الوقت- منطقه امن کجاست؟
1. روز دوشنبه 27 جولای 2015، «داوود اغلو» نخست وزیر تركیه در یكی از كنفرانس های خبری خود در روزهای بعد از بحران20 جولای اعلام كرد كه تركیه هیچ برنامه ای برای ورود نیروی زمینی به خاك سوریه نخواهد داشت ، اما بر اساس توافق با آمریكا، پوشش هوایی ایجاد شده برای حمایت از مبارزان میانه رویی است كه با داعش می جنگند. اشاره «داوود اغلو» به اظهارتش در كنفرانس خبری روز 22 جولای بود كه گفته بود عملیات نظامی بر ضد داعش در شمال سوریه یك منطقه حائل طبیعی برای آوارگان سوری ایجاد خواهد كرد.
2 . رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، روز اول آگوست 2015 در خلال سفر خود به چین صریحا به انگیزه تركیه از ایجاد منطقه امن در شمال سوریه اشاره كرد و گفت: «شاخه سوری «پ.ک.ک» (حزب اتحاد دموكراتیك كردستان) در تلاش برای تشکیل یک محور کردی در امتداد شمال سوریه است. به خاطر تشکیل همین محور کردی نیز در جرابلس وارد درگیری با نظامیان داعش شده اند. زیرا داعش در آن منطقه به عنوان مانعی برسر راه تشکیل محور کردی بود. ولی ترکیه اجازه تشکیل یک محور کردی در شمال سوریه را نمی دهد».
3. اشاره اردوغان به جرابلس، درواقع تایید كننده خبرهای درز كرده از ملاقات ژنرال «جان آلن» فرستاده ویژه نیروهای ائتلاف طی روزهای هفتم و هشتم جولای 2015 درآنكارا است كه برای مذاكره با مقامات تركیه به این كشور سفر كرده بود. در این مذاكرات «فریدون سینرلی أوغلو» معاون وزیر امورخارجه تركیه، بر سر ایجاد منطقه امن یا پرواز ممنوع بر فراز مرزهای تركیه و سوریه اصرار داشته است و در مقابل «جالن آلن» نیز ضمانت می كند كه تا نیروهای دفاع خلق شاخه نظامی حزب اتحاد دموكراتیك كردستان به سمت كرانه باختری روی فرات حركت نكنند و در مقابل تركیه نیز 4 پایگاه هوایی خود اعم از اینجرلیك و دیاربكر را به عنوان دو فرودگاه پایه و پایگاه های باتمان و مالاتیا را به عنوان دو فرودگاه اضطراری در اختیار نیروهای ائتلاف قرار دهد. نتیجه این مذاكرات توافق بر سر ایجاد منطقه ای بوده است كه نیروهای معارضه عرب سوری به غیر از «جبهه النصره» و شاخه های القاعده به آن وارد شوند .
4 . براساس اظهارات اردوغان و انطباق آن با اخبار غیر رسمی یاد شده، منطقه امن تعیین شده، محدوده ای است كه از شهر جرابلس در كرانه باختری رود فرات در شمال آغاز می شود و در برگیرنده شهرهای «منبج» و «الباب» خواهد بود. همچنین در جنوب تا آستانه فرودگاه نظامی «كویرتس» كه هنوز در اختیار نیروهای سوری قرار دارد، پیش خواهد آمد. آستانه جنوب شرقی این محدوده تا ضلع شمال شرقی شهر حلب كه در كنترل نیروهای سوری است پیش می آید و در غرب، به محدوده زمین های آزادی كه محل تردد همه نیروها ست، محدود خواهد شد. روستاهای شیعه نشینِ نُبل، الزهرا، فرودگاه منا، و شهر اعزاز مناطقی است كه در این محدوده قرار دارند. این منطقه آزاد در غرب به مرزهای عفرین كه یكی از 3 كانتون تحت كنترل نیروهای حزب دموكراتیك كردستان است می رسد.
ورود القاعده به پرونده منطقه امن
5 . اما روز30 جولای 2015 ، اخباری از سوی معارضه عرب سوری منتشر شد كه بر اساس آن می توان گفت، طرح ایجاد منطقه امن با مداخله القاعده در حال خدشه دار شدن است. بر این اساس «تیپ30» كه در زمره گروه های معارض سوری آموزش دیده توسط آمریكا در خاك تركیه محسوب می شوند ، با صدور بیانیه ای اعلام كرد كه «جبهه النصره» ، «ندیم حسین» از فرماندهان این تیپ و تعدادی از نیروهای تحت امر وی را در شمال حلب ربوده است. به دنبال صدور این بیانیه خبرگزاری رویترز به نقل از منابع دیگر معارضه سوری تعداد نیروهای ربوده شده توسط القاعده را 54 نفر ذكر و ماموریت آنان را اعزام از خاك تركیه به سوریه برای مبارزه با داعش اعلام نمود. سازمان حقوق بشر سوریه نیز در خبر دقیق تری اعلام كرد كه این نفرات 28 جولای (شب) در راه بازگشت از یك جلسه هماهنگی در شهر «اعزاز» در نزدیكی كانتون «عفرین» ، ربوده شده اند. اما با این وجود الیسا اسمیت سخنگوی پنتاگون ضمن تكذیب این خبر اعلام كرد كه این نهاد نام هیچ یكی از گروه هایی را كه آموزش داده فاش نمی كند. با این وصف روز 31 جولای 2015 ، «جبهه النصره» از طریق رسانه رسمی خود بیانیه ای صادر كرد و خبر ربودن این افراد را تایید نمود.
6 . القاعده در بیانیه خود تیپ 30 را نیروهای آموزش دیده توسط «سی.آی.ای» خطاب كرده و اعلام كرده بود: «ایالات متحده آمریكا از روز اول انقلاب سوریه ، تصریحات خود را بر اساس مصالح خود در منطقه ، بالا و پایین برده است. در حالی كه معلوم نیست در كدام صف قرار دارد و در كدام مسیر حركت می كند؟ بر همین اساس نیز دروغ بودن شعار تغییر سیاست های آمریكا برای تامین منافع ملت ها مشخص می شود. آمریكا این سیاست را از طریق ایجاد منطقه امن یا یك كریدور برای ارائه كمك های بشر دوستانه به مردم شام دنبال می كند. اما ماهیت این اقدام با قرار دادن «جبهه النصره» در فهرست سازمانهای تروریستی و چشم بستن بر جنایات رژیم سوریه دلیل و بینه ای روشن بر این امر است كه سران ارشد آمریكا قصدی برای ساقط كردن حكومت اسد ندارند. اكنون كه 2 سال از دخالت آمریكا در سوریه می گذرد ، مجاهدان به خواست خدا قیام كردند و دست آمریكا را قطع و فرصت را آن گرفت. فرصتی كه بواسطه آن اقدام به نیروهای موسوم به «معارضه معتدل» مطابق با استاندارد های آمریكا می نمودند و توسط «سی.آی.ای» آموزش می دادند. برهمین اساس چند روز پیش، برای اولین بار، اولین گروه آموزش دیده توسط آمریكا با عنوان تیپ30 پیاده نظام وارد خاك سوریه شد تا تحت عنوان ارتش ملی ماموریت خود را به انجام رساند. اما «جبهه النصره» بعد از اقدامات اطلاعاتی این گروه را دستگیر كرد و تعدادی از افراد این تیپ اعتراف كردند كه ذیل پروژه مبارزه با گروه های تروریستی وارد خاك سوریه شده اند و مشخص شد كه از وظایف آنان جاسوسی و همكاری با نیروهای ائتلاف بوده است. در نتیجه این اقدام هواپیماهای نیروهای ائتلاف دهها موشك به مواضع «جبهه النصره» شلیك كردند كه تعدادی كشته و زخمی در صفوف ما برجای گذاشت».
سابقه
در واقع باید گفت ورود «جبهه النصره» به پرونده منطقه امن ، دارای یك سابقه قدیمی تر است. بر این اساس «اشتون کارتر» وزیر دفاع آمریکا روز هفتم جولای 2015 تأکید کرده بود، برنامه آموزش معارضه معتدل با هدف مبارزه با داعش است و آنان با نیروهای دولت سوریه درگیر نخواهند شد. اما در عین حال اخباری نیز بر این مبنا از سوی معارضه سوری به بیرون درز كرد که بر اساس آن از این نیروها خواسته شده بود تعهد دهند فقط با داعش بجنگند و علیه نیروهای سوری دست به سلاح نبرند اما آنان تهدید به عدم مشارکت در این برنامه کرده اند. سابقه چنین اقدامی به تصویب قطعنامه مشترك سناتور «اچ. جِی. رِس» سناتور مجلس نمایندگان آمریكا در جلسه 113 این نهاد باز می گردد كه در تاریخ 15 سپتامبر 2014 در قالب گزارش شماره 600 عرضه شده بود. در اصلاحیه ای كه از سوی نماینده مك كنان از كالیفرنیا به این قطعنامه الحالق شده بود آمده بود كه آموزش و تسلیح معارضه سوری با 3 هدف صورت می پذیرد :
1 . دفاع از مردم سوریه در برابر حملات داعش ، و ایمن سازی قلمرو تحت كنترل معارضه سوری .
2 . حفاظت از دوستان و متحدان ایالات متحده و مردم سوریه از خطر تروریسم در این كشور .
3 . ارتقاء موقعیت مردم سوریه در جایگاه مذاكره برای پایان دادن به منازعه در كشور .
البته سابقه درگیری جبهه النصره و ایالات متحده آمریكا به قبل تر نیز باز می گردد. با صدور قطعنامه 2178، شورای امنیت سازمان ملل متحد، روز 24 سپتامبر 2014، خواستار اتخاذ یك رویه بین المللی با پدیده «جنگجویان خارجی» شد و بر اساس آن داعش در كنار «جبهه النصره» و سایر گروه های مرتبط با القاعده را در یك ردیف قرار داده شدند. همان روز دولت آمریكا نیز اشخاص و نیروهای تحت امر «جبهه النصره» را در زمره گروه های تروریستی قرار داد و اعلام كرد كه این افراد و گروهها هدف حملات ائتلاف قرار خواهند گرفت. براین اساس سخنگوی كاخ سفید با قرائت بیانیه ای اسامی 11 گانه مشهورترین گروه ها و امرای جبهه النصره و داعش را به شكل مشترك در فهرست اهداف خود قرار داده بود كه عبارت بودند از: «حركه الشام الاسلام»، «جیش المجاهدین و الانصار»، «عمرو العبسی»، «سلیم بن غالم»، «محمد عبد الحلیم حمیدة صالح»، «لاودریم موهاكس هری»، «مراد مرگوشویلی»، «نصرت امامویك»، «مهند النجدی»، «عبد الصمد الفاتح»، «عبد الباسط عزوز»، «معلم سلمان».
اما به موازات صدور بیانیه دولت آمریكا، «ابو محمد مقدسی» مفتی جریان سلفی اردن، كه در واقع پدر معنوی «ابومصعب الزرقاوی» نیز محسوب می شود با صدور پیامی صوتی با عنوان: «اللهم انصر المجاهدین، ونجّ المسلمین المستضعفین، و اهزم الصلیبیین و المرتدین» تمام جهادی ها را به اتحاد در مقابل صلیبیون فرا خوانده و از آنان خواسته بود تا اختلافات خود را كنار بگذارند. به دنبال بیانیه مقدسی كه به طور خاص «داعش» و «جبهه النصره» و سایر شاخه های جهادی را به حل اختلافات گذشته و تلاش برای مجاهدان در بند فراخوانده بود. «ابومحمد الجولانی» امیركل «جبهه النصره» نیز روز 28 سپتامبر 2014 ، در پیامی صوتی با عنوان «پندی به مسلمانان و هشداری به كفار» نیز لب به سخن گشوده و گفته بود: «این حملات هوایی نقشه ای برای سركوب قیام مردم سوریه و بازگرداندن شام به آغوش اسد است.اروپا و آمریكا هزینه این حملات هوایی را خواهند پرداخت».
«جبهه النصره» همچنین با انتشار پیاپی ویدئوهایی از محل بمباران مردم غیر نظامی توسط آمریكا ، تظاهرات هایی را در مناطق تحت كنترل خود سازماندهی كرده بود. این حملات با بمباران مواضع «گروه خراسان» از شاخه های القاعده در «كفرالتكریم»، «كفرنبل»، «معرة النعمان» در استان ادلب و «الحولة» در استان حمص تظاهرات عمومی برعلیه آمریكا و حمایت از «دولت اسلامی» را در روز 26 سپتامبر 2014 به دنبال داشت كه به آتش كشیدن پرچم آمریكا و تصاویر اوباما انجامید.
تحلیل
1 . دولت تركیه به صراحت هدف خود از ایجاد منطقه امن را حفظ فاصله بین كانتون های ایجاد شده توسط حزب اتحاد دموكراتیك كردستان در كردستان غربی روژاوا، اعلام كرده و بعد از درگیری های روز 24 جولای 2015 نیز هرگز منافع داعش را تهدید نكرده است. بنابراین حزب عدالت و توسعه با جلب رای مثبت حزب ملی گرای تركیه، با اعلام مبارزه همزمان با گروه های تروریستی داعش و «پ.ك.ك» وارد میدان نبرد شد. اما حتی حملات هوایی ادعایی تركیه در روز24 جولای به مواضع داعش نیز از سوی این گروه تایید نشد. در حالی رسانه های رسمی داعش تنها خبر درگیری مرزی در شمال شرق حلب با سربازان ترك را تایید كردند كه نیروی هوایی تركیه از آن تاریخ، به طور روزمره مواضع «پ.ك.ك» در اقلیم كردستان عراق را در هم كوبیده است. بنابراین واضح به نظر می رسد كه «پ.ك.ك» و شاخه آن حزب اتحاد دموكراتیك كردستان در سوریه تنها هدف نظامی تركیه محسوب می شوند. بنابراین تركیه در راستای مبارزه با داعش، حداكثر 2 پایگاه پایه و 2 فرودگاه اضطراری خود را برای سهولت انجام عملیات در اختیار نیروهای ائتلاف قرار داده است.
2 . اما به نظر می رسد ایالات متحده در ایجاد منطقه امن در شمال سوریه دارای رویكردی متفاوت از دولت تركیه است. بر این اساس، حزب عدالت و توسعه با هدف اولیه به هم زدن تركیب جمعیتی مناطق كرد نشین و حفظ كمربند تاریخی عربی در اطراف مناطق 3 گانه كردی در سوریه و هدف ثانویه ، تقویت معارضه عرب و هر نیرویی كه به دنبال براندازی نظام اسد است، طرح ایجاد منطقه امن را به ایالات متحده آمریكا ارائه داده است. این در حالی است كه شواهد عینی نشان می دهد، ایالات متحده آمریكا، بعد از آغاز تهاجم داعش به اربیل و كوبانی ، اهداف خود را از سمت حكومت سوریه به سوی داعش تغییر داده است. براین اساس باید گفت پشتیبانی و تسلیح نیروهای «جبهه النصره» در عملیات روزهای 27 مارس و 26 آوریل 2015 كه به سقوط ادلب و پس از آن جسر الشغور انجامید نیز، توسط تركیه انجام شده بود. این درحالی است كه «جیش الفتح» از روز 28 جولای 2015 نیز عملیات جدید خود در منطقه «سهل الغاب» در جنوب ادلب را آغاز كرد كه هدف از آن قطع راه های ارتباطی ارتش سوریه به حما و لاذقیه بود، اما نكته مهم در این میان، اینجاست كه براساس اعلام روزانه پنتاگون، نیروهای ائتلاف روز 29 جولای (یك روز بعد از آغاز عملیات) برای اولین وسائل نقلیه نیروهای حاضر در حومه ادلب را هدف قرار داده است. هرچند اعلام پنتاگون مبنی بر هدف قرار دادن وسائل نقلیه داعش است ، اما شواهد میدانی موید این مسئله است كه داعش در این محدوده حضور ندارد.
چه خواهد شد؟
براساس سناریوی موجود باید گفت به نظر می رسد در حالیكه ایالات متحده، تسلیح و آموزش معارضه سوری را با قید «متعدل» در دستور كار خود قرار داده كه در مقابل ، تركیه بدون هیچ قید و شرطی، ساقط كردن ساختار كانتونی در شمال سوریه و تغییر تركیب جمعیتی این منطقه به ضرر كردها را در اولویت برنامه های اجرایی خود در دست اجرا دارد. البته تركیه در وهله بعدی به تقویت بدنه معارضه و ادامه تفوق میدانی به ضرر حكومت مركزی سوریه می اندیشد. بنابراین به نظر می رسد در ادامه این وضعیت پیچیده ، شمال سوریه از یك سو میدان نبرد بین داعش كردها ، ارتش سوریه و معارضه عرب معتدل سوری و از سوی دیگر معركه درگیری بین معارضه عرب معتدل و «جبهه النصره» خواهد بود كه برای استقرار در منطقه امن وارد خاك سوریه خواهند شد. استمرار چنین وضعیتی براساس سابقه ای كه شرح داده شد، حتی ممكن است به اتحاد تاكتیكی جبهه النصره و داعش بر علیه معارضه معتدل و كُردها منجر شود. اما در این میان آنچه مبهم و آینده آن نامعلوم به نظر می رسد، خطر تسری عملیات های هوایی نیروهای ائتلاف به جبهه جنوب سوریه است كه حمله هوایی روز 29 جولای به حومه ادلب می تواند یك زنگ خطر جدی برای محور مقاومت در این رابطه باشد. میدان نبرد طی 5 سال گذشته نشان داده كه جبهه مقابل محور مقاومت به سرعت كنش خود در میدان نبرد را تغییر می دهند. چنانچه ممكن است در سناریوی جاری نیز با نزدیك شدن نیروهای ائتلاف به اهداف زمینی در خاك سوریه ، بواسطه استقرار در پایگاه های هوایی تركیه، به مرور تغییر رویكرد به معنی هدف قرار نیروهای مقاومت در روی زمین را در دستور كار خود قرار دهند .
امیرحامد آزاد
