الوقت- آنچه که امروز با عنوان حشد الشعبی در عراق شناخته می شود، نیرویی است که سه سال پیش با هدف مبارزه علیه داعش تشکیل شد. در واقع بسیج مردمی عراق که بیش از صد هزار عضو دارد در ابتدا به صورت داوطلبانه تشکیل شد تا در کنار ساختار کلاسیک ارتش از نیرویی ایدئولوژیک به عنوان توان پیشبرنده نیروهای نظامی بهره ببرد. طی دو روز گذشته وزیر خارجه آمریکا با هدف قرار دادن این نیروی مردمی تلاش داشته تا در مورد آن ابهامات و اتهاماتی ایجاد کند. به عبارتی تیلرسون با خارجی خواندن نیروهای حشد الشعبی اعلام کرده است که بعد از داعش نوبت به انحلال این نیرو می رسد. همانطور که پیش بینی می شد این اظهارات با واکنش های مقامات عراقی مواجه شده است. نخست وزیر عراق، حیدر العبادی با دفاع قاطع از این نیرو، آن را امید مردم عراق خوانده است. همچنین سعد الحدیثی سخنگوی دولت عراق ، با اشاره به نقش حشد الشعبی به مبارزه با تروریسم آن را جزئی از نیروهای مسلح رسمی این کشور معرفی و اظهارات وزیر امور خارجه آمریکا علیه آن را توهین به ملت عراق و دخالت در امور داخلی این کشور عنوان کرد. از طرفی احمد الاسدی سخنگوی بسیج مردمی عراق هم سخنان تیلرسون را بی پایه و اساس خواند. حاکم الزاملی، رئیس کمیسیون امنیت و دفاع در پارلمان عراق نیز بر نقش حشد الشعبی در مبارزه با تروریسم تاکید کرد. برخی از نمایندگان پارلمان عراق هم همچون رعد الماس و خلف عبدالصمد با قانونی خواندن حشد الشعبی، این اظهارات را اهانت به پارلمان این کشور خوانده اند است که قانون حشد الشعبی را تصویب کرده اند. است.
نقش بی بدیل حشدالشعبی در مبارزه با تروریسم
تا قبل از تشکیل بسیج مردمی عراق، این کشور به معنای واقعی در دام داعش سقوط کرده بود و بخش زیادی از خاک عراق تحت سیطره این گروه تروریستی بود. حشد الشعبی اولین حضور قدرتمند خود را در آزادی تکریت نشان داد و در مراحل بعد عراق در کنار ارتش در عملیات آزاد سازی الرمادی مرکز استان انبار شرکت یافت و سپس بصورت مستقل فلوجه را محاصره کرده و همراه با نیروهای مسلح ارتش این شهر مهم را از داعش پس گرفت. به عبارت بهتر نقطه عطف تلاش حشدالشعبی خارج کردن حلقه های چاه بیجی از دست داعش بود که مقدار زیادی از تولید نفت این گروه را تحت تاثیر قرار داد و افت درآمد داعش در عراق را در پی داشت، یعنی منافع نفتی عراق را از دست داعش خارج کرد. بدون شک مهم ترین مشخصه های امنیتی و نظامی حشد الشعبی از ابتدا شامل کنترل مرزهای مشترک با سوریه، امنیت سازی در شهرها و مناطق مرزی، سامان دادن به عملیات های برون مرزی و همگرایی در محور مقاومت می شد. البته مبارزات حشد الشعبی پیوسته ادامه دارد چنانچه آزادسازی شهر الحویجه عراق از آخرین عملیات‌هایی است که با مشارکت این گروه برای مقابله با تروریست های داعش و بازپس گیری مناطق تحت تصرف آن انجام شده است و در نهایت این شهر پنجشنبه 13 مهر 96 آزاد شد.
از مقبولیت تا مشروعیت
یکی از موارد مطح شده توسط تیلرسون که باعث بروز واکنش ها شده است، قانونی نبودن حشد الشعبی و حضور نیروهای خارجی در آن بوده است. اما از سال 2014 که آیت الله سیستانی فتوای جهاد برای مقابله با داعش را صادر کرد، هزاران نفر به این گروه پیوستند که خود نشان دهنده ظرفیت محبوبیت آن در افکار عمومی عراق بود. بعد از آن موفقیت های پیوسته حشد الشعبی در آزادسازی مناطق تحت اشغال داعش، پایگاه مردمی این گروه را بیش از پیش تقویت کرد. در نهایت حشد الشعبی پس از تصویب قانونی توسط نمایندگان پارلمان عراق در نوامبر سال 2016 رسما به عنوان یکی از شاخه های زیرمجموعه نیروهای مسلح عراق به رسمیت شناخته شد. به عبارت بهتر با اکثریت آرای مجلس عراق به عنوان یک سپاه جدا از ارتش رسمیت پیدا کرد و نهادی وابسته به نخست وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح شد. از طرفی حشد الشعبی با تاکید بر مواردی همچون مردمی بودن، وحدت ملی، دفاع از تکثر قومی و مذهبی ، هویت ملی و مذهبی عراق و حفظ تمامیت ارضی این کشور در مقابله با طرح های تجزیه طلبانه توانسته است مشروعیت و مقبولیت خود را همچنان تقویت نماید. هرچند که پیکره اصلی این نیروها را شیعیان تشکیل می دهند، اما حضور هزاران نفر از نیروهای سنی مذهب و ترکمن در این گروه خود نشان دهنده مشروعیت و مقبولیت بسیج مردمی عراق است.
فرار رو به جلو آمریکا در قبال حشد الشعبی
بدون شک بعد موفقیت های حشد الشعبی در جریان تحولات عراق، حشد الشعبی به عنوان بازیگری با پیکره اصلی شیعه، به یکی از دغدغه های آمریکا تبدیل شده به نحوی که انواع مخالفت ها را با این گروه به کار برده است. به عبارتی آمریکا تلاش داشته تا با فشار بر پارلمان برای جلوگیری از قانونی شدن حشد الشعبی و یا تحریک گروه های نزدیک به خود انتقاد از عملکرد حشد به منظور تضعیف نیروهای بسیج مردمی، از برجسته شدن نقش آن در صحنه تحولات عراق جلوگیری نماید. در مقابل آمریکا طی سالهای اخیر علی رغم ادعای جنگ با تروریستم در عراق و سوریه، عملاً به تقویت آنها کمک کرده بود. چنانکه کاهش حملات هوایی آمریکا در عراق موجب شده است تا تعداد زیادی از تروریست های داعش از مرز عراق وارد استان دیرالزور شوند و برای جلوگیری از پیشروی ارتش سوریه، اقدام کنند. همچنین رسانه ها بارها از کمک های هوایی آمریکا به داعش خبر داده اند. در واقع آمریکا با وجود 5 هزار نیرو در عراق نتوانسته است کمک شایانی به مبارزه با تروریسم داشته باشد. از بعدی دیگر واشنگتن با تقویت گروه های موازی همچون حشد الوطنی (سنی مذهب) تلاش کرد تا از گسترش نفوذ حشد الشعبی جلوگیری نماید. البته سیر این مخالفت ها بعد از آزادسازی موصل و نقش حشد الشعبی در معادلات منطقه ای ، افزایش یافته است. باید توجه داشت که نیروهای حشد طبق قانون مصوب پارلمان عراق جزء نیروهای نظامی این کشور محسوب می شوند که حقوق و وظایف خاصی متوجه آنهاست. همچنین حشد الشعبی همواره در مسیر تمامیت ارضی عراق و یکپارچگی ملی عراق قدم برداشته است و بر مخالفت با حضور نیروهای فرامنطقه ای و دخالت آنها در تحولات این کشور تاکید داشته اند. بر این اساس می توان چنین نتیجه گرفت که مخالفت آمریکا با اقدامات حشد به معنای مخالفت آمریکا با مصالح ملی عراق است.
از طرف دیگر انتخابات آینده پارلمانی عراق در می 2018 صورت خواهد پذیرفت که آمریکا از حضور حشد الشعبی در این انتخابات واهمه دارد. البته این حضور نه به معنای ارائه یک لیست انتخاباتی با عنوان حشد الشعبی، بلکه به معنای حضور نیروهای سیاسی و شناخته شده آن به صورت مستقل در انتخابات پارلمانی و در درون گروههای سیاسی شناخته شده خواهد بود. به عبارتی همه احزاب و جریان‌های سیاسی عراق بشدت بدنبال حضور در پارلمان و تشکیل دولت آینده عراق و انتخاب نخست وزیر هستند. در کنار تلاش های آمریکا، ارتباط عربستان با رهبران احزاب و گروه های مختلف عراقی از جمله احزاب و شخصیتهای شیعی همچون مقتدی صدر خود نشان از برنامه برای انتخابات آتی پارلمان عراق دارد. آنها تلاش می کنند تا کسانی روی کار آیند که هرچه بیشتر در همسویی با غرب و متحدان منطقه ای آن و در جهت مخالف با برنامه های ایران باشند. حد اقل بخشی از شیعیان را متمایل به خود کرده و از ایران دور نمایند. در واقع به نظر می رسد که عربستان و آمریکا تلاش دارند تا ترکیب صحنه سیاسی عراق را از سنی-شیعه به سمت سنی بعثی پیش ببرند که حضور پررنگ حشد در این انتخابات مانعی مهم بر سر راه این نقشه آمریکا است. چرا که حشد الشعبی و رهبران آن بخوبی می دانند که جمهوری اسلامی ایران صادقترین و مطمئن ترین کشوری است که در شرایط بحرانی و روز حادثه می توان روی آن حساب کرد. آنها بخوبی می دانند که غربیها و متحدان منطقه ای آنها از سال 2003 تا کنون چگونه در عراق، مستقیم و یا مستقیم و از طریق حمایت از گروههای تروریستی و در نهایت حمایت همه جانبه از داعش، کشتار و تخریب وسیع نمودند و عراق را بی ثبات و نا امن ساختند.
به عبارت روشنتر آمریکا نمی تواند شاهد موفقیت ها و برجسته تر شدن نقش حشد شعبی به عنوان مخالف سیاست های خود، در صحنه سیاست عراق باشند. از این رو تلاش دارد با ایجاد ابهامات و اتهامات، در برابر حشد الشعبی نوعی فرار به جلو داشته باشد.
