الوقت- بعد از آنکه ترکیه گشایشی را در روابطش با روسیه و رژیم صهیونیستی برقرار کرد، گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که این کشور در چارچوب تغییر رویکرد در سیاست خارجی، بهبود روابط با مصر را نیز در دستور کار قرار خواهد داد؛ مناسبات ترکیه و مصر بعد از برکناری مرسی و دستگیری‌های گسترده جماعت اخوان‌المسلمین توسط حکومت السیسی در این کشور با تنش مواجه شد. اما اظهارات متناقض نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور ترکیه نشان می‌دهد بازگشت این روابط به شرایط عادی به سادگی میسر نخواهد بود و نیازمند طی شدن پروسه‌هایی زمان‌بر است.
ییلدیریم نخست‌وزیر ترکیه اعلام کرده کشورش تمایل دارد تا ضمن بهبود روابط سیاسی، روابط اقتصادی‌اش با مصر را نیز بهبود بخشد و بازرگانان و هیات‌های سیاسی و اقتصادی دو طرف با یکدیگر دیدار داشته باشند. وی ابراز داشته نمی‌توان برای همیشه با روسیه، اسراییل و مصر دشمن بود. به ظاهر در نگاه جدیدی که وی در سیاست خارجی ترکیه دنبال می‌کند، دشمنان حداقلی و دوستان حداکثری مورد نظر قرار دارد و به نظر می‌رسد سیاستی که داوداوغلو در قالب تنش صفر با همسایگان مبدع آن بود و البته با رویکردهای تمامیت‌خواهانه در اجرای آن ناکام ماند، اکنون به فرمان اردوغان در دستور کار ییلدیریم قرار گرفته است. «مولود چاوش‌اوغلو» وزیر خارجه ترکیه نیز گفته آنکارا آماده است تا در چارچوب بهبود روابط با مسکو و تل‌آویو، با قاهره نیز برای بهبود مناسبات مذاکره کند.
بعد از این اظهارات، اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه اما در اظهار نظری متناقض ضمن «ستمگر» خواندن رژیم مصر اعلام کرد، امکان عادی‌سازی روابط با این کشور در آینده نزدیک وجود ندارد و افزود رویکرد ترکیه در قبال مصر با آنچه در قبال روسیه و اسرائیل اتخاذ شد، متفاوت است. اردوغان گفت که «کشورش با ملت مصر مشکلی ندارد اما با سران این کشور که رئیس‌جمهوری منتخب را سرنگون کرده‌اند، مشکل دارد.» وی این سخنان را با انتقاد شدید از حکم‌های اعدام و زندان علیه رئیس‌جمهوری مخلوع مصر و جماعت اخوان المسلمین همراه کرد. این اظهارات با واکنش «احمد ابوزید» سخنگوی وزارت امور خارجه مصر روبرو شد. وی ضمن تاکید بر احتیاط مصر در قبال روابط با ترکیه، به رسمیت شناخته شدن «خواست و اراده مردم» این کشور را شرط بهبود روابط با ترکیه اعلام کرد.
به نظر می‌رسد در شرایط حاضر یکی از مهمترین موانع بر سر راه بهبود مناسبات آنکارا و قاهره، مساله اخوان‌المسلمین است که به اعتقاد برخی تحلیلگران، مناسبات نزدیک آنکارا و اخوان‌المسلمین و ساقط شدن اخوانی‌ها از قدرت توسط سیسی، شکافی را در مناسبات دو کشور پدید آورده است که به سادگی قابل ترمیم نیست. در واقع نگاهی وجود دارد که معتقد است اخوان‌المسلمین و مرسی در اثر فشار و اصرار آک پارتی وارد عرصه انتخابات در مصر شدند که ناکارآمدی و ناتوانی در اجرای مسئولیت سنگین حاکمیتی سبب شد تا مردم مصر از این جماعت در کار حاکمیت سیاسی روی‌گردان شوند و در چارچوب این نگاه، پیوندهای آک پارتی و اخوانی‌های مصر بسیار جدی‌تر از آن بوده که مثلا در نوعی هم‌سویی و هم‌افزایی سیاسی مقطعی در میان دو کشور همسایه قابل بروز بوده باشد.
بعد از ارسال پیام‌های مثبت از سوی نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه ترکیه برای بهبود روابط با مصر، قاهره از آنکارا خواسته است تا ترکیه به پناهندگی و فعالیت رسانه‌ای جماعت اخوان‌المسلمین در استانبول پایان دهد و اعضای تحت تعقیب این جماعت به دولت مصر تحویل داده شوند. همچنین قاهره از آنکارا خواسته است بابت اهانت‌های مکرر مقامات ترکیه به مقامات مصری از آنها عذرخواهی کند. ترکیه در مساله بازگشایی روابط با مصر یکی از رهبران ارشد به نام صالح العاروری را به درخواست اسراییل از خاک خود خارج و به قطر فرستاد. از سوی دیگر ترکیه در مساله بازگرداندن روابط با روسیه به درخواست روس‌ها برای عذرخواهی بابت سرنگونی بمب‌افکن روسی پاسخ مثبت داد و به نظر می‌رسد آنکارا در مورد اخیر نیز این آمادگی را دارد که با وجود موانع موجود بر سر راه رابطه با مصر، با میانجی‌گری روسیه، عربستان و یا اسراییل وارد عرصه ترمیم مناسبات با قاهره شود. البته عربستان پیش از این تلاش‌هایی را برای بهبود روابط ترکیه و مصر انجام داده بود که با ناکامی مواجه گشته بود. گفتنی است که در این بین کشورهایی نظیر یونان و قبرس که روابط تنش‌آلودی با ترکیه دارند، بر سر بهبود روابط آنکارا و قاهره موانعی ایجاد کرده‌اند.
در این میان از نقش قطر به عنوان هم‌پیمان ترکیه در حمایت از جماعت اخوان‌المسلمین نیز نمی‌توان گذشت. باید دید آیا قطر که دو سال پیش رهبران اخوان‌المسلمین را به درخواست عربستان، امارات و بحرین در ازای بازگشت سفرای‌شان به دوحه، به ترکیه فرستاده بود، اکنون این آمادگی را دارد که این بار همان نقشی که ترکیه برایش بازی کرد را به عهده گیرد و دیگربار پذیرای رهبران تبعیدی اخوان‌المسلمین که ترکیه میزبان آنان بوده است، باشد؟!
حسن اشرفی، کارشناس مسایل ترکیه
