الوقت- عراق کشوری که در طول سال های استقلالش از بریتانیا در 1932، دستخوش فراز و فرودهای سیاسی بسیاری بوده است. حکومت ها یکی پس از دیگری در نتیجه کودتاها ساقط می شدند تا اینکه در نهایت صدام از حزب بعث موفق شد پس از خارج کردن کنترل اوضاع از دست حسن البکر، زمام امور عراق را از سال 1979 تا 2003 در دست بگیرد.
اما این پایان ماجرای کشور باستانی عراق نبود. حمله نظامی آمریکا و براندازی حکومت صدام سرآغاز فصلی جدید در شکل گیری دموکراسی و همچنین هرج و مرج داخلی این کشور بود. تا پیش از این دوره، عراق مادام تحت یک حکومت مرکزی اداره می شد که در دست اهل سنت بود و هرگونه تغییرات سیاسی به بغداد محدود می شد. ولی با سقوط صدام تحولات سیاسی به خارج از پایتخت نیز سرایت کرد. شیعیان تحت زعامت مراجع دینی، کردها به سرکردگی دو حزب اصلی کردستان و اهل سنت نیز با رهبری شخصیت های نوظهور و یا بعضا باسابقه سیاسی به دنبال برخورداری از بخشی از کیک قدرت بودند.
درنهایت ساختار دموکراسی باعث شد تا شیعیان به عنوان اکثریت جامعه، در مقام نخست وزیری قرار گیرند، امری که چندان به مزاق برخی مقامات سنی و البته باقی مانده های حزب بعث خوش نیامد. کشاکش های قدرت در شرایطی که نابسامانی اقتصادی و اجتماعی عراق را فراگرفته بود ادامه داشت تا آنجا که در سال 2014 گروه تروریستی داعش از الانبار، سربرآورد.
مبارزه با شبه نظامیان داعش نیازمند وحدت ملی و کنارگذاشتن اختلافات سیاسی بود. ارتش عراق به دلیل یارکشی های سیاسی، توان لازم برای مقابله را از دست داد و در یکی از سرنوشت ساز ترین نبردها با داعش، قسمتی از نیروهایش ازهم پاشید. این اتفاق زنگ خطری را در بغداد به صدا درآورد.
در این شرایط مراجع شیعی از مقامات حکومتی خواستند هر چه سریع تر در کنار مبارزه با فسادهای گسترده سیاسی و اقتصادی، ساختار نظامی را ساماندهی کنند. در همین دوران پیشمرگ های کرد زیر پرچم اقلیم کردستان در حال نبرد با شبه نظامیان داعش بودند که تلاش می کردند سرزمین های تحت تملک خود را به اربیل نزدیک سازند. کمک به موقع و سریع ایران در تجهیز کردها به سلاح های موردنیاز، جبهه کردها را تقویت کرد. اما دریافت کمک های نظامی اربیل به ایران محدود نماند تا جایی که آلمان به عنوان یکی از کشورهای که بیشترین تجهیزات را به نیروهای کرد می رساند، سال گذشته ترکیه نیز تحت عنوان کمک های مستشاری و آموزش پیشمرگ ها وارد خاک عراق شد. ورود 150 سرباز به همراه 25 تانک، ماشین زرهی و مین روب به منطقه بعشقیه در شمال موصل، واکنش های بسیاری را برانگیخت.
به نحوی که بغداد خواستار خروج نظامیان ترکیه از کشورشان شدند و این اقدام آنکارا را نوعی نقض حاکمیت عراق دانستند. در پاسخ به این هشدار مقامات ترکیه تصریح کردند که حضور نظامی آنها در موصل تنها برای ارائه خدمات آموزشی است و کشورهای عضو ائتلاف که علیه داعش عملیات انجام می‌دهند از این مساله آگاهند.
با این حال وضعیت پیچیده روابط بغداد و آنکارا زمانی بغرنج تر شد که آمریکایی ها تاکید کردند از اعزام نیروهای ترکیه به شمال عراق مطلع بودند، اما این اقدام ترکیه جزء فعالیت‌های ائتلاف تحت امر آمریکا نیست.
تنش میان دو همسایه همچنان ادامه داشت تا آنکه ترک ها پذیرفتند بخشی از نیروهایشان را از موصل خارج کنند اما در آستانه تصمیم دولت عراق برای حمله به موصل و بازپس گیری این منطقه استراتژیک از داعش، آنکارا مجددا 200 سرباز وارد خاک این کشور کرد.
این بار علاوه بر اعتراض رسمی حیدر العبادی، آیت الله سیستانی نیز به حضور نظامی کشورها در خاک عراق بدون موافقت بغداد هشدار داد. اما پاسخ مقامات ترکیه نشان داد که آنها حاضر نیستند تحت هیچ عنوانی میدان را ترک کنند. در این رابطه اردوغان اعلام کرد «کشورش در عملیات بازپس گیری موصل از داعش دخالت می‌کند و کسی نمی‌تواند کشورش را از شرکت در این عملیات منع کند و این عملیاتی است که نه تنها 60 کشور حاضر در ائتلاف بین المللی ضد داعش، بلکه روسیه و ایران نیز در آن شرکت می کنند. از این رو نمی توان ترکیه را به عنوان کشور همسایه عراق که مستقیما تحت تاثیر تحولات ان است از این صحنه خارج کرد.»
در این شرایط که بغداد تمرکز خود را بر نبرد سرنوشت ساز موصل گذاشته است، بیش از چند هشدار برای جلوگیری از مداخله نظامی خودسرانه ترکیه در امور عراق توان انجام کار دیگری را ندارد. اما به نظر می رسد آمریکا تنها بازیگری است که می تواند مانع از عمیق شدن مناقشه شود. با این حال وزارت خارجه آمریکا در بحبوحه جنگ لفظی رهبران دو کشور، تنها به انتشار این بیانیه اکتفا کرد که عملیات موصل به رهبری عراقیها انجام می‌شود و همسایگان این کشور باید به حاکمیت و یکپارچگی خاک عراق احترام بگذارند.
واقعیت آن است که ترکیه با وجود تلاش مقامات این کشور برای ارائه سیاست خارجی مستقل در منطقه خاورمیانه، به عنوان یکی از اعضای ناتو و همپیمان با آمریکا چندان رویکرد غیروابسته ای ندارد. وابستگی این کشور به حضور سامانه موشکی پاتریوت ناتو در مناطق هم مرز با سوریه و دلگرمی آنکارا به حمایت نظامی و عملیاتی متحدینش در این اتحادیه نظامی که در ساقط کردن جنگنده روسی به وضوح خود را نشان داد، باعث شده تا در خاورمیانه پیرو نیات واشنگتن باشد.
در طول بحران سوریه، ترکیه در کنار عربستان و قطر و در سایه حمایت های مخفی ایالات متحده بر دامن جنگ در این کشور افزود و حتی تا جایی پیش رفت که فشار آمریکا برای کنار رفتن اسد از قدرت، از زبان رهبران آنکارا برای حمله نظامی به سوریه شنیده شد.
براین اساس در شرایط موجود عراق، درصورتی که آمریکایی ها تصمیم بگیرند که ترکیه را از شمال موصل خارج کنند، این مساله به سهولت رخ خواهد داد. اما کاخ سفید تمایلی ندارد روابط میان همسایگان در خاورمیانه عادی شود به ویژه آنکه حکومت اردوغان در سال های اخیر پیوند خوبی با عربستان داشته است و این همکاری می تواند جبهه ای در مقابل دولت شیعی عراق و هم پیمان ایران ایجاد کند.
تجربه تاریخی مداخلات آمریکا در خاورمیانه نشان داده است به دلیل وجود متغیرهای گوناگونی که نشات گرفته از بافت های تاریخی، سیاسی، مذهبی و قومیتی خاورمیانه است، سیاستمداران کاخ سفید برای رسیدن به اهدافشان بیش از یک طرح در دستور کار دارند.
پیدایش داعش و حمایت های تبلیغاتی، سیاسی، مالی و لجستیکی از این گروه برای برهم زدن نظم منطقه و شکل دهی به ساختارهای حکومتی ان بر طبق «نظم نوین خاورمیانه» نتوانست به نتیجه ای منجر شود که واشنگتن مدنظر داشت. رهبران آمریکا امیدوار بودند بتوانند از آشفتگی منطقه در کنار تضمین دسترسی اسان به منابع انرژی و ایجاد بازار فروش تسلیحات، امنیت پایداری برای اسرائیل نیز به وجود آوردند. اما حضور به موقع و اثرگذار مستشاران نظامی ایران در تحولات سوریه و سپس عراق که بنا به درخواست دولت های قانونی این کشورها صورت گرفت، معادلات را برهم زد.
پشتیبانی نظامی و سیاسی روسیه نیز در میدان نبرد و پشت میز مذاکرات نیز سد دیگری برای آمریکایی ها بود. از این رو آنها در پی عزم ملی عراق برای نابود کردن داعش، مجبور هستند خود را همسو با تصمیم بغداد نشان دهند و با اسم ائتلاف بین المللی ضد داعش، وارد جنگ شوند، در غیر این صورت افکار عمومی علیه کاخ سفید خواهد شد.
با این حال بازی برای واشنگتن تمام نشده است. این کشور برآن است تا از دخالت ترکیه در عراق استفاده کند و این اختلاف را از طریق عربستان گسترش دهد. آمریکایی ها هم می دانند عمر داعش کوتاه است و به زودی این گروه تبدیل به مهره سوخته ای می شود که دیگر کاربردی در رسیدن به منافع کشورشان ندارد. لیکن تقویت جبهه ریاض-آنکارا در برابر بغداد- تهران که در سال های اخیر و بنا به اتفاقات مختلف خاورمیانه پررنگ شده است می تواند دستمایه خوبی برای تداوم دخالت های کاخ سفید باشد.
