الوقت- با تشدید تنش‌های بین‌المللی و گسترش بحران‌های منطقه‌ای در سال‌های اخیر، جهان بیش از هر زمان دیگری با مجموعه‌ای از چالش‌های درهم‌تنیده روبه‌رو است؛ چالش‌هایی که تنها به حوزه امنیتی محدود نمی‌شوند، بلکه مسائل زیست‌محیطی، اقتصادی، انسانی و ژئوپلیتیکی را نیز در بر می‌گیرند و حل آنها نیازمند رویکردی چندجانبه و هماهنگ است. این پیچیدگی فزاینده در نظام بین‌الملل، ضرورت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را به شکلی بی‌سابقه برجسته کرده و دولت‌ها را به سمت بهره‌گیری از دیپلماسی فعال و مشارکت‌جو سوق داده است.
در چنین شرایطی، صلح و ثبات به یکی از اولویت‌های محوری دولت‌ها تبدیل شده است؛ به‌گونه‌ای که در اغلب نشستها و مجامع منطقه‌ای و جهانی بحث درباره همکاری‌های دیپلماتیک و سازوکارهای مشترک برای مدیریت بحران‌ها جایگاه ویژه‌ای یافته است.
همین واقعیت موجب شده است که ابتکارات متعددی برای برگزاری نشستها، کنفرانس‌ها و سازوکارهای مشورتی با هدف بررسی روندهای نوظهور و مقابله با تهدیدهای مشترک شکل گیرد.
در این میان کشورهای غرب آسیا نیز تلاش می‌کنند با تقویت تعاملات، اعتمادسازی و همکاری‌های چندسطحی، بر چالش‌های موجود فائق آمده و مسیر شکل‌گیری ترتیبات جدید منطقه‌ای را هموار سازند. «گردهمایی مسقط برای میانجیگری» از جمله این ابتکارات جدید است.
این گردهمایی در مسقط، پایتخت عمان به مدت دو روز، از روزهای یکشنبه تا سه‌شنبه (2 تا 4 آذر)، با مشارکت گسترده عربی و بین‌المللی در حال برگزاری است. این رویداد ادامه نشست «مجمع اسلو برای میانجیگری» است که توسط وزارت خارجه نروژ و «مرکز گفتگوی انسانی» برگزار می‌شود و یکی از مهم‌ترین رویدادهای بین‌المللی است که میانجی‌ها، تصمیم‌گیرندگان و کارشناسان حل اختلافات را گردهم می‌آورد.
اهمیت و اهداف «گردهمایی مسقط»
نشست «گردهمایی مسقط برای میانجیگری» جایگاهی ویژه دارد و به عنوان یکی از مهم‌ترین نشست‌های جهانی میانجی‌ها و فعالان صلح شناخته می‌شود و اساساً آنطور که از نام آن پیداست خلوتی برای مذاکراتی است که میانجی‌گری‌های بی‌سر وصدا در آن جریان دارد. این گردهمایی فضایی باز برای گفتگو و تبادل تجربه فراهم می‌کند و فرصتی برای بررسی روش‌ها و ابزارهای نوین میانجیگری و تقویت تلاشها در حل اختلافات از طریق دیپلماسی آرام ایجاد می‌کند. همچنین، این رویداد بازیگران مرتبط با مسیرهای صلح در غرب آسیا را گردهم می‌آورد و محیطی برای شکل‌گیری ایده‌ها و رویکردهای نوآورانه در گفتگو فراهم می‌سازد، به طوری که به سکوی عملی برای حمایت از ابتکارات ثبات و راهکارهای حل اختلافات در منطقه تبدیل می‌شود.
انتخاب مسقط به عنوان میزبان این رویداد بین‌المللی تداوم نقش شناخته شده عمان در کاهش تنشها و ایجاد پل‌های ارتباطی است. سیاست خارجی عمان که با بیطرفی و استقلال مشخص می‌شود این کشور را به سکویی مطمئن برای مشورت و میانجیگری مورد قبول همه طرف‌های درگیر تبدیل کرده است.
اولین نشست «گردهمایی مسقط برای میانجیگری» در سال 2023 با مشارکت ۴۰ شخصیت برجسته از ۲۶ کشور برگزار شد و امسال سومین دوره آن درحال برگزاری است. در آن گردهمایی، مسیرهای صلح در پرونده‌های حساس مانند یمن، سودان، سوریه، لیبی و غزه مورد بحث قرار گرفت. همچنین محورهایی درباره انتقال از آتش‌بس به فرآیندهای سیاسی جامع، ابعاد دیجیتال در مناقشات و تأثیرات تغییرات اقلیمی و تخریب محیط زیست بر ثبات منطقه‌ای بررسی شد. در همان دوره، آندریاس کراویک، وزیر خارجه نروژ گفت:«همکاری با عمان در زمینه صلح و مصالحه برای ما اهمیت دارد. عمان برای سالها نقش میانجی بیطرف و آرام در خاورمیانه ایفا کرده است، از جمله نقش محوری در حمایت از گفتگو میان طرف‌های درگیر در یمن و در فرآیندی که به ازسرگیری روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان سعودی انجامید».
در نشست مسقط نمایندگانی از کشورهای لیبی، اردن، سوریه، ایران، بحرین، لبنان، قطر، یمن، مصر، همچنین دبیر کل وزارت خارجه نروژ، فرستاده ویژه سازمان ملل در یمن، مدیرعامل مرکز گفتگوی بشردوستانه حضور دارند. نمایندگان کشورها جداگانه با وزیر خارجه عمان دیدار و گفتگو کردند.
رویداد اخیر در مسقط، کم‌سابقه و قابل توجه است و نشان می‌دهد عمان اکنون به یکی از بازیگران کلیدی برای گفتگوهای منطقه‌ای و رایزنی‌های دیپلماتیک تبدیل شده است. نشست مسقط که پشت درهای بسته برگزار شد جزئیاتی از آن به بیرون درز نکرده است ولی با در نظر گرفتن سابقه طولانی مسقط در میانجیگری پرونده‌های حساس منطقه‌ای و بین‌المللی، تحلیلگران بار دیگر توجه خود را به احتمال ظهور یک ابتکار تازه در این حوزه معطوف کرده‌اند، ابتکاری که حتی نخستین نشانه‌هایش از هم‌اکنون نظر ناظران را جلب کرده است.
با توجه به موفقیت برخی کشورهای منطقه در حوزه‌های زیست‌محیطی، تغییرات اقلیمی و مقابله با چالش‌های مختلف، آنها تلاش می‌کنند از طریق نشستهایی مانند مسقط، تجربه‌ها و دستاوردهای خود را به اشتراک بگذارند. اینگونه گردهمایی‌ها فرصتی فراهم می‌کنند تا راهکارهای مشترک برای حل مشکلات جمعی بررسی شود و همکاری‌های منطقه‌ای تقویت شود، به گونه‌ای که بتوان گره‌های ناشی از چالش‌های فراگیر را با همفکری و دیپلماسی باز کرد.
نشستی در میانه جنگ غزه
این نشست منطقه‌ای در شرایطی برگزار می‌شود که تنشها در منطقه پس از جنگ غزه به طور چشمگیری افزایش یافته و همکاری و همیاری میان کشورهای شرکت‌کننده بیش از هر زمان دیگری برای غلبه بر چالشها و ایجاد ثبات و امنیت در منطقه ضروری است.
باتوجه به حجم جنگ‌افروزی‌های رژیم صهیونیستی در منطقه طی دو سال گذشته، ایران و کشورهای عربی اکنون تلاش می‌کنند با توسعه همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف از سرایت ناامنی‌ها به خلیج فارس جلوگیری کنند.
تجربه گذشته نشان داده که امنیت منطقه با اتکا به قدرتهای خارجی به‌ویژه آمریکا تأمین نمی‌شود. همانطور که حضور گسترده نظامیان آمریکایی و پایگاه‌های متعدد در کشورهای عربی نتوانسته مانع تهدیدات مستقیم علیه آنها شود، نمونه روشن آن حمله رژیم صهیونیستی به قطر بود که واشینگتن هیچ اقدامی برای دفع این حمله انجام نداد و نشان داد که هر گاه یکطرف معادله تل‌آویو باشد، آسمان اعراب به روی موشکها و جنگنده‌های صهیونیستی باز خواهد بود.
برخلاف تصور سنتی نسل گذشته حکام عرب، حضور نظامی امنیتی آمریکا در خلیج فارس دیگر در چارچوب معامله نفت در برابر امنیت قابل تفسیر و ارزیابی نیست و سیاست‌های واشنگتن در حمایت از رژیم صهیونیستی تمامی معادلات را دگرگون کرده است از جمله راهکار دو دولتی مورد حمایت کشورهای عربی در فلسطین برای پایه‌ریزی امنیت منطقه‌ای پایدار.
در این شرایط، اعراب و ایران می‌کوشند با بهره‌گیری از سازوکارهای منطقه‌ای و نشستهایی مانند مسقط، راهکارهای مشترک برای مقابله با تهدیدات دشمن صهیونیستی و بی‌ثباتی‌های منطقه‌ای را پی‌ریزی کنند. این نشستها فرصتی است برای تقویت همگرایی، تبادل تجربه و اتخاذ تدابیر مؤثر در راستای تأمین امنیت و ثبات منطقه بدون اتکا به قدرتهای خارجی و نشان می‌دهد که کشورهای منطقه قادرند امنیت خود را با همکاری و هماهنگی متقابل تأمین کنند.
مسقط میدان دیپلماسی برای تهران
هیئت ایرانی که به ریاست سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه در نشست مسقط حضور دارد تلاش کرده تا از این فرصت منطقه‌ای برای گسترش همکاری‌ها در عرصه‌های مختلف بهره‌برداری کند. بنابراین، عراقچی سلسله دیدارهای دوجانبه را با مقامات عمانی و سایر نمایندگان شرکت کننده در این نشست انجام داد. عراقچی در دیدار با بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان در مورد تلاشهای ایران برای کاهش تنشها در منطقه گفتگو کرد.
در این دیدار روند روابط دوجانبه بین دو کشور بررسی شد و دو طرف درباره تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، به ویژه تلاشها برای کاهش تنش در منطقه و حمایت از رویکردهای دیپلماتیک برای رسیدگی به بحران‌ها، تبادل نظر کردند. هر دو طرف بر اهمیت هماهنگی و مشورت مداوم بین دو کشور به منظور تحکیم امنیت و ثبات و حمایت از ابتکارات توسعه و صلح در منطقه تأکید کردند.
روابط ایران و عمان این روزها در بهترین شرایط خود قرار دارد و هماهنگی میان دو کشور در مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده است. این نزدیکی و همگرایی، علاوه‌بر مناسبات دوجانبه، در سخنان رسمی مقامات عمانی نیز به وضوح دیده می‌شود. پیشتر، عمان از دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس خواسته بود در مواضع خود در قبال ایران بازنگری کنند تا با همکاری جمعی بتوانند در مقابل تهدیدات مشترک رژیم صهیونیستی ایستادگی کنند.
از سوی دیگر، دیوید هارلند، مدیر اجرایی مرکز گفتگوی بشردوستانه به همراه سه نفر از مدیران ارشد این نهاد در حاشیه نشست مسقط با عراقچی دیدار و گفتگو کرد. در این دیدار، در خصوص روندها و تحولات بین‌المللی به‌ویژه چالشها و خطرات موجود علیه صلح و امنیت بین‌المللی در پرتوی نقض‌های فاحش حقوق بین‌الملل و اصول منشور ملل متحد بحث و تبادل نظر شد.
عراقچی با اشاره به شرایط پرالتهاب جهان از جمله منطقه غرب آسیا به واسطه یکجانبه‌گرایی آمریکا و تجاوزات و جنایات مستمر رژیم صهیونیستی علیه ملتهای منطقه تاکید کرد که مقابله با این روند مستلزم مسئولیت‌پذیری و اقدام موثر از سوی همه دولت‌ها و جامعه بین‌المللی جهت صیانت از دستاوردهای تمدن انسانی و حراست از صلح و حاکمیت قانون می‌باشد.
دیوید هارلند نیز دیدگاه‌های خود را در مورد اهمیت تقویت دیپلماسی به عنوان تنها ابزار موثر برای صلح‌سازی و حل اختلافات بیان کرد. عراقچی همچنین، هانس گروندبرگ، نماینده سازمان ملل در امور یمن نیز دیدار و گفتگو کرد.
حضور هیئت ایرانی در نشست مسقط در مقطع حساس تحولات منطقه فرصتی مهم برای تقویت دیپلماسی پیشگیرانه و گسترش گفتگوهای امنیتی با کشورهای عربی فراهم می‌کند. این حضور همچنین امکان هم‌افزایی منطقه‌ای در برابر تهدیدات مشترک و جلوگیری از سرایت بحران‌های جاری به خلیج فارس را دوچندان می‌سازد.
حضور ایران از این زاویه اهمیت دارد که به دیگر نمایندگان منطقه یادآوری کند در فضای ملتهب کنونی، تهدیدات رژیم صهیونیستی محدود به ایران یا قطر نخواهد ماند بلکه اگر ابتکار مشترکی برای مقابله با این خطر شکل نگیرد، سایر کشورهای منطقه نیز دیر یا زود در معرض همین تجاوزها و سیاست‌های توسعه‌طلبانه قرار خواهند گرفت.
