الوقت- در روزهای پایانی دوران قانونی ریاست مسعود بارزانی در اقلیم کردستان عراق، بحث بر سر سیستم سیاسی اقلیم به یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در فضای سیاسی و حزبی آن، بدل شده است. لازم به ذکر است بارزانی به مدت ده سال رئیس اقلیم کردستان بوده است و هنگامی که مدت ریاست وی در ژوئن ٢٠١٣، خاتمه یافت، حزب دموکرات کردستان به رهبری بارزانی و اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی، توافق کردند تا مدت ریاست وی از طریق روندی پارلمانی به مدت دوسال افزایش یابد. براساس مفاد لایحه‌ای که در ژوئن ٢٠١٣، به تصویب پارلمان رسید، مدت ریاست بارزانی برای دو سال تمدید شد، این مدت نمی‌تواند بیشتر از دو سال باشد که در ١٩ آگوست سال جاری خاتمه خواهد یافت.
در این وضعیت حزب دموکرات کردستان مدعی است که در شرایط آشفته‌ی داخلی و منطقه‌ای بهتر است تا بارزانی در پست خود بماند، چرا که حساسیت فعلی حاکم بر عراق و اقلیم نیازمند حضور شخصی چون مسعود بارزانی است. آنها می‌گویند پس از 2 سال، سیستم پارلمانی را به عنوان سیستم سیاسی اقلیم خواهند پذیرفت. دلیلی که این حزب برای ادعای خود مطرح می‌نماید، ماده‌ی 4 قانون ریاست اقلیم است، که بر اساس آن، انتخابات ریاست اقلیم و پارلمان باید در یک روز باشد. درصورتی که هنوز 2 سال از عمر پارلمان باقی است، پس مدعی‌اند برای همزمانی برگزاری دو انتخابات این دوره را تا دو سال تمدید نمایند. جناح‌های مخالف در پی تغییر سیستم سیاسی به نظام نمایندگی هستند. در این شرایط یک کمیسون 21 نفره از نمایندگان احزاب قرار بوده تا در مدت باقی‌مانده به گفت‌وگو پرداخته و از مسیر سازش و مصالحه، به حل این مهم بپردازند. این انجمن در ارائه‌ی یک اجماع همگانی تا به امروز ناکام مانده، در این شرایط برهم صالح به عنوان معاونت دبیرکل حزب اتحادیه میهنی و نخست وزیر پیشین اقلیم به ارائه‌ی پروژه‌ای فراگیر برای حل مشکلات اساسی اقلیم پرداخته است، که در ادامه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
پروژه‌ی برهم صالح
برهم صالح به عنوان یکی از چهره‌های سیاسی شناخته‌شده میان کردها، در میان موافقان و مخالفان حزب مطبوعش از احترام خاصی برخوردار است. او با استفاده از این ویژگی و آگاهی از شکست اجماع میان احزاب، دست به ارائه‌ی پروژه‌ای فراگیر و سازنده برای حل مسائل فعلی اقلیم زده است.
او می‌گوید که مسائل سیاسی اقلیم به راحتی قابل حل نیست و باید دانست که خطر جنگ داخلی و نیز چندپاره‌شدن؛ با آگاهی از دوران سیستم دو اداره‌ای اقلیم و منازعات میان حزب دموکرات و اتحادیه میهنی، وجود دارد. چراکه باور دارد، مشکلات فعلی حاصل 24 سال تلنبار شدن منازعات روی‌هم بوده و هرگز موضوع جدیدی نیست، بنابراین نیاز به اصلاحاتی اساسی و نیز راه‌حلی فراگیر برای این مشکلات هست.
پروسه‌ی انتقالی2 ساله
صالح مدت پیش‌رو تا انتخابات پارلمانی را پروسه‌ی انتقالی نامیده است. این 2 سال از روز پایان دوران حکمرانی ریاست فعلی شروع و تا سال 2017 که دوره انتخابات سراسری پارلمان است، ادامه دارد. نقطه‌ی ثقل طرح او بر همین دو سال است، و درصدد است تا درصورت قبولی این طرح از سوی جریان‌های مختلف و پارلمان، به دورانی برای سامان سیاسی اقلیم کردستان عراق بدل شود و بتواند راهگشای مشکلات چندین ساله‌ی آن باشد. این طرح اگرچه به صورت مستقیم بحثی درباب تمدید ریاست مسعود بارزانی ندارد، اما به صورت ضمنی از تداوم حضور رئیس اقلیم برای 2 سال دیگر حمایت می‌کند. گفته می‌شود که سازش بر سر ماندن بارزانی تا 2017 با پذیرش این طرح امکان پذیر می‌شود.
انجمن انتقالی
تشکیل یک انجمن انتقالی مرکب از ریاست اقلیم، نخست وزیر اقلیم و معاونین آنها و نمایندگان احزاب سیاسی، یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در طرح برهم صالح است. این انجمن وظیفه دارد تا در مدت دوران انتقالی 2 ساله، به مسائل اساسی که درپی خواهند آمد، رسیدگی نماید. این موضوعات شامل:
1- امنیت ملی
یکی از مسائل مهم در هر کشوری موضوعات مرتبط با امنیت ملی است. نهاد برقرار کننده‌ی امنیت نیز بازوی نظامی و نیروهای پلیس هستند. در اقلیم کردستان عراق نیروهای نظامی و حافظ امنیت با نام پیشمرگه و نیروهای پلیس با نام آسایش شناخته می‌شوند. یکی از بحران‌های دامن‌گیر این نیروها که از دوران سیستم دو اداره‌ای باقی مانده، به حزبی بودن آنها و عدم انسجام ملی این نیروها برمی‌گردد. این امر خود را در زمان مواجهه با تهدید داعش به شکل بارزی نشان داد که مشکل چند فرماندهی و پیروی از دستورات حزبی موجب مشکلات فراوانی شد. حال در طرح مورد نظر سامان این نیروها با دادن قدرت تمام به وزیر پیشمرگه و وزیر امور داخلی برای ملی کردن آنها مورد توجه قرار گرفته است.
2- آینده‌ی سرنوشت و روابط اقلیم و بغداد
منازعه‌ی چند بعدی اقلیم- بغداد در سال‌های اخیر به یکی از بحران‌های اصلی در روابط میان حکومت فدرال و اقلیم بدل شده است. این منازعه طیفی از موضوعات سیاسی، اقتصادی و قضایی را شامل می‌شود. در همین راستا انجمن انتقالی موظف است تا در طی دوسال سناریوهای پیشروی اقلیم را در ارتباط با مطلوب‌ترین مدل رابطه با بغداد مورد بررسی قرار دهد و به ارائه‌ی کارآمدترین سناریو برای این روابط به پارلمان اقدام نماید.
3- بحث روابط ترکیه و ایران
با نگاهی به خاورمیانه و نیز همسایگان اقلیم کردستان باید گفت که ایران و ترکیه از مهم‌ترین آنها به حساب می‌آیند. رابطه با یکی از این دو کشور یا هر دوی آنها، یکی از امور مهم مورد توجه سیاسیون اقلیم است. در این میان وجود اشتراکات فرهنگی با ایران از سویی و نیز اهمیت مسیر اقتصادی انتقال نفت به ترکیه از سوی دیگر، اهمیت روابط با این دو کشور را نشان می‌دهد. این انجمن باید در طی این دو سال سفرهایی به کشورهای مورد نظر داشته و در مورد روندهای فعلی و آتی اقلیم به مباحثه پرداخته و حمایت آنها را به خود جلب نماید.
4- اصلاحات در سیستم قضایی و استقلال عمل آن
سیستم قضایی در میان قوای سه‌گانه، دارای اهمیت خاصی است، که برای انجام کارویژه‌های خود نیازمند استقلال عمل و عدم اعمال قدرت حزبی است. در پرونده‌ی فساد مالی در زمینه مسکن‌سازی در اربیل، پیمان‌کار طرح که به سلیمانیه گربخته بود، دادگاه‌های اربیل ناتوان از اعمال قدرت و پیگیری این فرد بودند. نیز در ماه‌های اخیر اعتراضاتی عمومی به استقلال عمل دادگاه‌ها شده بود که موجب انتقاداتی عمومی و نیز رسانه‌ای به آنها شد. بر این اساس و برای داشتن یه سیستم قضای مستقل و غیره جناحی، این طرح خواستار اصلاحاتی اساسی در این قوه، و نیز کوتاه کردن دست احزاب و مقامات حکومتی از این نهاد، برای پیگیری عادلانه پرونده‌های مختلف قضایی شده است.
5- بررسی و اصلاحات در پست دیوان ریاست اقلیم و دیوان انجمن وزیران
دو پست مشورتی و مهم و تا حدودی نوین در اقلیم کردستان، پست دیوان ریاست اقلیم کردستان عراق و نیز انجمن وزیران است. این دو پست نیز به یکی از مباحث اساسی در اقلیم بدل شده و نیازمند اصلاحاتی در جهت مشخص نمودن کارویژه‌های اصلی آنها است. بنابراین در این طرح از انجمن انتقالی درخواست شده تا حدود وظایف و اختیارات این دو دیوان را مشخص نماید.
6- افزایش قدرت اداری استان‌ها و تلاش برای مرکززدایی از سیستم اداری
پس از 2003 و تمرکز زدایی از قدرت در سیستم سیاسی نوین عراق، اصل تمرکززدایی مورد توجه استان‌ها نیز قرار گرفت و انجمن‌های استان‌ها و ادارات برای بررسی دقیق‌تر و کارآمد نمودن و تسریع رسیدگی به امور خود، خواستار قدرت بیشتر اداری برای تصمیم‌گیری شدند. مطلوبیت تمرکززدایی از قدرت یکی از امور بارز در مشارکت بیشتر انجمن استان‌ها بوده و از بار مخارج بر مرکز نیز می‌کاهد. در همین راستا، انجمن انتقالی با بررسی وضعیت اداری استان‌های اقلیم در دوسال آتی، تلاشی در جهت ارائه‌ی دستورکارها و طرح‌هایی به پارلمان در جهت بررسی و نیز دادن قدرت و استقلال بیشتر به انجمن استان‌ها در امور اداری‌شان خواهد نمود.
7- ایجاد و شروع به کار صندوق عواید نفتی
مهم‌ترین منبع درآمدی اقلیم، از فروش نفت است. اما در سال‌های اخیر فساد مالی ناشی از این عواید به یکی از موضوعات مهم بدل شده و به عاملی برای انتقاد به وزارت منابع طبیعی بدل شده است. در همین راستا برهم صالح، طرح ایجاد صندوق عواید نفتی را برای مدیریت بهتر درآمدها ارائه نموده است.
نتیجه‌گیری
در یک جمع‌بندی کلی باید گفت، اگرچه این طرح از سوی شخص برهم صالح ارائه شده است، اما صداهایی از همراهی حزب دموکرات کردستان عراق با این پروژه به گوش می‌رسد. پس از ارائه‌ی این طرح، حزب اتحادیه‌ی میهنی در نشستی آن را مورد توجه قرارداده و به‌نظر می‌رسد که مورد پذیرش قرار گرفته و به صورت رسمی جهت بررسی در پارلمان ارئه شود و امکان موفقیت و تصویب آن با وجود مدت زمان محدود برای تصمیم‌گیری وجود دارد. باید پروژه‌ی مورد نظر صالح را به خاطر ویژگی فراگیر بودن آن و تلاش برای سامان سیاسی همه‌جانبه، مهم‌ترین طرح ارائه شده دانست که اهداف مطرح شده در آن می‌تواند به سامان سیاسی و ثبات و انسجام بیشتر در اقلیم کردستان عراق کمک کند و راهی برای برون‌رفت از وضعیت فعلی و سازش میان جناح‌های مختلف باشد.
یحیی زرین نرگس: پژوهشگر مسائل خاورمیانه
