الوقت- در سالهای اخیر گرایش‌های تندرو گروه‌هایی همانند القاعده و داعش توانسته‌اند بر بخشی از مردم تاجیکستان تاثیر منفی گذارند. همین امر باعث شده که تاجیکستان از یک‌سو با بحث حضور و نفوذ داعش در خاک خود مواجه باشد و از سوی دیگر، حضور اتباع تاجیک در صف تروریست‌های گروه‌هایی همانند داعش را با نگرانی دنبال کند .نوشتار زیر به بررسی این وضعیت می پردازد .
تاجیک های داعشی:
در یک سال گذشته رسانه های منطقه ای و بین الملی خبرهایی چند از حضور تاجیک ها در بین نیروهایهای داعش در عراق و سوریه داده اند. چنانچه در یک سال گذشته از یک سو حمله انتحاری در برخی شهرهای عراق توسط تروریست های تاجیکستانی چون «ابوعلی التاجیکی» انجام می گرفت و در وهله دیگری پس از اعلام خبر انتصاب یک تبعه تاجیک به سمت فرماندهی یکی از شهرهای تحت کنترل نیروهای تروریستی داعش در سوریه این امر نمود بیشتری یافت. در واقع نوع عملکرد و رویکرد داعشی های تاجیک نشان می‌داد که تاجیک‌ها بخوبی توانسته‌اند خود را در جنگ نشان دهند و مورد اعتماد سران گروه تروریستی داعش قرار گیرند. جدا از این هر چند «نصرت نظراف» اهل کولاب تاجیکستان با لقب «ابوخالد کولابی»، شاخه تاجیکی داعش را در سوریه هدایت می کرد اما خبر پیوستن «گلمراد حلیم اف» فرمانده سابق پلیس ویژه وزارت کشور تاجیکستان (که 2 ماه قبل به سازمان تروریستی داعش پیوسته بود و اخیرا در حمله هوایی ارتش سوریه کشته شد.) دولت و جامعه تاجیکستان را شوک فروبرد. در این بین اکنون نیز شمار دقیقی از تاجیکان گروهک تروریستی داعش وجود ندارد اما برخی گزارشها حکایت از آن دارد که حدود 200 تا 600نفر از آنها در صفوف داعش در سوریه و عراق فعالیت دارند و تاکنون 100 تن از آنها کشته شده اند. دراین راستا جهادی‌های اهل آسیای مرکزی و انتصاب تاجیک هایی به عنوان «امیر» میتواند به معنی قدرت بیشتر تاجیک ها و آموزش نظامی بهتر آنها داشته باشد .
نگاه دوشنبه به خطر داعش :
در واقع تاجیکستان در یک سال گذشته کوشیده است تا با اتخاذ سیاست هایی داخلی، منطقه ای و بین المللی در مقابل حضور داعش و نیروهای هوادار آن در تاجیکستان بایستد. در این راستا در بعد داخلی دولت امامعلی رحمان فشار بر بزرگترین گروه اپوزیسیون تاجیکستان موسوم به “حزب نهضت اسلامی تاجیکستان” را به شدت افزایش داده است. چنانچه دولت تلاش میکند قرائت خاص و محدود خود از اسلام را ارائه کند و جریان‌های اسلامی را به‌شدت تحت کنترل خود درآورد. در این راستا با رویکردهایی همانند کنترل مذهبی شهروندان، حمایت از اسلام سنتی و میانه‌رو و تلاش برای استفاده از آن در مبارزه با انواع اسلام وارداتی و افراطی،ترویج سکولاریزم ، جلوگیری از تأمین بودجه و کمک اجتماع‌های اسلامی محلی توسط سازمان‌های خیریه بین‌المللی و سازمان های اطلاعاتی عربی و غربی، اتخاذ محدودیت‌هایی درباره‌ی سفر جوانان برای تحصیل در موسسه‌های اسلامی خارجی؛ ممنوع یا محدود کردن فعالیت سازمان‌های خیریه اسلامی خارجی از موج تندروی و سلفیت و گرایش های تندروانه جلوگیری کند و حتی اخیرا اعلام کرد تابعیت آن دسته از شهروندان خود را که به همکاری با داعش یا مشارکت در جنگهای آن متهم شوند، لغو و آنها را از تمامی حقوق محروم میکند. در واقع دولت دامنه این امر را تا حدی گسترش داده که موجب اعتراض بسیاری از مسلمانان میانه رو گردد. در بعد دیگری دولت تلاش کرده است تا با هماهنگی کشورهای همسایه چون افغانستان، ایران و روسیه و سازمان هایی چون امنیت جمعی، شانگهای بر روند تحرکات تندروهای افراطی نظارت دقیقی داشته باشد. در این بین اکنون دوشنبه تلاش میکند تا از یک سو مانع پیوستن تندروهای تاجیکی ( از تاجیکستان و یا روسیه ) به مناطقی چون سوریه و عراق گردد. از سوی دیگر هم با رصد دقیق نیروهای تاجیک عضو داعش در عراق و سوریه مانع بازگشت آنها به تاجیکستان گردد و در همین راستا اکنون نگران تحرکات در مرز با افغانستان است. در این راستا دولت تاجیکستان از چنین امری، احساس ناامنی میکند . چنانچه رئیس کل گارد مرزی اداره تحت کمیته امنیت ملی تاجیکستان گفته است که حدود ۱۵۰۰ تن از گروه های تروریستی داعش در مرز تاجیکستان و افغانستان جمع شده اند .
عوامل موثر بر آینده حضور داعش در تاجیکستان;
در واقع تاجیکستان فقیرترین کشور اتحادیه جماهیر شوروی سابق است و با افغانستان مرز مشترک دارد. در این بین اکنون برخی از مقام‌های افغان هشدار داده‌اند که برخی مناطق در شمال این کشور برای آموزش شبه نظامیان خارجی از جمله از چچن، تاجیکستان و پاکستان استفاده می‌شود و این امر با توجه به مرز 1400 کیلومتری تاجیکستان با افغانستان میتواند بستری برای حضور داعش در تاجیکستان باشد . از سوی دیگر با توجه به شرایط اقتصادی در روسیه و کار هزاران تاجیک در آنجا داعش می تواند بسیاری از آنها را در مسکو به خود جذب کند و با آموزش به تاجیکستان روانه کند. گذشته از این نیز باید توجه داشت که در سالهای اخیر به دلایل مختلف، بحث اسلام‌گرایی و افراط‌گرایی در تاجیکستان باهم درآمیخته شده است و اگر رشد جریان‌های افراطی پیرامون تاجیکستان و حضور جریان‌های وابسته به آنها در دره فرغانه همانند حزب‌التحریر افزایش یابد در واقع حضور داعش در تاجیکستان نیز دور از انتظار نخواهد بود. در بعد دیگری هر چند دولت اکنون گرایش‌های تندرو و رادیکال تحت تأثیر جریان‌های اسلامی جهان عرب و به‌ویژه گروه‌هایی همانند القاعده و داعش را تحت کنترل نسبی دارد، اما اگر این نیروها تحت تأثیر تلاش‌های عناصر خارجی بیشتری باشند و مورد حمایت برخی از قدرت های غربی قرار گیرند تهدید داعش برای دولت تاجیکستان بیشتر خواهد شد. در این بین در شرایطی که دولت بر جدایی دین از سیاست اصرار می‌ورزد، اگر نتواند به درستی راه اسلام میانه و هواداران آن را نشان دهد و به حمایت گسترده از این جریان بپردازد عملا دایره نفوذ تنردوها و سلفی ها در کشور گسترده تر خواهد شد و زمینه نفوذ داعش فراهم تر خواهد شد. در بعد دیگری در واقع هر چند اخیرا سرهنگ حلیم اف (که اعلام کرده بود با هدف برقراری خلافت اسلامی به تاجیکستان بازخواهد گشت) هدف حمله جنگندهای نظامی سوریه قرار گرفت و کشته شد اما نوع استراتژی داعش در تاجیکستان هم میتواند بر میزان تهدید این گروه در تاجیکستان موثر باشد. در کنار این نیز عواملی چون نوع توان دولت بر ضد گروه‌های افراطی در شرق تاجیکستان ، نفوذ گروه‌های افراطی آموزش دیده در افغانستان و پاکستان، حمل‌‌و‌نقل مواد مخدر از افغانستان به تاجیکستان و اوضاع اقتصادی در تاجیکستان می تواند جذابیت‌های مناسبی برای ورود داعش در تاجیکستان ایجاد کند .
فرزاد رمضانی بوش
