اهداف عربستان از گسترش فعالیت ها در آفریقا را می توان خرید رای کشورهای آفریقایی، رقابت با ایران و ترکیه، گسترش وهابیت و جبران شکست های منطقه ای دانست.
الوقت- سیاست خارجی عربستان که بر دوگانه امنیت و هویت بنا شده است در دهه های اخیر با پررنگ شدن عنصر امنیت ریاض به دنبال تشدید حضور در مناطق مختلف بوده است. در واقع عربستان با شکست در منطقه خاورمیانه به دنبال آن است تا به نوعی در برخی از مناطق بِکر پیش از دیگر کشورهای رقیب منطقه ای بتواند حضور خود را نهادینه کند. در این ارتباط عادل الجبیر وزیر امور خارجه عربستان روز سهشنبه سفر دوره ای خود به کشورهای آفریقایی را آغاز کرد. عادل الجبیر، با دنیس ساسو انگسو، رئیس جمهور کنگو در برازاویل، پایتخت این کشور نشستی را تشکیل داد و طی این نشست دو طرف به بررسی روابط دوجانبه و راههای تقویت آن در تمامی زمینهها پرداختند. پس از این نشست، الجبیر کونگو را به مقصد گینه ترک کرد و در فرودگاه مالابو مورد استقبال وزیر امور خارجه گینه استوایی قرار گرفت.
چرایی تلاش عربستان برای گسترش نفوذ در آفریقا
در دوران ملک سلمان تنوع بخشیدن به سیاست خارجی عربستان اهمیت ویژه ای یافته و در این راستا شاهد گرایش عربستان به شرق آسیا و روسیه بوده ایم. چرا که عربستان با توجه به عدم اطمینان به حمایت های غرب سعی دارد تا نوعی توازن در سیاست خارجی خود به وجود آورد. در این راستا قاره آفریقا اهمیتی ویژه برای عربستان دارد چرا که این کشور با استفاده از ظرفیت های میزبانی از حرمین شریفین می تواند در کشورهای مسلمان این قاره نفوذ خود را گسترش دهد. عربستان راهبرد تبدیل شدن به فرمانروای منطقه ای و رهبری جهان اسلام و عرب را دنبال می کند؛ این کشور با طراحی چند وجهی امنیتی، لجستیکی، نظامی، اقتصادی و سیاسی درصدد ایفای نقش و پیشبرد منافع خود در آفریقاست. اما منافع و دلایلی چند باعث تشدید سیاست های عربستان در آفریقا شده است.
-رقابت های منطقه ای
غالب بودن عنصر امنیت در سیاست خارجی عربستان به معنای این است که این کشور سیاست خارجی خود را با توجه به فعالیت ها و رفتار رقبای خود تنظیم می کند. ترکیه و ایران به عنوان دو قدرت مهم منطقه ای از دیدگاه ریاض به عنوان رقبای این کشور در جهان اسلام به شمار می روند. به همین دلیل افزایش نقش ایران و ترکیه در آفریقا به صورت مستقیم به معنای تلاش ریاض جهت افزایش فعالیت های خود در این منطقه خواهد بود. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در روزهای پایانی سال 2017 میلادی به کشورهای سودان، چاد و تونس سفر کرد. این دیدار برای ترکیه بسیار حائز اهمیت بود و اردوغان در جریان دیدار از سودان نزدیک به 200 بازرگان به همراه داشت. در طی این دیدار، 13 موافقتنامه (سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی) امضا شد. شمار کشورهای آفریقایی که از سوی اردوغان در آفریقا مورد بازدید قرار گرفته تاکنون به 28 کشور افزایش یافته است. این مسئله به معنای تمرکز ویژه ترکیه بر آفریقا است. علاوه بر این حضور شیعیان در کشورهایی مانند نیجریه باعث نگرانی عربستان شده است چرا که ریاض همواره ایران را متهم به تلاش برای گسترش تشیع در مناطق مختلف کرده است. محبوبیت ایران به دلیل انقلابی گری و کمک به نهضت های آزادی بخش باعث شده است تا پتانسیل های بازیگری ایران بسیار بیش از عربستان باشد. به همین دلیل ریاض سعی دارد فعالیت های خود در کشورهای آفریقایی را افزایش دهد تا بتواند از رقبای ایرانی و ترک خود پیشی بگیرد و یا حد اقل در این حوزه ، عقب نماند.
-کسب رای
کشورهای آفریقایی هرچند در مجامع بین المللی به عنوان قدرت های قابل توجه ای مطرح نیستند اما شخصیت حقوقی این کشورها بسیار حائز اهمیت است. چرا که در نهادها و مجامع بین المللی فارغ از ارزش و جایگاه هر کشور، رای آن کشور مهم است و از این حیث تفاوتی میان قدرت های بزرگ و کوچک کشورها وجود ندارد. عربستان نیز در مجالمع بین المللی به دلیل جنگ یمن، نقض گسترده حقوق بشر، حمایت از تروریسم و مسائل دیگر همواره از طرف نهادهای حقوق بشری تحت فشار بوده و به شدت به آرای کشورهای آفریقایی در حمایت از خود نیاز دارد. از این رو پادشاهی سعودی به دنبال خرید رای این کشورها در سازمان های بین المللی است و به همین دلیل سفر دوره ای وزیر خارجه عربستان را می توان تلاشی در جهت تحکیم روابط دوجانبه تفسیر کرد.
-کنترل گروه های دینی مخالف
پادشاهی سعودی همواره سعی داشته است تا گرو ههای مختلف اسلامی در جهان اهل سنت را منطبق با معیارهای خود جهت دهد. در این ارتباط حاکم بودن آموزه های وهابیت بر این پادشاهی باعث شده است تا آل سعود در شرایط کنونی با بهره مندی از فتواهای مفتیهای وهابی نسبت به محقق نمودن منافع خود اقدام کند. در این راستا گسترش وهابیت در کشورهای آفریقایی می تواند به عنوان ابزاری در جهت نیل به این هدف باشد. آفریقا از دهه 1960 مورد توجه عربستان سعودی قرار گرفت و دولتمردان این کشور، در جهت تبلیغ وهابیت توجه خاصی به کشورهای اوگاندا، تانزانیا و کنیا مبذول داشتند. این سیاست در دهه 1970 با شدت بیشتری ادامه یافت و پس از تحریم نفتی اسرائیل از سوی اعراب در سال 1975 که به افزایش سرسام آور قیمت نفت منجر گردید، مبلغان وهابی نیز فعالیت های تبلیغی خود را در کشورهای گوناگون قاره آفریقا و از جمله شرق آفریقا شدت بخشیده، اقدام به برنامه ریزی های جدیدی کردند. ریاض از 2012 به بعد برای اینکه بتواند سودان را که اخوانیها بر آن حکومت می کنند به سمت خود جلب کند، نزدیک به 11 میلیارد دلار خرج کرد.
در کل می توان اهداف عربستان از گسترش فعالیت ها در آفریقا را خرید رای کشورهای آفریقایی، رقابت با ایران و ترکیه، گسترش وهابیت و جبران شکست های منطقه ای دانست.