الوقت- همزمان با آغاز عملیات آزادسازی شهر رقه در 21 مه 2016 (شنبه 1 خرداد 1395) ، با مشارکت حدود 25 هزار نفر از نیروهای سوریه دموکراتیک و حدود 500 سرباز آمریکایی که تحت حمایت هوایی ائتلاف بین‌المللی ضد داعش هستند؛ مباحث زیادی پیرامون آینده شهر رقه شکل گرفت. در ابتدا، اکثر گمانه‌زنی‌ها بر آن بود که نیروهای سوریه دموکراتیک با حمایت هوایی ائتلاف ضد داعش، در مدت زمانی کوتاه و طی حمله‌ای برق‌آسا شهر رقه را از داعش بازپس خواهند گرفت. اما با گذشت زمانی کوتاه شتاب‌زدگی در تحلیل‌ها نمایان شد و باید بر نکته اذعان داشت آنچه تا کنون در روند تحولات میدانی از پیشروی نیروهای سوریه دموکراتیک مشاهده شده است آزاد سازی نواحی شمال شهر رقه بوده است و نه کنترل مرکز شهر رقه. از این رو، می‌توان پیش‌بینی نمود که احتمالا عملیات آزادسازی کامل شهر رقه، حداقل یک ماه زمان خواهد برد. اما آنچه در نوشتار حاضر مورد مدّاقه قرار می‌گیرد، سناریوهای پیش روی آینده رقه در صورت شکست داعش و پیروزی نیروهای سوریه دموکراتیک است. لازم به ذکر است که طرح این سناریوها تنها در شرایطی صحیح می‌باشد که آزادسازی رقه را از کنترل داعش، مفروض در نظر بگیریم. با نظر به این ملاحظات می‌توان سه سناریو را در اتباط با آینده حکمرانی در شهر رقه پس از داعش در نظر گرفت.
1- تبدیل شدن رقه به بخشی از سیستم فدرال شمال سوریه
اولین و شاید مهم‌ترین سناریو را می‌توان الحاق مناطق سرزمینی رقه به کانتون کوبانی در سیستم فدرال اعلام شده از سوی کردها در شمال سوریه دانست. بر این اساس که یگان‌های مدافع خلق (YPG) و یگان‌های محافظ زنان (YPJ) مهم‌ترین نقش را در آزادسازی شهر رقه داشته‌اند؛ در آینده هم کنترل پایتخت داعش را که اکثریت قاطع جمعیت آن عرب هستند را در دست خواهند گرفت و سیستم خودمختاری دموکراتیک را هم در این منطقه اجرایی خواهند نمود. آن‌چنان که غریب حَسو، نماینده حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) در اقلیم کردستان در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها اعلام نموده است که بعد از آزادسازی رقه، این شهر بخشی از سیستم فدرال شمال سوریه خواهد شد. حَسو بر این نکته تاکید می‌کند که نیروهای سوریه دموکراتیک مهم‌ترین نقش را در آزادسازی پایتخت داعش خواهند داشت و بعد از کنترل شهر باید اداره امور در دست نیروهای کرد باقی بماند. هر چند این سناریو محتمل‌ترین سناریوی پیش روی آینده حکمرانی رقه است؛ اما بدون تردید کردها برای حکمرانی بر این شهر عرب‌نشین با مخالفت‌ها و موانع زیادی مواجه خواهند شد. بدون تردید برای اعراب بسیار گران خواهد بود که کردهایی که تا قبل از آغاز بحران سوریه در 2011، زیر دستان و طردشدگانی بیش نبودند؛ اکنون به حاکمان آنان تبدیل شوند. در نتیجه مخالفت شدید اعراب در داخل سوریه و حتی در سطح منطقه‌ای مخالفت‌های کشورهای عربی و ترکیه را می‌توان مهم‌ترین موانع پیشروی کردها برای حکمرانی باثبات در شهر رقه دانست.
2- کنترل و سپردن رقه به حکومت مرکزی سوریه
بر اساس تحولات میدانی که در واقعیات تحولات نظامی کشور سوریه اتفاق افتاده است، یک اصل بر معادلات حاکم شده است. اصلی بر این مبنا که نیروی نظامی وابسته به هر جریانی منطقه سرزمینی خاص را کنترل نماید، حاکم بلامنازع آن منطقه خواهد شد و تا زمانی که آن ناحیه را در اختیار داشته باشد هیچ نیروی دیگری در منطقه تحت کنترل آنها نمی‌تواند اعمال نفوذ نماید. بر این اساس با مروری بر تحولات نظامی سوریه در ارتباط با شهر رقه می‌توان ابراز داشت که در کوتاه مدت به هیچ عنوان حکومت مرکزی سوریه در آینده سیاسی شهر رقه نقشی نخواهد داشت. نیروهای حکومت مرکزی در ژوئن سال 2014 در مقابل داعش در شهر رقه متحمل شکست شدند و این شهر توسط داعش کنترل شد و متعاقب آن از 29 ژوئن 2014 رقه به‌عنوان پایتخت رسمی خلافت اسلامی داعش در سوریه اعلام شد. پس از این اتفاقات تلاش‌های محدود ارتش سوریه برای بازپس‌گیری رقه با شکست مواجه شدهاند. علاوه بر این در عملیات کنونی آزادسازی شهر رقه نیروهای حکومت مرکزی مشارکت نداشته و از این جهت این سناریو که اداره امور شهر رقه به حکومت مرکزی سوریه سپرده شود بسیار نامحتمل به‌نظر می‌رسد. واقعیت بنیادی در جامعه سوریه که نظمی آنارشیستی بر آن حاکم شده این است که سرزمین متعلق به نیروهای پیروز در عرصه نبرد است و اداره امور در اختیار نیرویی است که حضور عینی دارد. از این رو، سناریوی سپردن کنترل و سپردن رقه به حکومت مرکزی با اصل واقعیات سیاسی در صحنه سیاسی کشور سوریه در منافات کامل قرار دارد.
3- حکمرانی رقه زیر نظر سازمان ملل
یکی دیگر از سناریوهای پیش روی رقه بعد از آزادسازی اداره امور این شهر توسط نیروهایی خارجی متشکل از ائتلاف بین‌المللی است که تحت نظر سازمان ملل متحد باشد. اما این سناریو بنا بر مواضع و گستره‌ی دخالت کشورهای خارجی در بحران سوریه از امکان تحقق کمی برخوردار است. از آغاز بحران سوریه تا کنون هیچ قدرت بین‌المللی به‌طور فراگیر و در قالب ورود نیروی نظامی در سطح گسترده، در منازعات داخلی سوریه دخالت نکرده است. علاوه بر این، با نظر به سطح وسیع اختلافات میان معارضان داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی در بحران سوریه، نماینده ویژه سازمان ملل در سوریه استیفن دی‌میستورا نتوانسته است نقش فعالی در روند حل بحران‌ها داشته باشد. همچنین، باید به این امر هم توجه داشت که با توجه به حضور نیروهای ارتش آمریکا در عملیات آزادسازی رقه، واشنگتن خواهان ثبت پیروزی به نام خود است و از این جهت نیروهای سوریه دموکراتیک به عنوان مهم‌ترین نیروی تحت حمایت آمریکا در سوریه، می‌توانند مهم‌ترین گزینه سیاست‌مداران کاخ سفید برای اداره شهر رقه باشند.
آرمان سلیمی- پژوهشگر مسائل خاورمیانه***
