الوقت- در سال 2014 حداکثر 25 سال یا فقط ربع قرن از تاریخ تولد جمهوری آذربایجان می‌گذرد. بازیگری 25 ساله، در جوار قدرت‌های مهمی مانند ایران، ترکیه، ارمنستان و روسیه، که بیش از هر چیز نیازمند بقا و رسمیت بین‌المللی است. بقا و به رسمیت شناخته شدن نیز مستلزم ایدئولوژی انسجامبخش است تا جمعیت 5/8 میلیونی آذربایجان بخواهند و بتوانند در سرزمینی 86600 کیلومتر مربعی، همزیستی داشته باشند و ضمن رفع مشکلات کشور خود از منابع طبیعی موجود (از جمله 8 میلیارد بشکه نفت و یک تریلیون مترمکعب منبع گازی) در آن بهره‌ای ببرند. اما ترسخوردگی جمهوری آذربایجان بسيار فزاینده بود؛ امکان و احتمال بازگشت و کودتای افسران کمونیست روس، الحاق جمهوری آذربایجان به ایران، جنگ داخلی و یورش ارمنستان برای الحاق قره‌باغِ اکثراً ارمنینشین به خاک ارمنستان، همه و همه بقا را به حد یک آرزو برای مقامات آذری فرا برد. علاوه بر این رژیم حقوقی دریای مازندران هنوز نهایی نشده، 18 درصد خاک جمهوری آذربایجان یعنی منطقه‌ای به وسعت کل اراضی اشغالی فلسطین در اختیار ارمنستان است و جمهوری آذربایجان سرزمین جذابی است که روس‌ها، ایرانی‌ها، پان‌ترک‌ها، ارمنی‌ها و حتی سلفی‌ها را وسوسه می‌کند. در قالب چنین فراگردی، ملاحظات راهبردی جمهوری آذربایجان در همسویی با رژیم صهیونیستی را می‌توان به قرار زیر شمرد:
1. رژیم صهیونیستی به عنوان مشتری محتاج و معتبر به منابع نفت و گاز
نباید درباره همسویی آذربایجان ـ رژیم صهیونیستی غلو کرد. هنوز میزان کل تجارت بین دو طرف به یک میلیارد دلار هم نرسیده است. هنوز آذری‌ها موفق نشده‌ا‌ند روابط کامل دیپلماتیک با این رژیم برقرار کنند و هنوز هم بخش مهمی از مراودات این دو قدرت، مخفی است. همان‌گونه که در اسناد ویکی لیکس آمده، روابط آذربایجان با رژیم صهیونیستی به تعبیر الهام علی‌اف، مانند کوه یخی است که نه‌دهم آن زیر آب و یک‌دهم آن در معرض عموم قرار دارد. با اين حال اسرائیلی‌ها به دلیل فقر شدید منابع طبیعی حیاتی (آب و نفت و گاز) به شدت نیازمند منبع مطمئن انرژی هستند. گفتنی است نزدیک هفت‌میلیون نفری که در محدوده اشغالی (منهای نوار غزه و کرانه باختری) سکونت دارند برای گذراندن زندگی و توسعه اشتغال خود، نیازمند منابع نفت و گاز هستند و اسرائیلی‌ها مجبورند این منابع را از صادرکننده‌های منطقه که عموماً ضد اسرائیلی هستند، خریداری کنند. پس از سقوط محمدرضا پهلوی در ایران تقریباً هیچ کشور معتبر صادرکننده حاضر و قادر نبود رژیم صهیونیستی را به عنوان یک مشتری بپذیرد. فقط مصر حاضر شده بود مطابق روح پیمان کمپ دیوید، روزانه مقادیری گاز به این رژیم صادر کند که سهم بسیار اندکی از نیازهای گسترده آن به انرژی را شامل می‌شد. بنابراین اسرائیلی‌ها با اشتیاق در پروژه‌های نفتی قفقاز مشارکت کردند. شرکت سونول اسرائیل که تجربه و فناوری پیشرفته‌ای در اکتشاف، استخراج و صادرات انرژی دارد با آذری‌ها وارد مذاکره شد و رژیم صهیونیستی به عنوان یکی از حامیان قدرتمند پروژه خط لوله باکو‌ـ تفلیس‌ـ جیحان، این پروژه را همراه شرکای غربی خود به اتمام رساند و اکنون بالغ بر 30 درصد نفت مورد نیاز خود را از این طریق تأمین می‌کند. با این ابتکار، نیاز اسرائیلی‌ها به نفت و گاز صادره از سوی کشورهای عربی کاهش یافته است و دیگر مجبور نیستند نفت و گاز خود را با قیمت گران‌تر از واسطه‌ها خریداری کنند. مقامات اسرائیلی در سال 2013 پیشنهاد اساسی‌تری به آذری‌ها دادند و آن پروژه معروف اشکلن‌ـ الیت است که طبق آن نفت و گاز صادره از دریای مازندران به مدیترانه می‌رسد و از آنجا به دریای سرخ منتقل می‌شود تا خریداران آسیای شرقی با سهولت و قیمت بیشتر مشتری آذری‌ها شوند. اسرائیلی‌ها در قالب برنامه‌های گسترش سرزمینی و برچیدن مناطق عربنشین، پیوسته شهرک می‌سازند و عرب‌های مسلمان را از سرزمین خود آواره می‌کنند.
یکی از ابزارهای جذب یهودیان و نیز توسعه صنعت و کشاورزی و شهرنشینی، انرژی پاک و مطمئن است که مقامات اسرائیلی مصمم‌اند از آذربایجان وارد کنند. گفتنی است رژیم صهیونیستی سالانه نیازمند 7/1 تریلیون مترمکعب گاز و روزانه 200 هزار بشکه نفت است تا نیازهای صنعتی‌ـ کشاورزی و رفاهی خود را تأمین کند.2. کاربست لابی یهودی برای مقابله با لابی ارمنی در کنگره امریکا و لغو تحریم‌های امریکا علیه آذربایجان
ایالات متحده در سال 1992 با هدف حمایت از کشورهای تازه مستقلشده شوروی، طرح توسعه روابط تجاری‌ـ فنی را به تصویب رساند تا این کشورها احساس کنند رهایی از نبود شوروی متضمن لذاتی هم هست. اما لابی قدرتمند ارمنی‌ها بلافاصله وارد عمل شدند و اعمال تسهیلات امریکا به آذربایجان را منوط به این کردند که دولت مذکور گام‌های اساسی برای توسعه سیاسی بردارد و حقوق شهروندان (به ویژه ارمنی‌ها) را تضمین کند. بر این اساس جمهوری آذربایجان عملاً تحریم شد و بسیاری از شرکت‌های امریکایی ناگزیر شدند بازارهای دیگری را انتخاب کنند. مقامات آذری می‌کوشند با بهره‌گیری از لابی قدرتمند یهودی که به اغلب مناصب کنگره و بدنه اجرایی کاخ سفید اشراف دارند، متمم ماده 907 لایحه حمایت از آزادی را بی‌اثر کنند و امریکا‌ـ آذربایجان بدون هیچ مانع حقوقی‌ـ فنی شریک تجاری تمام‌عیار شوند. لابی یهود در امریکا در این زمینه تلاش‌هایی کرده و طی سالیان اخیر به خصوص پس از 11 سپتامبر 2001، آذربایجان در جنگ‌های مربوط به عراق، افغانستان و کوزوو با امریکا همراهی کرد و ایالات متحده در پروژه‌های نفت و گاز آذربایجان سرمایه‌گذاری کلانی انجام داد. با این وصف هنوز متمم ماده 907 که به تصویب کنگره رسیده، به قدرت خود باقی است و آذری‌ها امیدوار به تلاشهای لابی یهودی هستند.
3. انتقال فناوری‌های بسیار پیشرفته و نانو به آذربایجان
طی دهه اخیر، با اینکه روابط آذربایجان ـ رژیم صهیونیستی به صورت رسمی و تمام‌عیار برقرار نشده، توافق‌های آن دو در زمینه‌های زیر گسترش یافته است:
ـ پروژه ساخت هواپیمای شناساییکننده بدون سرنشین با قابلیت عکسبرداری از مناطق جنگلی و کوهستانی؛
ـ پروژه ساخت ماهواره و آموزش تکنسین‌های آذری از سوی شرکت دلتا سیستم در ساخت ماهواره؛
ـ پروژه انتقال دانش رشته‌های فناوری پیشرفته از سوی شرکت مدکام سیستم و ال.تی.وی؛
ـ ساخت تجهیزات نظامی به خصوص راکت‌های پیشرفته و خمپاره توسط شرکت اسرائیلی سولتم و آموزش افسران آذری برای شلیک و نگهداری این تجهیزات؛
ـ پروژه توسعه خدمات تلفن همراه و ارتباطات مخابرات با اجرای شرکت باکسل.
هرچند سند قابل اتکایی وجود ندارد، اما همه این پروژه‌ها می‌توانند پوششی باشند برای حضور بیشتر رژیم صهیونیستی و انجام فعالیت‌های متنوع امنیتی.4. آموزش پرسنل سرویس‌های امنیتی‌ـ اطلاعاتی آذربایجان
نباید فراموش کرد که توانایی فنی رژیم صهیونیستی در حوزه‌هایی مانند گردشگری، پزشکی و صنایع شیمیایی مانند داروسازی، ساخت سلاح و ابزارهای شنود، تعقیب و جنگال قابل ملاحظه است. از آنجا که آذری‌ها به سیستم آموزشی روس‌ها و ایرانی‌ها اعتمادی ندارند، در تأمین امنیت سفرهاي خارجی مقامات ارشد و نیز سازماندهی تیم‌های حفاظت، ضد تروریسم، مقابله با هواپیماربایی و حتی بازجویی از موارد مشکوک از تجربه و دانش صهیونیست‌ها بهره می‌گیرند. سیستم جاسوسی رژیم صهیونیستی با بهره‌گیری از پرسنل ورزیده و دانش فنی پیشرفته، موفق شده است مقامات آذری را به بسط همکاری امنیتی ترغیب کند. همسایگی جمهوری آذربایجان با ایران و اشتیاق رژیم صهیونیستی و آذربایجان به مهار نفوذ ایران در شهرهایی مانند باکو و نخجوان، آن دو را به همدیگر نزدیک کرده است. امروز نمی‌توان این گمان را رد کرد که سیستم جاسوسی آذربایجان بیش از آنکه روسی یا غربی باشد، اسرائیلی است.
طی سالیان اخیر که فعالیت اسلام‌گرایان در جمهوری آذربایجان فزونی یافته و به تعبیر سوانته کورنل در کتاب سیاسی شدن اسلام در جمهوری آذربایجان (چاپ 1388، پژوهشکده فارابی)، شهر باکو به میدانی برای فعالیت اسلام‌گرایان شیعه و گاه سنی بدل شده تا شهروندان سکولار آذربایجان به هویت مذهبی خویش وقوف یابند، اشتیاق مقامات باکو به سازماندهی یک سیستم مسلط امنیتی و مجهز به پیشرفته‌ترین ابزارها بیشتر شده است.مقامات آذری مطلع هستند که مثلاً عوامل عربستان سعودی چگونه در مسجد جمعه و مسجد ابوبکر به تبلیغ بین جوانان این شهر می‌پردازند یا شیعیان مناطق آذربایجان عید فطر خود را به افق تهران و نه عربستان سعودی یا ترکیه برگزار می‌کنند. آنان برای مقابله با نفوذ ایدئولوژیک بازیگران دیگر، نسبت به کارایی پلیس فعلی تردید دارند؛ لذا چشم به دانش و تجربه اسرائیلی‌ها در زمینه مهار جنبش‌های اسلامی دوخته‌اند.
5. سازماندهی یهودیان قفقاز
با اینکه تعداد یهودیان آذربایجان به 15000 نمی‌رسد، اما جمهوری آذربایجان پایگاهی امن برای خرد ابزاری یهودیان منطقه است. مقامات آذری این یهودیان را لولایی برای مراوده با یهودیان سایر مناطق جهان می‌شمارند و معتقدند شبکه یهودیان جهان از استعداد فنی‌ـ مالی فوق‌العاده‌ای برخوردار است و تضمین حیات آنها میتواند به انتقال دانش و سرمایه به باکو کمک کند. یهودیان آذربایجان نیز طی دو قرن اخیر موفقیت نسبتاً خوبی در این کشور داشته‌اند و همین پیشینه موجب دلگرمی بیشتر به آینده همزیستی مسالمت‌آمیز در قفقاز شده است.
گفتنی است شهر باکو طی قرن 19 یکی از مراکز جنبش صهیونیسم در روسیه تزاری بوده و اولین تجمع دوستداران صهیونیسم در سال 1891 در همین شهر برگزار شده است. حدود 90 سال بعد در سال 1982، فعالیت‌های فرهنگی‌ـ اجتماعی یهودیان در باکو، گوبا و سوم گایت بیشتر شد. برای نمونه، اولین دوره رسمی آموزش زبان عبری و اولین مدرسه یهودی شوروی در شهر باکو افتتاح شد. علاوه بر این گروههای هوادار یهود و یهودیان (مانند ژرها و سابوتنیک‌ها) در شهر باکو حق برگزاری تجمع و کمک به یهودیان را به دست آوردند و دولت علی‌اف برای تضمین امنیت آنان دستور داد به یهودیان فعال در حوزه اقتصاد، علم و فناوری، تابعیت دوگانه آذری‌ـ اسرائیلی داده شود که به سهولت بین تل‌آویو‌ـ باکو تردد کنند.همچنین تشکیلات دیگری مانند کودکستان یهودی‌ها، انجمن دوستی یهودیانـ آذری‌ها، پنج زیارتگاه یهودیان، سازمان زنان یهودی، مرکز آموزش تعالیم و آیین یهود، روزنامه عبریزبان یهودی و ... همگی فعال‌اند و کنگره یهودیان آذربایجانی که در اسرائیل سکونت دارند، سالانه جشنواره‌هایی برگزار می‌کند تا خلأهای ناشی از روابط سیاسی رسمی را پر کند. همه این سیاست‌های همدلانه دلیلی مرکزی دارد و آن این است که جمهوری آذربایجان به علت همسایگی با کشورهای حساسی مانند روسیه (284 کیلومتر)، ایران (432 کیلومتر)، ارمنستان (566 کیلومتر)، گرجستان (322 کیلومتر) و ترکیه (9 کیلومتر) و نیز خط ساحلی 710 کیلومتری در کرانه غربی دریای مازندران در جستوجوی متحدی مکمل است و این همان چیزی است که اسرائیلی‌ها در پی آن بوده‌اند تا بتوانند تحرکات ایران در کشورهای هم‌جوار خود مانند سوریه، غزه، مصر و لبنان را با رخنه در اقتصاد، سیاست و جامعه جمهوری آذربایجان (و نیز اقلیم کردستان) تهدید کنند و به نوعی بازدارندگی راهبردی در این مناطق دست یابند.
نخبگان سیاسی حاکم بر باکو با علم به نیات تل‌آویو معتقدند حضور این رژیم میتواند مانع نزدیکی بیشتر ایران به ارمنستان در مناقشه قره‌باغ شود. گفتنی است جمهوری اسلامی ایران هم‌زمان با روابط با آذربایجان، سیاست دوستانه‌ای با ارمنستان پیش گرفته است. در همین راستا، بخش مهمی از نیازهای اقتصادی (به خصوص در حوزه سوخت) ارمنستان از ایران تأمین می‌شود. این سیاست ایران که مبتنی بر تشریک مساعی و توسعه مراوده با همه همسایگان است، موجب رنجش خاطر مقامات باکو شده و این بخشی از دلایل استقبال آذربایجان از رژیم صهیونیستی است.
با این حال موانع همسویی این دو قدرت کم نیست. جمهوری آذربایجان به بحران رژیم صهیونیستی در جهان اسلام آگاهی دارد و برای مقابله با تجاوز ارمنی‌های مسیحی به پشتیبانی جهان اسلام نیازمند است. همچنین این کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی است که در سال 1348 ش. اساساً برای مقابله با رژیم اشغالگر قدس تأسیس شده است. در پی افول روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی طی سه سال اخیر، به فراخور افزایش احتیاط آذری‌ها در نزدیکی به این رژیم، بر احتیاج یهودی‌ها به همسویی با آذری‌ها اضافه شده و مهم‌تر از همه هنوز هم نزدیکی به رژیم صهیونیستی در جهان اسلام پرمخاطره است. نباید فراموش کرد که اولین فاکس گروه القاعده برای قبول مسئولیت عملیات 11 سپتامبر از شهر باکو مخابره شد و آذری‌ها نمی‌توانند به پشتیبانی درازمدت و پایدار اسرائیلی‌ها اعتماد کنند.
