در شرایط کنونی از یک سو، حکومت مرکزی عراق به این نتیجه رسیدهاند که باید به بهبود زندگی و توسعه مناطق اعراب اهل سنت یاری بیشتری رسانده و آنها را بیش از گذشته وارد ساختار قدرت در بغداد نماید، و از سوی دیگر، سیاسیون سنی به این نتیجه رسیدهاند که همکاری آنان با حکومت مرکزی قدرت‌مند تامین کننده منافع آنان خواهد بود. در مجموع، به نظر می‌رسد همکاری و گرایش اعراب سنی به سمت حکومت مرکزی در عراق آینده محتمل‌ترین سناریو است.
الوقت: اصطلاح «عراقِ پساداعش» وضعیتی است که تحلیل‌گران سیاسی در توصیف و ترسیم آینده کشور عراق پس از پایان افسانه داعش به کار می‌برند. این موضوع که پس از پایان داعش در عراق، چه نظم وآرایش سیاسی از جناح‌های سیاسی ایجاد خواهد شد، مساله‌ای است که در شرایط کنونی سناریوهای مختلفی پیرامون آن طرح می‌شود. واقعیت آن است که کشور عراق پس از سال 2003 که با سقوط رژیم بعث وارد مرحله‌ای از حیات سیاسی جدید شد در قالب تقسیم‌بندی قومی قابل تعریف می‌باشد؛ بدین شرح که هر گونه تامل در روند تحولات سیاسی و حتی اجتماعی، بدون در نظر گرفتن سه هویت شیعه، سنی و کرد امکان‌پذیر نیست. در همین ارتباط، یکی از مسائلی که به شدت مورد توجه و بحث قرار گرفته در ارتباط با آینده اهل سنت در عراق بعد از داعش است.
زمانی که از عراق «پسا داعش» سخن به میان آورده می‌شود، به‌طور حتم باید به این امر توجه داشت که آزادسازی کامل موصل از دست گروه ترویستی داعش، می‌تواند نقطه محقق‌بخش یا محور اصلی باشد. عملیات آزادسازی موصل از 17 اکتبر 2016 با فرمان حیدر العبادی نخست وزیر عراق آغاز شد و این عملیات تا کنون با پیشروی‌های موفقیت‌آمیز ادامه داشته است. در چند سال اخیر مساله مهم برای عراقی‌ها این بود که از دست داعش رهایی پیدا کنند، اما با نزدیک شدن به پایان حیات این گروه تروریستی، این مساله مطرح است که عراق آینده چگونه باید باشد و یا باید به چه سمتی پیش برود. در این میان، کردها به رهبری مسعود بارزانی سازِ استقلال‌خواهی را بیش از هر زمان دیگری کوک کرده‌اند و پیرامون اعراب سنی نیز سناریوهای مختلفی طرح شده که مجموعه‌ای بزرگ از استقلال‌خواهی تا همکاری تام با حکومت مرکزی را در بر می‌گیرد. با نظر به این ملاحظات، اکنون در پی پاسخ‌گویی به این پرسش هستیم که اعراب اهل سنت در عراق آینده یا عراق پس از داعش چه جایگاهی خواهند داشت و احتمالا چه مسیری را در پیش خواهند گرفت؟ در پاسخ‌گویی به این پرسش می‌توان سه سناریو را مطرح کرد و در قالب این سناریوها به ترسیمی از وضعیت احتمالی اهل سنت در عراق پس از داعش دست یافت.
سناریوی اولی که از سوی برخی از کارشناسان مطرح می‌شود حرکت اعراب اهل سنت به سمت استقلال‌طلبی در عراق پس از آزاد سازی موصل است. این سناریو بر این مبنا طرح می‌شود که بعد از اعلام استقلال اقلیم کردستان، دیگر معنایی از کشور واحد عراق باقی نمی‌ماند و در نتیجه اعراب سنی هم همانند کردها مسیر استقلال را در پیش خواهند گرفت و دولت عراق عملا به سه دولت مستقل پیش خواهد رفت. این طرح به شدت مورد حمایت رژیم صهیونیستی و حاکمان عربستان سعودی می‌باشد. طرح این سناریو بسیار افراط گرایانه است، زیرا واقعیت‌های کشور عراق و منطقه نشان می‌دهد که نه کردها و نه اعراب سنی زمینه‌های لازم را برای اعلام استقلال ندارند. سناریوی دومی که در ارتباط با آینده اعراب سنی در عراق آینده مطرح می‌شود این است که آنها ایجاد حکومتی فدرال همانند اقلیم کردستان را در پیش خواهند گرفت. در نتیجه این سناریو کشور عراق به سه اقلیم سنی، کرد و شیعه تبدیل خواهد شد و قانون اساسی عراق فدرال که در 2003 تصویب شد بُعد اجرایی‌تری به خود خواهد گرفت. این سناریو به طور نسبی مورد حمایت عربستان، ترکیه، حاکمان اقلیم کردستان و تا حدودی آمریکا است. هر چند این سناریو طرفداران زیادی در میان سیاست‌مداران عرب اهل سنت دارد، اما به نظر می‌رسد برای اجرایی شدن آن از امکانات و زمینه‌های مناسب برخوردار نیست. پیچیدگی‌های جغرافیایی و قانونی ایجاد ایالت فدرال سنی در عراق، می‌تواند به عاملی بزرگ برای نزاع و درگیری سیاسی میان جناح‌های مختلف این کشور تبدیل شود؛ در نتیجه امکان تحقق این سناریو بسیار پایین است.
سناریوی سومی که در ارتباط با آینده سیاسی اعراب اهل سنت در عراق »پسا داعش» می‌توان مطرح کرد، وحدت آنها با حکومت مرکزی در قالب مشارکت جدی‌تر در قدرت است. به عبارت دیگر، گرایش به سمت همکاری با شیعیان سناریویی است که بیشتر قابلیت تحقق را دارد. در سال‌های بعد از 2003 برخی از روندهای سیاسی حاکم زمینه‌های لازم را برای گرایش ساکنان مناطق سنی به سمت رادیکالیسم فراهم کرد. اما در شرایط جدید در عین تمایل حکومت مرکزی به مشارکت بیشتر اهل سنت در ساختار قدرت، اعراب سنی نیزکه دورانی از حکمرانی داعش را به عنوان حکومت مدافع سنی داشته‌اند، به این سمت گرایش پیدا کرده‌اند که همراهی و هماهنگی با شیعیان و حکومت مرکزی عراق تضمین کننده امنیت و ثبات برای آنان است. نماد بارز این امر را می‌توان در استقبال ساکنان اهل سنت مناطقی همانند فلوجه، الرمادی، تکریت و موصل از ارتش عراق در زمان آزادسازی این شهرها از دست داعش دانست. واقعیت آن است که در شرایط کنونی از یک سو، حکومت مرکزی عراق به این نتیجه رسیدهاند که باید به بهبود زندگی و توسعه مناطق اعراب اهل سنت یاری بیشتری رسانده و آنها را بیش از گذشته وارد ساختار قدرت در بغداد نماید، و از سوی دیگر، سیاسیون سنی به این نتیجه رسیدهاند که همکاری آنان با حکومت مرکزی قدرت‌مند تامین کننده منافع آنان خواهد بود. در مجموع، به نظر می‌رسد همکاری و گرایش اعراب سنی به سمت حکومت مرکزی در عراق آینده محتمل‌ترین سناریو است.
