الوقت- همزمان با تنش‌های موجود در خلیج فارس و تلاش‌های واشنگتن برای ائتلاف سازی علیه ایران در سطح بین الملی، اعلام خبر بدون جزئیات انعقاد پیمان نظامی ایران و روسیه پس از سفر امیر دریادار خانزادی به مسکو موجی از تحلیل‌ها و گمانه‌زنی ها را در مورد اهداف و ابعاد جنین توافقی بوجود آورد. با شروع جنگ سوریه همکاری های نظامی ایران و روسیه صورت گسترده تری از پیش از آن یافته است با این حال توافق دو کشور بر سر اجرای مانور مشترک در اقیانوس هند و تنگه هرمز در آینده نزدیک که از سوی دریادار خانزادی اعلام شد می تواند تحول دیگری در روابط نظامی و سیاسی دو کشور ایجاد کند. در این شرایط الوقت برای بررسی دقیقتر ابعاد مختلف این موضوع به گفتگو با شعیب بهمن کارشناس مسائل روسیه پرداخته است.
سطح همکاری های نظامی کنونی ایران و روسیه را چگونه ارزیابی می‌کنید و با این توافق چه تحولی در آن شکل خواهد گرفت؟
همکاری نظامی میان ایران و روسیه مساله جدید نیست و حتی ریشه در مناسبات دو کشور در سال‌های پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دارد. در سال‌های اخیر نیز ایران در مقام یکی از خریداران تسلیحات روسی بوده و بخشی از نیازهای تسلیحاتی خود را از مسکو خریداری کرده است. بحث معاملات نظامی میان ایران و روسیه در سال‌های گذشته وجود داشته است. در چند دهه گذشته ایران تحت تحریم کشورهای غربی، به ویژه ایالات متحده آمریکا قرار داشته و تهران ناچار به چرخش به سمت روسیه بوده است. در سوی مقابل، روس‌ها نیز بحث صادرات تسلیحات را به طور جدی طی سال‌های گذشته پی‌گیری کرده‌اند و به ایران به عنوان بازاری مناسب نگاه کرده است. با این وجود مناسبات نظامی دو کشور تنها در زمینه خرید و فروش تسلیحات باقی نمانده و به عنوان نمونه همکاری دو کشور در بحث مبارزه با تروریسم به عنوان یک هدف مشترک مهمترین نماد این مساله است. مبارزه با تروریسم در سوریه عاملی شد که برای اولین بار در تاریخ دو کشور سطحی گسترده از همکاری امنیتی، اطلاعاتی میان دو کشور اتفاق بیافتد. با توجه به موفق بودن همکاری‌های نظامی دو کشور در سوریه، طرفین در فکر گسترش مناسبات خود در سایر زمینه‌ها هستند. امضای سند جدید میان دو کشور نیز در همین راستا قابل خوانش است.
دلایل و ضرورت های حرکت دو طرف به سمت شکل دادن به این پیمان ؟
در سال‌های اخیر، ایران و روسیه با چالش‌های نسبتا مشترکی مواجه بوده‌اند. به عنوان مثال هر دو کشور در معرض تهدید گروههای تروریستی بوده و تحرکات کشورهای غربی در محیط پیرامون خود، احساس تهدید مشترکی را میان آنها ایجاد کرده است. تحولاتی که در منطقه قفقاز، غرب آسیا و آسیای میانه نمایان‌گر تلاش کشورهای اروپایی و آمریکا برای افزایش نفوذ بوده است؛ وجود چنین تهدیداتی زمینه همکاری مشترک میان تهران با مسکو را فراهم کرده است. بنابراین، وجود تهدیدات مشترک میان دو کشور به عنوان یکی از مبانی مهم میان دو طرف در زمینه همکاری‌ها قابل خوانش و بررسی می‌باشد. دو کشور در ارتباط با برخی از مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، ذیذگاههای مشترک و همسویی داشته‌اند. در مجموع وجود تهدیدات مشترک و اهداف همسو، زمینه‌ساز حرکت دو طرف به سمت امضای پیمان‌نامه‌های نظامی و امنیتی مشترک میان دو کشور ایران و روسیه شده است.
اهداف ایران از همکاری نظامی با روسیه در خلیج فارس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در شرایطی که کشورهای غربی، علی‌الخصوص آمریکا و انگلیس، در پی ایجاد ائتلاف‌های نظامی در سطح منطقه خلیج فارس هستند و در سطح منطقه، از ایجاد ائتلاف و تعداد نیروهای نظامی خود سخن به میان می‌آورند، باید این مساله را درذهن داشته باشند که ایران نیز گزینه‌های متعددی برای رویارویی با این طرح دارد. اگر چه در سال‌های گذشته ایران به عنوان مهمترین تامین کننده امنیت خلیج فارس شناخته شده و قاعدتا از عهده این کار در مقطع کنون و نیز آینده بر خواهد آمد، همکاری ایران با کشوری همانند روسیه می‌تواند پیامی واضح برای کشورهای غربی، به ویژه واشنگتن و لندن باشد. بنابراین، انجام رزمایش نظامی میان تهران با مسکو در خلیج فارس پیامی جدی به غربی‌ها است که از میلیتاریزه کردن منطقه خودداری کنند و از مداخله در سیستم امنیتی منطقه دست بکشند. در واقع، ایران این مساله را متقل می‌کند که اگر غربی‌ها بخواهند به سمت دخالت فزآینده در منطقه حرکت کنند ایران نیز گزینه‌های متعددی در اختیار خواهد داشت که مهمترین ان‌ها تعریف همکاری با روسیه در خلیج فارس است.
منافع روسیه از این پیمان نظامی و حضور در خلیج فارس چیست؟
روس‌ها به شکل تاریخی منافع قابل توجهی در خلیج فارس داشته‌اند. از یک سو، روابطی سنتی با کشورهای منطقه داشته و از سوی دیگر، منطقه خلیج ارس یکی از مهمترین آبراهه‌های انرژی به کشورهای جهان محسوب می‌شود. در نتیجه از نظر اقتصادی دارای اهمیت زیادی است. همچنین، از نظر ژئوپلیتیک منطقه خلیج فارس از کانون‌های اصلی قدرت در عرصه جهانی محسوب می‌شود. با توجه به حاکم بودن منطق ژئوپلیتیکی بر دستگاه سیاست خارجی روسیه، آنها نمی‌تواند از حضور در منطقه‌ای مهم همچون خلیج فارس غافل شوند. لذا برای روسیه خلیج فارس همواره جذاب بوده و مسکو در پی افزایش همکاری با کشورهای این منطقه بوده است. با توجه به اینکه در نوار جنوبی خلیج فارس اغلب کشورها در دسته متحدان آمریکا قرار دارند و واشنگتن در این کشورها پایگاه نظامی دارد؛ قاعدتا بهترین گزینه برای روس‌ها همکاری نظامی با ایران در منطقه است.
تاثیرات اتحاد نظامی تهران_مسکو بر روند کلی روابط دو کشور، تحولات منطقه خلیج فارس و شرایط آتی منطقه غرب آسیا چگونه خواهد بود؟
در حوزه مناسبات دو جانبه، همکاری‌های جدید میان ایران و روسیه در خلیج فارس می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های گسترده تر و مستمرتر باشد. از طرف دیگر همکاری‌های نظامی و امنیتی میان دو کشور می‌تواند به دیگر پرونده‌های منطقه تسری پیدا کند. بنابراین، این همکاری نظامی می‌تواند فراتر از خلیج فارس باشد و تاثیراتی عمیق بر معادلات بین‌المللی بگذارد. از طرف دیگر همکاری‌های دو طرف در خلیج فارس می‌تواند به تمامی ابعاد دیگر تسری پیدا کند. در خصوص تحولات منطقه، حضور روسیه در خلیج فارس با توجه به طرح جدید آنها برای ایجاد یک امنیت دسته‌جمعی در منطقه، می‌تواند بر تحولات حوزه خلیج فارس تاثیر بگذارد. بر این مبنا که امنیت منطقه می‌بایست توسط خود کشورهای منطقه تامین شود. در نتیجه این طرح با رویکرد ایران نسبت به امنیت خلیج فارس همخوانی و همسویی دارد.
