الوقت- موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی یمن برای گروه‌های اسلام‌گرای رادیکال همچون القاعده و داعش از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. این اهمیت به اندازه‌ای است که نظریه‌پردازان و تئورسین‌های سلفی جهادی در آثار و نوشته‌های خود به موقعیت جغرافیایی منحصر به‌فرد یمن در منطقه اشاره کرده‌اند. در همین پیوند، عبدالله بن محمد، نظریه‌پرداز جنبش‌های سلفی جهادی و نویسنده کتاب «یادداشت استراتژیک»، یمن را یکی از کانون‌های اساسی احیای «خلافت اسلامی» می‌داند، چون این منطقه شرایط ویژه‌ای دارد؛ زیرا در شاهراه حیاتی و قلب دنیای اسلام قرار دارد و نیروهای جهادی از طریق تسلط بر این منطقه می‌توانند تمامی مسلمانان را به تأسیس خلافت اسلامی تحریک کنند. علاوه بر آن، این منطقه موانع طبیعی قابل توجهی دارد و آب و غذا در آن به وفور یافت می‌شود، به طوری که دایره‌ای مجهز و مستحکم از امنیت غذایی را دور جریان‌های جهادی ایجاد می‌کند. یمن همچنین در نزدیکی مناطق تأثیرگذار دینی و در مجاورت حجاز قرار دارد که مکه و مدینه در آن قرار گرفته است.
به همین جهت، یمن همواره به عنوان منطقه‌ای جذاب برای گروه‌های اسلام‌گرای جهادی از جمله سازمان القاعده بوده است. به دنبال بازگشت نیروهای سلفی جهادی از افغانستان، بخش‌های بیابانی یمن همانند استان‌های حضرموت، ابین، مکلا و شبوه، جزء اولین مناطقی بودند که این نیروها در آنجا حضور یافتند.
علاوه بر القاعده، داعش اقدامات متعدد و تلاش‌های گسترده‌ای را به منظور نفوذ و گسترش حضور خود در این کشور انجام داده است. داعش به طور رسمی، خلافت خود در یمن را در اوایل سال 2015 میلادی اعلام کرد. نیروهای داعش همچنین در آوریل 2015 با انتشار کلیپی، پرچم سیاه این گروه را در پایتخت یمن، صنعا به اهتزاز درآوردند.
نیروهای داعش به محض ورود به یمن حملات بسیاری را علیه مردم مسلمان یمن و مقر نیروهای انصارالله بوسیله عملیات انتحاری و خودروهای بمب‌گذاری شده انجام دادند. داعش در مارس 2015 میلادی حملات گسترده‌ای را علیه مساجد صنعا که محل تجمع هواداران جنبش انصارالله بود، انجام داد. به دنبال این حملات، داعش به عملیات بمب‌گذاری خودروها روی آورد. بمب‌گذاری هتل «القصر» عدن در جنوب یمن، بمب‌گذاری محل استقرار دولت مستعفی یمن و مقرهای رسمی حضور افسران سعودی و اماراتی از دیگر اقدامات تروریستی نیروهای داعش در یمن به‌شمار می‌رود. در اوایل سال 2016 میلادی نیز نیروهای داعش دروازه کاخ ریاست جمهوری در منطقه المعاشیق در شهر بندری عدن را مورد هدف قرار دادند.
به طور کلی گروه داعش در مرکز، جنوب و شرق یمن فعالیت‌هایی دارد. هم‌اکنون داعش به‌سرعت در حال گسترش مناطق تحت تصرف و کنترل خود در استان شبوه و تلاش برای یافتن جای پایی در شهر تعز است. گزارش‌های اطلاعاتی و امنیتی نیز حاکی از آن است که داعش در حال برنامه‌ریزی جهت اعلام امارت اسلامی مورد ادعای خود در جنوب یمن است.
در رابطه با دلایل حضور و گسترش نفوذ داعش در یمن عوامل متعددی نقش دارند؛ نخستین و مهمترین عاملی که به گسترش نفوذ داعش در یمن منجر شده، هرج و مرج ناشی از جنگ داخلی در این کشور است. در حقیقت، داعش با بهره‌برداری از ضعف قدرت مرکزی و خلاء امنیتی ایجاد شده در یمن توانست حضور خود را در مناطقی از عدن، حضرموت و شبوه تحکیم کند.
دومین عامل گسترش نفوذ داعش در یمن توانایی این گروه در جذب و استخدام نیروهای بومی است. توانایی داعش در جذب نیروهای محلی و بکارگیری آنها برای انجام عملیات انتحاری و بمب‌گذاری همانند عملیات بمب‌گذاری هتل قصر بیانگر موفقیت تاکتیک‌های داعش در استخدام و جذب نیرو به منظور بهره‌برداری از آنها در راستای اهداف خود می‌باشد. جذب نیرو توسط داعش آن‌هم به صورت گسترده در مناطق مختلف جنوب یمن همچنان ادامه دارد و پایگاه‌های داعش هر روز تعداد قابل توجهی نیرو را با فریب و وعده‌های مالی جهت آموزش دوره‌های نظامی جذب می‌کنند، به گونه‌ای که هم‌اکنون القاعده کاملاً تحت الشعاع داعش قرار گرفته است.
سومین عامل گسترش نفوذ داعش در یمن به کاهش قدرت این گروه در عراق و سوریه بازمی‌گردد. از نیمه دوم سال 2015 میلادی تا به امروز داعش حدود 15 تا 30 درصد از مناطق تحت کنترل و سیطره خود را در عراق و سوریه از دست داده است. به همین دلیل داعش به منظور جلوگیری از تضعیف و فروپاشی به توسعه و گسترش بازوهای خود از طریق تأسیس استراتژی بازوهای متعدد در سایر مناطق خاورمیانه و شمال آفریقا از جمله یمن دست زده است.
به علاوه، دستیابی داعش به تسلیحات پیشرفته نظامی، دسترسی داعش به منابع مالی فراوان از طریق غارت بانک‌ها و اموال تجار و بازرگانان یمنی و متقاعد کردن برخی از شخصیت‌ها و رهبران مذهبی و جهادی یمن جهت پیوستن به این گروه، از جمله عواملی هستند که به گسترش نفوذ داعش در یمن کمک شایانی کرده‌اند.
پیرامون پیامدهای گسترش نفوذ داعش در یمن نیز باید گفت که این حضور تبعات منفی متعددی بر جای خواهد گذاشت: نخستین پیامد نفوذ داعش در یمن، برای دولت جدید یمن خواهد بود. بدون تردید حضور داعش در یمن چالش‌های مهم امنیتی را برای دولت جدید یمن خواهد داشت و منجر به تضعیف این دولت می‌شود.
دومین پیامد نفوذ داعش در یمن، افزایش رقابت بین دو سازمان جهادی ـ تکفیری یعنی القاعده و داعش که نتیجه آن پیچیدگی و تشدید بحران در یمن خواهد بود. القاعده شبه جزیره از دشمنان داعش به‌شمار می‌رود؛ این گروه نمی‌تواند حضور گروه دیگری را در مناطق تحت تسلط خود تحمل کند. برآیند این امر افزایش رقابت و درگیری میان این دو گروه تکفیری در یمن است.
دخالت مجدد نظامی آمریکا در یمن از پیامدهای دیگر حضور داعش در یمن می‌باشد. آمریکا چندین سال است به بهانه سرکوب عناصر القاعده تلاش کرده است که پایگاه‌های نظامی در یمن ایجاد کند تا از این طریق کنترل حوثی‌ها و تسلط فیزیکی بر تنگه استراتژیکی باب المندب را به دست بگیرد. حضور داعش در یمن نیز می‌تواند بهانه‌ای برای حضور نظامی و تأسیس پایگاه نظامی آمریکا در یمن باشد.
پیامد منفی دیگر گسترش نفوذ داعش در یمن برای عربستان سعودی خواهد بود. با گسترش نفوذ داعش در یمن تردیدی نیست که این گروه تروریستی، عربستان را هم از حملات خود بی‌نصیب نخواهد گذاشت. داعش تا به امروز حملات متعددی را در عربستان سازماندهی کرده است. گروه داعش، مسئولیت چندین عملیات بمب‌گذاری را در مساجد شیعیان عربستان در شرق این کشور بر عهده گرفته و از شبه‌نظامیان خود خواسته تا به این بمب‌گذاری‌ها ادامه دهند. داعش نیز ادعا می‌کند که دارای طرفدارن بی‌شماری در عربستان است؛ از همین‌رو می‌توان گفت که گسترش نفوذ داعش در همسایگی عربستان سعودی تهدیدی عمده برای این کشور خواهد بود.
در پایان این نکته قابل ذکر است که وضعیت هرج و مرج و جنگ داخلی در یمن سناریویی مطلوب برای داعش به‌شمار می‌رود که سبب می‌شود که این گروه حضور خود را در این کشور استراتژیکی منطقه تحکیم کند. در همین راستا پایان دادن به جنگ داخلی، گزینه‌ای است که می‌تواند از گسترش روزافزون داعش در یمن جلوگیری کند.
سید علی نجات
