نشست قاهره در حقیقت تلاشی برای حرکت در راستای منافع حقیقی سه کشور بدون دخالت خارجی بود
الوقت- نشست سه جانبه کشورهای عراق، اردن ومصر روز شنبه 3 فروردین در سطح وزرای خارجه و اطلاعات و روز یکشنبه 4 فروردین در سطح سران این کشورها با حضور «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهور مصر، «عبدالله دوم » پادشاه اردن و «عادل عبدالمهدی» نخست وزیر عراق در قاهره برگزار شد. در پایان این نشست بیانیه‌ای صادر و طی آن بر اهمیت مبارزه با تروریسم، حمایت از ملت فلسطین و تقویت همکاری اقتصادی تأکید شد. با این حال انگیزه های سه کشور برای برگزاری این نشست و تأثیراتی که می تواند بر عرصه روابط این کشورها و تحولات منطقه ای در آینده داشته باشد پرسش‌هایی است که می توان آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
اهمیت مسائل سیاسی و امنیتی در نشست قاهره
نشست سه جانبه قاهره در شرایطی برگزار شد که باقیمانده سرزمینهای داعش در سوریه و عراق باز پس گرفته شد، حداقل تا یکماه آینده به صورت آشکار از معامله قرن رونمایی می شود و سوریه در دوراهی بین پذیرش مجدد توسط کشورهای عربی و اتحادیه عرب است. از طرف دیگر وضعیت بازگشت آورگان سوری و عراقی ساکن در اردن لزوم نشست سه جانبه را بین این سه کشور مطرح نموده است. تنشهایی که سیاست خارجی ترامپ ،عربستان و رژیم صهیونیستی در امور منطقه ای همانند فلسطین در آینده ایجاد می‌کند به سرعت سه کشور مصر، اردن وعراق را تحت الشعاع قرار می‌دهد. بنابراین این نشست برای پیشگیری از بحرانهای احتمالی در آینده به دنبال راهکارهای جدید است.
اردن یکی از شکننده ترین کشورهای عربی است که باتوجه به اوضاع اقتصادی و نیاز به منابع انرژی خارجی و کمکهای مالی چند جانبه، همواره در سیاست خارجی خود با مشکل استقلال عمل در اتخاذ تصمیمات مهم مواجه بوده است. اگر چه اخوان المسلمین اردن به دلیل برخی فشارهای سیاسی انفصال خود را از جماعت مصر اعلام نمود اما دلیل احتمال تنشهایی پس از مساله بلندی های جولان و معامله قرن در ماههای آتی و تعداد زیاد فلسطینیان عضو اخوان المسلمین اردن، احتمال پیوندهایی بین اخوان المسلمین اردن با مصر در آینده می رود و مصر به شدت از این موضوع نگران است.
از سال 2011 تاکنون اردن دررویکردی دو گانه هم پناهگاه آوارگان و هم محلی برای تامین لجستیکی تروریستهای سوریه و عراق بوده است اما چرخش اوضاع منطقه‌ای در شرایط فعلی اردن را در کانون بحران قرار می‌دهد. از یکسو فشارهای داخلی با محتوای مختلف از جانب اخوانی های اردن که قدرت زیادی دارند و آوارگان فلسطینی و از سوی دیگر سو فشارهای سیاسی و اقتصادی عربستان و آمریکا برای همسویی با سیاستهای آنها.
اردن مدتها با حمایت از سیاستهای ائتلاف غریی-عربی از امتیازات و کمکهای مالی این ائتلاف بهره مند شد. اما فشارهای آمریکا و عربستان برای پذیرش معامله قرن و فشارهای مصر به اردن برای اعلام اخوان المسلمین به عنوان گروهی تروریستی این کشور را در تنگنای شدیدی قرار داد و در نهایت به دلیل متضرر شدن از معامله قرن، به سمت بهبود و تقویت روابط با ترکیه و قطر هدایت شد. از طرف دیگر مصر که ابتدا تلاشهایی در جهت تسریع در معامله قرن انجام میداد به این نتیجه رسید با اجرا شدن این طرح بخشهایی از صحرای سینا را از دست خواهد داد و مساله آوارگان فلسطینی مانند اردن به تنش دائمی این کشور تبدیل خواهد شد و دریافت تهدیدات یکسانی با اردن دارد.
با چنین ملاحظاتی بود که سران سه کشور در بیانیه پایانی نشت قاهره در پایان روز یکشنبه اعلام نمودند از مردم فلسطین برای به دست آوردن تمام حقوق مشروع خود و استقرار دولت فلسطینی با مرکزیت بیت المقدس براساس موازین بین المللی شرقی حمایت می کنند.
پیوندهای اقتصادی در نشست قاهره
اردن همواره به گاز طبیعی که از مصر صادر می شود نیازمند است. یکماه پیش توافقاتی بین دو کشور برای انتقال 330 میلیون فوت مکعب گاز از مصر به اردن انجام شد اما این خط لوله بارها توسط افراد ناشناس منفجر شده است و دو کشور تصمیم جدی در حل این مساله دارند چرا که یکی از مقرون به صرفه ترین تجارت ها بین دو کشور است.
از طرف دیگر تنگه استراتژیک «عقبه»که بین مصر و اردن و سرزمینهای اشغالی واقع شده است در اقتصاد دو کشور اهمیت زیادی دارد و اگر دو کشور روابط اقتصادی و امنیتی خود دراین تنگه را تقویت نکنند طمع رژیم صهیونیستی می‌تواند باعث به خطر افتادن این بندرگاه مهم برای دو کشور شود.
از سوی دیگر یکی از خطوط مهم انتقال نفت عراق ، خط لوله ای است که قرار است به مصر و اردن کشیده شود. این خط لوله به طول 680کیلومتر قرار است روزانه یک میلیون نفت خام و حدود 285 میلیون فوت مکعب گاز را بندر بصره عراق به بندر العقبه اردن انتقال دهد. علاوه بر سود اقتصادی این طرح برای عراق، اردن هم کمیسیون حق عبور خط لوله از خاک اردن را دریافت می‌کند هم از امتیاز نفت و گاز ارزان بهره مند می‌شود.
این مساله از دو جهت اقتصادی و سیاسی برای اردن حیاتی است زیرا تنوع در بازار نفت و گاز باعث کاهش وابستگی اردن به کشورهایی مثل عربستان سعودی و استقلال عمل بیشتر در سیاست خارجی اردن می‌شود. در همسویی با این نیازهای سه جانبه سه کشور در بیانیه پایانی نشست قاهره بر ترویج ادغام اقتصادی و توسعه مناطق مشترک صنعتی تاکید کردند.
نشست قاهره و راهی میانه در سیاستهای منطقه ای
بسیاری از کشورهای عربی از سال 2011 تاکنون در انتخاب رویکردی بین منافع حیاتی خود یا دنباله روی از ائتلاف عربی-غربی با محوریت آمریکا، اسرائیل و عربستان دچار تردید و سردرگمی بوده اند و از این زاویه نیز آسیب‌هایی به منافع این کشورها وارد شده است.
نشست قاهره در حقیقت تلاشی برای حرکت در راستای منافع حقیقی سه کشور بدون دخالت خارجی بود. در بند پنجم بیانیه پایانی این نشست آمده است؛ رهبران بر اهمیت عمل فشرده و هماهنگ برای تقویت نهادهای دولت ملی در منطقه عربی در برابر خطر تجزیه، تروریسم و درگیری های فرقه ای و حفاظت از استقلال در برابر مداخلات خارجی عمل می‌کنند. این قسمت از بیانیه به خوبی مشخص می‌کند پس از آزمون و خطاهای این چند سال، این سه کشور تلاشهای ملی ومنطقه ای را راه مناسبتری برای تامین امنیت اقتصادی و سیاسی خود قلمداد می‌کنند.
ترکیب سه کشور به گونه‌ای است که هرکدام از سه کنش‌گر می‌توانند در اجماع و تقریب سایر کشورهای منطقه با منافع مختلف تاثیرگذار باشند. همانگونه که این نشست در آستانه اجلاس اتحادیه عرب در تونس برگزار می شود، قصد رهبران سه کشور برای چنین تقریبهایی مانند هموار نمودن بازگشت سوریه به اتحادیه عرب دور از ذهن نیست.
همچنین مساله بازگشت آوارگان در دوران پساداعش به وطن خود از جمله مسائلی بود که در بیانیه پایانی به آن اشاره شد. موفقیت در این مساله نیازمند حضور سوریه در نشستهای آتی است. اگر چه برخی تحلیل گران عدم برگزاری نشست مشترک مطبوعاتی توسط سه کشور فوق را نشانه ای از تردید در موفقیت آمیز بودن این نشست میدانند اما تاکید بیانیه پایانی بر ایجاد کارگروهی برای پیگیری توافقات انجام شده و موافقت برای دیدار دوباره نشان از تلاش جدی برای حل و فصل مسائل امنیتی مشترک و مواضع جدید در سیاست خارجی سه کشور دارد.
