الوقت- پس از گذشت پنج سال از شروع حركت مسالمت‌آمیز بخش عظیمی از مردم بحرین در سال 2011، هر چند دستاوردهای قابل توجهی در سطوح متعدد اعم از افزایش سطح هوشیاری مردم، ارتقاء گفتمان دینی، افزایش نقش زنان، آگاهی جوانان انقلابی و پیشرفت دیپلماسی تكنولوژیك اطلاع‌رسانی كه نقش مهمی در برملا كردن و مستند كردن رفتارهای غیر قانونی و افشای دروغ رژیم بحرین داشتند، نصیب این حركت شد؛ اما در عین حال با چالش‌های جدی نیز مواجه شده است كه بر وضعیت حال و آینده انقلاب تأثیرگذار خواهد بود.
چالش‌هایی كه از سه سطح عوامل داخلی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نشات گرفته اند. بر این مبنا در حال حاضر انقلاب بحرین و رهبری آن در سه سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی با تنوعی از متغیرهای چالش‌زا مواجه اند كه به دلیل دیدگاه های بعضا متفاوت نمی توانند بر سر راه‌‌حل مشخص و قابل اتكا به اجماع برسند، امری كه موجب فرسایشی شدن روند انقلاب و دورماندن آن از پیروزی قطعی شده است.
استمرار این وضعیت در حالی مطلوب آل خلیفه است كه با ایجاد محدودیت‌هایی برای انقلابیون بحرینی آنها را با شرایط سخت امنیتی و اقتصادی مواجه كرده است.
چالش های ساختاری داخلی:
در عرصه داخلی، سطوح ساختاری از جمله ساختار حاكمیتی و رویكرد تقابلی آن با انقلابیون و مخالفین قابل توجه می‌باشد، در همین خصوص فرقه‌ای سازی و انحصار رسانه‌ای به كمك حاکمیت آمده تا چالش‌های بیشتری را بر انقلابیون تحمیل كنند.
در این میان هر چند تاكتیك حكومت از برخورد خشونت‌آمیز تا موضع گفت‌و گو در نوسان بوده است اما عملا رویكرد برد- باخت حاكمیت باعث شده كه چشم‌انداز روشنی برای هر نوع مذاكره ای قابل ترسیم نباشد.
علاوه براین، پراكندگی مخالفین عامل مهمی است كه ساختار حاكمیت از آن در راستای سیاست‌های خود و تشدید تفرقه بین مخالفین به جهت جلوگیری از ایجاد وحدت میان آنها استفاده می‌كند. همین عامل یعنی پراكندگی مخالفین در رسیدن به یک هدف مشترک، مشكلاتی را برای رهبری انقلاب به وجود آورده است، همچنانکه اهداف نهایی انقلاب را نیز تحت الشعاع قرار داده است.
بر همین اساس تقابل ساختار حاكمیت با انقلاب، فرقه‌ای سازی، انحصار رسانه ای، پراكندگی مخالفان و دور شدن از اهداف انقلاب را می توان از اصلی ترین چالش های داخلی انقلابیون بحرینی به شمار آورد.
چالش های ساختاری منطقه‌ای و بین المللی:
در سطح منطقه‌ای و بین المللی ملاحظات ژئوپلیتیکی بین المللی این کشور نیز سبب پشتیبانی کشورهای غربی و عربی از نظام پادشاهی این کشور و عدم توجه به خواسته های به حق معترضان شده است.
در سطح بین المللی، آمریکا واقف است که در صورت سرنگونی نظام فعلی، دیگر این كشور میزبان ناوگان دریایی و متحدی راهبردی نخواهد بود. در عین حال، از دیدگاه آمریکا، با توجه به بافت جمعیتی این کشور، چنانچه حکومتی شیعه و نزدیک به ایران بر این کشور حکمرانی نماید، به زعم آنان ضمن تکمیل هلال شیعی، وضعیت محور ژئوپلیتیکی مقاومت بهبود خواهد یافت.
در سطح منطقه نیز عربستان سعودی نگران سرایت ناآرامی به مناطق شیعه نشین خود است؛ امری که بر اساس منطق "انتشار پدیده های جغرافیایی" شرایط لازم برای آن مهیا می‌باشد. همسانی فرهنگی و مذهبی، پیوستگی و مجاورت سرزمینی و بی عدالتی منطقه ای و مذهبی از جمله این شرایط است که زمینه را برای ناآرامی در مناطق شرقی عربستان فراهم ساخته است.
عربستان همچنین نگران روی کار آمدن یک دولت شیعه و متحد ایران در همسایگی خود است. از منظر آل سعود، این امر می تواند سبب ارتقا موقعیت ایران در منطقه شود و عربستان بیش از پیش خود را در محاصره حکومت های نزدیک به ایران ببیند. همچنین جایگاه عربستان به عنوان متحد غرب ایجاب می کند که این کشور از ایجاد هر تحولی که سبب افزایش قدرت ایران در منطقه می شود، جلوگیری نماید.
سایر همسایگان عرب بحرین نیز مخالف روی کار آمدن رژیمی مردم سالار در بحرین هستند. این کشورها به خوبی واقفند که هر گونه تغییر در همسایه کوچک خود، شهروندان این کشورها را برای انجام تغییراتی مشابه تحت تأثیر قرار خواهد داد و پایه های رژیم های پادشاهی و خودکامه این کشورها را متزلزل خواهد کرد.
به طور کلی برآیند عوامل ثابت و متغیر ژئوپلیتیکی سبب شده است تا بازیگران خارجی در حال حاضر رغبتی برای تحقق روند مردم سالاری در بحرین نداشته باشند. از این رو به نظر می رسد بازیگرانی که خواستار همراهی با معترضین بحرینی هستند باید بتوانند به صورت جدی تری در راستای تحقق خواسته های مدنی مردم بحرین گام بردارند.
چشم انداز انقلاب بحرین:
با توجه به نقش متغیرهای سه گانه داخلی، منطقه ای و بین المللی در مورد بحرین هر گونه تحول در این كشور تا حد زیادی به نوع كنش و واكنش بازیگران داخلی، منطقه ای و بین المللی دخیل در تحولات این كشور وابسته است. در این راستا جدا از تاثیر گذاری نوع رویكردهای رفتاری احزاب و جریان های انقلابی بحرین و نظام حاكم در سطح داخلی، نوع رویكرد ایران در مقابل رویكرد شورای همكاری خلیج فارس و اتحادیه عرب به رهبری عربستان در سطح منطقه ای و همچنین رویكردهای رفتاری امریكا، اتحادیه اروپا، روسیه، چین، شورای امنیت و سازمان های بین المللی می تواند بر آینده هر گونه تحولات در بحرین تاثیر گذار باشد.
به طور كلی، اگرچه حكومت بحرین به دلیل عدم انجام اصلاحات سیاسی با بحران مشروعیت مواجه بود و مجموعه گسترده ای از نیروهای اجتماعی، اعم از سنی و شیعه و سكولار و دینی در مقابل آن قرار گرفته بودند، اما این رژیم توانسته است از طریق سیاست های فرقه گرایانه، اهرم های اقتصادی، كمك های مالی خارجی و بسته های سخاوتی مانع از پیروزی انقلاب شود. این عوامل باعث شد كه فراگیری جنبش با چالش مواجه شده و زمینه‌های فرسایش انقلاب گسترش یابد. در این میان، دخالت موثر عربستان سعودی و چراغ سبز تلویحی ایالات متحده نیز در تداوم این شرایط دخیل بوده است.
جواد مددی
