الوقت- تصرف تقریباً همزمان شهر رمادی، مرکز استان الانبار عراق و شهر تاریخی تدمر (پالمیرا) سوریه به‌دست شبه‌نظامیان گروه تروریستی داعش در هفته پایانی ماه می گذشته و همچنین اذعان اوباما به اینکه آمریکا هنوز فاقد یک «استراتژی کامل» برای مقابله با داعش است، موجب برانگیخته شدن انتقادهایی در داخل و خارج از ایالات متحده شد. این انتقادها به ویژه متوجه نوع رویکرد سیاست خارجی واشنگتن به وضعیت حساس خاورمیانه و کاستی‌های استراتژی دولت اوباما مبنی‌بر اتکا به نیروهای داخلی معتدل به همراه پشتیبانی هوایی و تدارکاتی آمریکا در نبرد علیه داعش بود. از این میان، بخش عمده‌ای از انتقادها درمورد نحوه و میزان استفاده ایالات متحده از قدرت هوایی برضد داعش در عراق و سوریه بوده است.
اکنون یک سال از آغاز حملات هوایی ائتلاف تحت رهبری آمریکا علیه هدف‌های گروه داعش می‌گذرد که تاکنون بیش از ٥/٢ میلیارد دلار برای مالیا‌ت‌دهندگان آمریکایی هزینه دربرداشته است. این حملات در ماه اکتبر ٢٠١٤ با حمله به مواضع این گروه تروریستی در سوریه آغاز و پس از اشغال شهر موصل به دست اعضای داعش در ماه ژوئن سال گذشته، به عراق نیز تعمیم یافت. استراتژی اولیه اوباما شامل جنگ هوایی به منظور پشتیبانی از نیروهای امنیتی عراقی و مخالفان میانه‌رو دولت سوریه در برابر داعش، به «تضعیف و نابودی » موسوم شد .
حال، با شروع دومین سال عملیات هوایی ائتلاف برضد داعش، واشنگتن در برابر این پرسش قرار دارد که تاکنون چه دستاوردی از بمباران‌های هوایی کسب کرده است و آیا با همین سبک و سیاق قادر به شکست کامل داعش خواهد بود .
اوایل ماه جاری ژوئن، شماری از فرماندهان نظامی و مقام‌های دولت آمریکا ادعا کردند که از آغاز حملات هوایی در دو کشور عراق و سوریه تاکنون بیش از ١٠ هزار نفر از شبه‌نظامیان داعش به هلاکت رسیده‌اند. ژنرال هاوک کارلیسل ، فرمانده فرماندهی رزمی نیروی هوایی و آنتونی بلینکن و معاون وزیر امور خارجه آمریکا طی سخنانی در هفته نخست ماه جاری ادعا کردند که در بمباران‌های هوایی ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده تاکنون بین ١٠ تا ١٣ هزار نفر از افراد و فرماندهان داعش کشته شده‌اند. اما بسیاری از کارشناسان امور دفاعی درباره میزان صحت این ادعا ابراز تردید کرده‌اند و آن را تلاشی برای کم‌اهمیت جلوه دادن سقوط شهر رمادی و عدم توفیق ائتلاف برای بازپس‌گیری شهر موصل و نابودی تروریست‌های داعش می‌دانند. آنها اعتقاد دارند درصورت درستی این ادعا می‌باید داعش متحمل حداقل ٢٠ هزار مجروح هم شده باشد که تاکنون شواهدی در این مورد به چشم نخورده است. به عقیده تحلیلگران، حتی اگر این خبر صحت داشته باشد، باز هم جنگ در مسیر خوبی پیشرفت نمی‌کند و چنین به نظر می‌رسد که نهادهای اطلاعاتی آمریکا توان رزمی داعش را بسیار دستکم گرفته بودند. مقام‌های آمریکایی از جمله خود اوباما در این مورد اظهار کرده‌اند که «پیشرفت‌های مهمی» در جنگ علیه داعش به دست آمده اما آنها برای شکست کامل این گروه کافی نبوده و داعش هنوز با انعطاف‌پذیری و فرصت‌طلبی توانسته توانایی‌اش را برای انجام عملیات ابتکاری خود حفظ کند. آنها اذعان دارند که با روند فعلی سربازگیری و جذب نیروی داعش، این گروه می‌تواند تلفات وارده بر خود را جبران کرده و به جنگ ادامه دهد. به گفته ژنرال جان هسترمن فرمانده فرماندهی مرکزی نیروی هوایی آمریکا در جنوب غربی آسیا، تجربه جنگ‌های عراق و افغانستان نشان داده که شمار تلفات برای گروه‌های مسلحی که قصد چنگ انداختن بر کشوری دارند، مسئله مهمی محسوب نمی‌شود. در ماه سپتامبر گذشته، سازمان سیا تخمین زده بود که داعش بین ٢٠ تا ٣١٥٠٠ جنگجو در اختیار دارد .
اما از سوی دیگر، مخالفین و منتقدان رویکرد کنونی دولت اوباما به مسئله مبارزه با داعش در عراق و سوریه، شمار حملات هوایی را کافی نمی‌دانند. آنها معتقد هستند که قوانین و دستورات سخت و دست‌وپاگیر برای درگیری با دشمن، دست خلبانان آمریکایی را برای انجام حملاتی مؤثرتر بسته است. ژنرال بازنشسته دیوید پترائوس فرمانده پیشین نیروهای آمریکایی در عراق و افغانستان و رئیس سابق سیا، اخیراً در مصاحبه‌ای با شبکه CBS با گفتن اینکه زمان به نفع آمریکا پیش نمی‌رود، ابراز بدبینی کرد این احتمال وجود دارد که کشورش در حال شکست خوردن در جنگ با داعش است . وی یادآور شد که حملات هوایی به تنهایی قادر به شکست دادن داعش نیست و ارتش عراق نیز توانایی انجام این کار را ندارد. او همچنین اتکا آمریکا و عراق به شبه‌نظامیان شیعه هوادار ایران را امری خطرناک و موجب پیچیده‌تر شدن اوضاع توصیف کرد .
به گفته دیگر منتقدان روش دولت اوباما در جنگ با داعش مانند سناتورهای جمهوری‌خواه سرشناس جان مک‌کین و لیندسی گراهام به دلیل وضع قوانین سخت برای «درگیری با دشمن»، حملات هوایی مؤثر نبوده و خلبانان در ٧٥ درصد پروازها بدون پرتاب مهمات خود به پایگاه‌ها بازمی‌گردند. آنها خواستار بکارگیری یک نیروی نظامی پرقدرت‌تر با روش تهاجمی‌تر برای مقابله با داعش هستند تا این معضل برای دولت بعدی آمریکا به ارث گذاشته نشود .
دیوید دپتولا ژنرال بازنشسته نیروی هوایی آمریکا و از سازماندهندگان حملات هوایی در جنگ‌های افغانستان و عراق معتقد است، اجرای مقررات سخت و محدودکننده درگیری، دست خلبانان ائتلاف را برای انجام مأموریت‌های خود می‌بندد. وی می‌گوید مدیریت دقیق و جزبه‌جزء که بر عملکرد خلبانان اعمال می‌شود موجب تأخیر در فرایند صدور اجازه حمله و هدر رفتن دقایقی پراهمیت می‌گردد که می‌تواند به فرار دشمن منجر شود. به گفته دپتولا، در مواردی ممکن است خلبانان تا چند ساعت ناچار به صبر کردن برای گرفتن اجازه حمله باشند که این می‌تواند باعث فرار و از صحنه خارج شدن هدف‌های تاکتیکی دشمن و یا اتمام سوخت هواپیما شود. به اعتقاد وی، این قوانین دست دشمن را در عملیات خود بازمی‌گذارد .
در خود صحنه نبرد نیز انتقادها از عملکرد قدرت هوایی آمریکا ادامه دارد. سرگرد محمد الدلیمی یکی از فرماندهان نیروهای عراقی در استان الانبار در این مورد گفت : «حملات هوایی ائتلاف علیه داعش در حدی نبوده که نیروهای ما را قادر به مقاومت در برابر حملات داعش کند. ما مناطق زیادی را در استان الانبار به سبب بی‌فایده بودن حملات هوایی ائتلاف از دست دادیم ».
دیگر مقام‌های عراقی نیز انتقاد می‌کنند که شمار بمباران‌های هوایی آمریکا برای متوقف کردن حملات داعش کافی نبوده است. به گفته برخی فرماندهان عراقی، درخواست آنها از آمریکایی‌ها برای بمباران ستون‌های نظامی در حال جابه‌جایی داعش دیرهنگام اجابت می‌شد و نتیجه‌ای دربرنداشت. به گفته آنها، حملات هوایی اندک آمریکایی‌ها امکان تحرک آزادانه در میدان نبرد را به نیروهای داعش می‌داد و همچنین به گونه‌ای نبود که بتواند روحیه ارتش عراق را تقویت کند .
اما وضعیت در سوریه حتی پیچیده‌تر است و هماهنگی کافی میان خلبانان ائتلاف با نیروهای زمینی دوست (مخالفان میانه‌رو دولت سوریه) وجود ندارد. به گفته بن کانابل افسر اطلاعاتی سپاه تفنگداران دریایی آمریکا، بدون حضور افسران آمریکایی کنترل‌کننده حملات هوایی در مناطق جنگی و به‌خصوص در جبهه‌هایی که فاصله خطوط نیروهای طرفین با یکدیگر اندک یا نواحی که داعش در میان غیرنظامیان مستقر است، خلبانان قادر به شناسایی موقعیت درست از دشمن نیستند .
در همین حال، گروهی از تحلیلگران نظامی معتقدند احتیاط آمریکا در جنگ هوایی نشاندهنده یک مشکل بزرگ در استراتژی این کشور علیه داعش است. به گفته آنها، بدون توانایی زمینی ائتلاف، دشوار است بتوان با تاکتیک‌های هر روز پیچیده‌تر داعش که در سوریه و عراق به کار گرفته می‌شوند، مقابله کرد. این کارشناسان مانند «رابرت دیویس» تحلیل‌گر پیشین اطلاعاتی عقیده دارد آمریکا باید بر شدت حملات و نیز عملیات شناسایی، مراقبت و نظارت خود علیه داعش اضافه کند. آنها تأکید دارند که آمریکا می‌باید در قوانین درگیری و محدودیت‌های وضع شده بر بمباران‌ها تجدیدنظر کند. از دیدگاه این تحلیلگران، آمریکا نمی‌تواند «پرهیز از وارد آمدن تلفات به غیرنظامیان » را به عنوان یک هدف استراتژیک برای خود در نظر گیرد، زیرا این قید موجب می‌شود تا داعش بیش از پیش از غیرنظامیان به عنوان سپر انسانی استفاده کند و به اهداف خود برسد .
اما در مقابل، فرماندهان نیروی هوایی آمریکا مانند ژنرال هسترمن می‌گویند که عملیات هوایی علیه داعش با نبردهای هوایی گذشته آمریکا متفاوت است و آنهایی از چگونگی این عملیات انتقاد می‌کنند، نمی‌دانند که درباره چه موضوعی سخن می‌گویند. به گفته این فرماندهان، افراد داعش در داخل و اطراف مراکز جمعیتی پنهان می‌شوند و دیگر به صورت ستون‌های طولانی حرکت نمی‌کنند تا حملات هوایی علیه خود را دشوار سازند . پیچیدگی هدف‌گیری و جلوگیری از بروز تلفات در میان غیرنظامیان موجب می‌شود که در بسیاری از موارد خلبانان از پرتاب مهمات خودداری ورزند. با این وجود، مقام‌های نیروی هوایی آمریکا اصرار دارند که بسته به وضعیت و شرایط محیطی هدف، اجازه حمله هوایی می‌تواند ظرف کمتر از ١٠ دقیقه از درخواست خلبانان صادر شود. «ریک برنان » پژوهشگر ارشد مؤسسه «رند » که پنج سال مشاور ارشد ارتش آمریکا در امور عراق بوده است اعتقاد دارد که داعش با اتخاذ تدابیری از شمار هدف‌های آماده بمباران خود کاسته است. به هنگام شروع عملیات هوایی در اوت گذشته، نیروهای داعش به خصوص در شمال عراق در گروه‌های بزرگی مرکب از نیرو و تجهیزات حرکت می‌کردند، اما اکنون آنها چریکی‌تر عمل می‌کنند و با حرکت در گروه‌های کوچک تلاش می‌کنند از خود محافظت نمایند .
آمارهای منتشر شده از سوی وزارت دفاع و نیروی هوایی آمریکا نشان می‌دهد که تاکنون نزدیک به ٤٥٠٠ حمله هوایی ازسوی ائتلاف به هدف‌های داعش در عراق و سوریه (به‌طور متوسط ١٥ حمله در روز) انجام گرفته است. در مقایسه، روزانه به‌طور متوسط ائتلاف‌های تحت رهبری آمریکا در حملات هوایی خود علیه لیبی ٥٠، در اوج تهاجم سال ٢٠٠٣ «شوک و بهت» به عراق ٨٠٠ ، در عملیات هوایی افغانستان پس از حملات یازدهم سپتامبر به منظور سرنگونی رژیم طالبان ٨٥ ، در جنگ کوزوو علیه صرب‌ها ١٣٥، و در عملیات طوفان صحرا در سال ١٩٩١ روزانه ١٠٠٠ تا ١١٢٥ حمله هوایی انجام می‌دادند .
بسیاری از هواداران بکارگیری قدرت هوایی و همچنین مخالفین درگیر شدن هرچه بیشتر آمریکا در مناقشه‌های منطقه خاورمیانه استدلال می‌کنند که جنگ هوایی مانند آنچه در سال ١٩٩٩ علیه صرب‌ها در جنگ کوزوو رخ داد می‌تواند در نهایت ابزار پیروزی باشد . اما باید این حقیقت را یادآور شد که ناتو به این دلیل در جنگ کوزوو پیروز شد که در نهایت میلوسوویچ رئیس‌جمهور تندرو صربستان به تسلیم شدن تن داد، و نه به این دلیل که حملات هوایی ناتو توانسته باشد نیروهای صرب را در کوزوو منهم کند. به ویژه میلوسویچ هنگامی تصمیم به خروج نیروهای صرب از کوزوو را گرفت که آگاه شد دولت‌های عضو ائتلاف در حال بررسی امکان دخالت زمینی در این استان استقلال‌طلب هستند. فشار سیاسی روسیه نیز در عقب‌نشینی صرب‌ها مؤثر بود. اما براساس شواهد و مدارک به دست آمده حملات هوایی در کوزوو آسیب چندانی به نیروهای صرب وارد نیاورده بود. ماهیت نامنظم نیروهای داعش نیز به آن گروه کمک می‌کند تا از بمباران بسیاری از زیرساخت‌های موجود در مناطق تحت کنترلش در سوریه و عراق تأثیری نگرفته و یا اصولاً فاقد چنین هدف‌هایی در برابر حملات هوایی باشد.
در نهایت باید به این موضوع توجه داشت که قدرت هوایی قادر به حفظ مناطق و اراضی وسیع در عراق و سوریه نیست و محافظت از این نواحی به نیروی زمینی نیاز دارد . نیروهای امنیتی عراقی دچار کمبود روحیه لازم برای ضد حمله‌های بزرگ، کردها دچار کمبود سلاح‌های سنگین و نیروهای میانه‌رو مخالف اسد در سوریه دچار هر دو کمبود هستند. آنها به آموزش، تسلیحات و تجهیزات و پشتیبانی هوایی آمریکا احتیاج دارند . اما آیا با وجود عدم پیشرفتی چشمگیر در مبارزه با داعش آنها در نهایت به خود نیروی زمینی آمریکا نیز نیاز پیدا خواهند کرد؟
رامین ندیمی
