الوقت- اخیرا تمدید قانون تحریم ها علیه ایران (ISA) توسط کنگره امریکا چالش هایی جدی در روند اجرای برجام به وجود آورده است. این قانون قدیمی که در ابتدا در سال 1996 تصویب و در سال 2006 تمدید شد، تحریم صنایع نفت و گاز ایران را هدف قرار داده است. این در حالی است که ایران و کشورهای گروه 1+5 در روند مذاکرات هسته ای و دستیابی به برجام، درخصوص تحریم های مربوط به ایران تعیین تکلیف کرده بودند.
قانون "ایسا" چیست؟
قانون تحریم ایران (Iran Sanction Act) یا ISA نام طرح پیشنهادی سناتور آلفونسو داماتو در مجلس سنای آمریکا است که در سال 1996 با هدف تحریم بخش انرژی و صنعت نفت ایران به تصویب و به امضای رییس جمهور وقت بیل کلینتون رسید و به قانون داماتو مشهور است. در این راستا مهمترین استدلال طرف آمریکایی این است که تعهد منطق برجام این نبوده است که قانون جدیدی وضع نشود بلکه تعهد منطق برجام این بوده که هر قانونی که وضع شد، تحریم های مرتبط با برجام را شناسایی کرده و طبق اختیاراتی که رئیس جمهور آمریکا دارد آن ها را متوقف سازند.
از آنجایی که برجام سندی بین المللی است و تنها مربوط به آمریکا نیست و تمام اعضای شورای امنیت آن را امضا کرده اند، بنابراین نقض یک طرفه آن می تواند پیامدهای مهمی در ابعاد منطقه ای و بین المللی برای آمریکا ایجاد کند.
پیامدهای بین المللی
- با توجه به تصویب سند برجام در شورای امنیت و تایید اعضای آن، نقض برجام از نظر حقوقی می تواند بازخواست جمهوری اسلامی ایران علیه آمریکا را در پی داشته باشد. ایران می تواند دعاوی حقوقی خود را با توجه به متعهد شدن آمریکا به سند برجام در مجامع بین المللی پیگیری کند. براساس پيوست دوم برجام يعني همان پيوستي که به توقف تحريم هاي ايران اشاره دارد ، تاکيده شده است که برخي از بندهاي تحريمي قانون ايسا (داماتو) توسط آمريکا متوقف خواهد شد. پارگراف B پيوست دو برجام همان قسمتي است که به تحريم هايي که توسط آمريکا عليه ايران اعمال ميشده و پس از برجام بايد متوقف شود اشاره شده است. در برجام (پارگراف B پيوست دو)آمده است:
ایالات متحده آمریکا متعهد می شود طبق ضمیمه شماره 5 (برنامه اجرا)، اعمال کلیه تحریم های مرتبط هسته ای به نحو مذکور در بخش های 1-4 تا 9-4 زیر را متوقف کند و اقدام قانونی مقتضی برای لغو یا اصلاح آنها را پیگیری کند.
در بند 4.2.1 برجام نیز علنا بر توقف قانون ایسا تاکید کرده است: تحريمهاي مربوط به توسعه منابع نفتي ايران ، توليد مواد نفتي پالايش شده (محصولات پالايشگاهي) و صادرات محصولات نفتي پالايش شده به ايران: درباره داروها ، ملزومات دارويي يا ديگر اقلام بشردوستانه.
يکي ديگر از بندهاي برجام که به قانون داماتو اشاره دارد بند 4.3.1. پيوست دو است. در اين بند نيز همانند بند پيشين به قانون داماتو اشاره شده و آن را متوقف کرده است.
با توجه به مستندات فوق می توان گفت ایران می تواند با استفاده از اسناد موجود، آمریکا را در مجامع بین المللی همچون سازمان ملل زیر سوال ببرد، هرچند این امر م یتواند با دشواری های فراوانی روبرو شود.
- نقض برجام توسط آمریکا در سطح نظام بین املل بی اعتباری بیش از پیش آمریکا را نشان خواهد داد. برجام نشان داد که آمریکا به اصول و قواعد حاکم در نظام بین الملل پایبند نیست و تنها قواعد حاکم در نظام داخلی خود را مورد ارجحیت قرار داده است. این امر نشان از بی اعتمادی و بی اعتباری آمریکا در نظام بین الملل است.
- آمریکا با نقض برجام علنا به رویارویی با اتحادیه اروپا و منزوی کردن خود پیش رفته است. «سوزان رایس» مشاور امنیت ملی آمریکا در گفتگو با شبکه سی ان ان گفت:« این توافق برای مردم آمریکا، مردم منطقه (غرب آسیا)، متحدان و شرکایی که برنامه هسته‌ای ایران بیش از همه آنها را تهدید می‌کرد، موثر واقع شده است.» از بین بردن توافقی موثر، ما را در خارج از موازین یک توافق بین‌المللی قرار خواهد داد؛ در اینجا ایران خلف وعده نکرده است، بلکه آمریکا است که نه تنها در قبال ایران، بلکه در قبال اتحادیه اروپا، آلمان، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و همچنین شورای امنیت سازمان ملل که از این توافق حمایت کرده است، وعده‌شکنی کرده است. بنابراین، ما با این کار منزوی خواهیم شد.» وی همچنین گفت:« این شرایط برد-برد برای ایران خواهد بود. آنها از قیدها رها می‌شوند، ما منزوی خواهیم شد، هم‌پیمانان و شرکای ما از آمریکا به شدت خشمگین می‌شوند و برنامه هسته‌ای ایران نیز می‌تواند بدون مانع جلو برود.»
فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز از این توافق دفاع کرد و گفت که پایدار ماندن برجام و اجرای آن از اولویت‌های اتحادیه اروپا است. موگرینی برجام را توافقی توصیف کرد که شورای امنیت سازمان ملل هم بر آن صحه گذاشته و تاکید کرد که حمایت از اجرای کامل این توافق از وظایف این سازمان است.
پیامدهای منطقه ای
- نقض برجام توسط آمریکا علنا همکاری بین ایران و امریکا را در موضوعات منطقه ای با توجه به کارشکنی های آمریکا، کان لم یکن می کند. این امر نیز در راستای حل بحران های منطقه ای است که یک طرف آن واشنگتن است. آمریکا به خوبی به این امر پی برده که حل بحرانی همچون سوریه بدون همراهی ایران نمی تواند مثمر ثمر باشد و نقض برجام به گونه ای نشان از تدوام سیاست های آمریکا در منطقه و عدم همکاری با سایر بازیگران منطقه ای برای حل بحران های متعدد است.
- تنش در روابط ایران و آمریکا به معنای عمق بخشیدن به بحران های منطقه ای است. امروزه آمریکا بیش از هر کشور دیگری خواهان پایان دادن به بحران سوریه و یمن است. از سوی دیگر آمریکا به دنبال کاهش تنش در روابط ایران و عربستان بود تا از قبال آن بتواند همکاری های مستمری از طریق عربستان با ایران داشته باشد که نقش برجام از طرف آمریکا به تیرگی روابط ایران و عربستان نیز خواهد انجامید.
در انتها باید اذعان کرد که واشنگتن به اصول و قواعد حاکم در نظام بین الملل پایبند نیست و تصمیمات داخلی توسط لابی های موجود بر تصمیم گیری سیاستمداران برتری دارد.
