده را در اطراف جهان به مخاطره می اندازند."
قبرس طی سالهای گذشته علاوه بر اقدام به خرید سلاح از کشورهای اروپایی مانند فرانسه همچنین به ابتکار عمل کمربند و جاده مورد حمایت چین پیوسته است که واشنگتن آن را تهدیدی برای منافع ابرقدرتی خود در عرصه تجارت و اقصاد جهانی میداند. همچنین قبرس گامهایی را در جهت ارتقای روابط نظامی و سیاسی با مسکو برداشته است.
از طرف دیگر در حالی که دولت قبرس یونانی نشین بخشی از اتحاد نظامی ناتو نیست ، ایالات متحده اکنون مشتاق فروش سلاح به کشوری است که به نظر می رسد مشتری قابل توجهی برای سلاح های آمریکایی خواهد بود.
میلیتاریزه شدن قبرس
نومحافظه کاران یا نئوکانون ها که در 30 سال گذشته در صحنه سیاسی آمریکا تأثیرگذار بوده اند و در دولت ترامپ از حضور قدرمندی برخوردار هستند در راهبرد سیاست خارجی همواره در پی گسترش نفوذ آمریکا در خارج با استفاده از ابزارهای نظامی هستند. تفکری که به تعمیق مناقشات، کاهش دیپلماسی، افزایش ناامنی و میلیتاریزه شدن مناطق دارای اهمیت ژئوپلتیکی انجامیده است چنانکه نمونه حملات نظامی به افغانستان و عراق در دوران جرج بوش به خوبی این واقعیت را نمایان کرد.
بر این اساس اگرچه پمپئو از همه طرفها خواسته است تا تنش ها را در منطقه کاهش دهند ، اما به نظر می رسد اقدام دولت ترامپ برای رفع تحریم ، رویکردی متناقض به صلح در منطقه را پیشنهاد می کند.
اهمیت این گام و واکنش آنکارا در برابر این اقدام احتمالاً پیامدهای گسترده ای برای شرق مدیترانه خواهد داشت.
به عنوان مثال ، در سال 1997 ، هنگامی كه دولت قبرس یونان درصدد خرید موشكهای S300 از روسیه بود ، فقط باعث ایجاد تنش در شرق مدیترانه شد.
پس از واکنش شدید ترکیه به این اقدام ، قبرس موشک های S300 را در ازای سلاح های دیگر به یونان فرستاد.
اما این مسئله نشان داد که چگونه مسئله قبرس و هرگونه مداخله بالقوه توسط قدرت های خارجی یک مسئله مهم برای ترکیه بوده و همچنان باقی مانده است.
وزارت خارجه ترکیه گفت این تصمیم "به برابری و تعادل" در جزیره توجه نمی کند و آنکارا انتظار دارد که متحد خود در ناتو "آن را" بررسی کند.
در این بیانیه آمده است: "در غیر این صورت ، ترکیه به عنوان یک کشور ضامن ، اقدامات متقابل لازم را در راستای مسئولیت قانونی و تاریخی خود برای تضمین امنیت مردم ترک قبرس انجام خواهد داد." تهدیدی آشکار از سوی آنکارا که به طور حتم پایه های سست صلح و امنیت در این منطقه را بیش از پیش به لرزه درآورده است.
